Lesbók Morgunblaðsins - 14.10.2000, Blaðsíða 12

REGNSKOGURINN
EFTIR
INGIBJÖRGU ELSU BJÖRNSDÓTTUR
Allur frumskógurinn á Indlandi, í Bangladesh,
á Sri Lanka og á Haíti hefur þegar verið gjörnýttur.
Arið 1999 eyddust stór svæði í regnskógi Amazon.
Um er að ræða svæði sem er 17.383 ferkílómetrar að
stærð. Einu góðu fréttirnar eri i þær að eyðileggingin
þar hefur ekki aukist heldur stendur hún í stað.
Eyðileggingin hefði þannig getað verið meiri einkum
vegna mi killar gengisfellingar á brasilíska
gjaldmiðlinum á síðasta ári.
REGNSKÓGUR kallast sá
skógur í hitabeltinu þar sem
meðalhiti kaldasta mánaðar-
ins er yfir 18°C, og mánaðar-
úrkoma er 100 mm eða meira.
í regnskóginum rignir nánast
samfellt og vara þurrkar ein-
ungis í nokkra daga eða vikur.
Stærstu regnskógarsvæðin eru í Ameríku,
4 milljónir ferkflómetra að flatarmáli. Stórir
regnskógar eru einnig í Malasíu eyjaklasan-
um og í Indónesíu. Afríski regnskógurinn er
minnstur eða 1,8 milljón ferkílómetrar að
flatarmáli. Hann liggur að mestu leyti á
Kongósvæðinu.
Dýralíf regnskógarins
Regnskógarnir eru elstu vistkerfí jarðar-
innar. Rannsóknir á steingervingum sýna að
regnskógarnir í Suðaustur Asíu hafa varð-
veist í núverandi mynd í 70 til 100 milljónir
ára. Regnskógarnir eru einnig það vistkerfi
jarðarinnar sem er einna margbreytilegast
að gerð.
Ekki er vitað nákvæmlega hversu margar
tegundir lífvera lifa á jörðinni. Lauslega
áætlað er þó talið að rúmur helmingur allra
dýra- og plöntutegunda lifi í regnskóginum.
Dæmigerð flatarmíla (2,5 ferkm) í regnskóg-
inum er þannig búsvæði fyrir 1500 tegundir
af blómplöntum , 750 trjátegundir, 125 teg-
undir spendýra, 400 fuglategundir, 100 teg.
skriðdýra, 60 tegundir froskdýra og 150 mis-
munandi tegundir af fiðrildum.
Dýralíf í regnskógunum er mismunandi
eftir svæðum. Þannig eru mun fleiri prím-
atategundir í skógum Ameríku og Afríku, en
í Asíu. Regnskógurinn í Suður Ameríku ein-
kennist einnig af því hversu fuglalíf er þar
fjölbreytt. Á Amazonsvæðinu teygir skógur-
inn sig upp í hlíðar Andesfjalla, en þar verð-
ur dýralíf fáskrúðugra eftir því sem lengra
er farið upp í fjallendið.
Sum dýr regnskógarins lifa einungis í
krónum trjánna, önnur veiða aðeins á næt-
urnar. Mörg spendýr og fuglar lifa á næring-
arríkum ávöxtum eins og múskati (Myristica
fragrans), fíkjum og pálmahnetum. Önnur
dýr sérhæfa sig í ákveðnum fæðutegundum.
Almennt gildir um regnskóginn að sérhæfing
dýrategunda er þar mjög mikil. Leðurblökur
í regnskógunum lifa þannig á safa sérstakra
blóma eins og Pachira macrocarpa sem opna
sig á næturnar á sama tíma og leðurblökurn-
ar fara á kreik. Leðurblökumar dreifa í stað-
inn frjókomi plantnanna um nærliggjandi
svæði. Tígrisdýr í regnskógum Asíu éta einn-
ig mjög gjaman ávöxtinn Durian (Durio zi-
bethinus) sem gefur frá sér sterka og ein-
kennandi lykt sem tígrisdýrin þekkja. Meira
að segja fiskamir í regnskógunum éta ávexti
sem gúmmítréð Hevea brasiliensis lætur
þeim í té.
Frumskógarköttur í veiðihug
Gagnsemi regnskógarins
í upphafi höfðu Evrópumenn mestan
áhuga á regnskóginum vegna kryddsins.
Svartur pipar (Piper nigram) og kanill
(Cinnamonum) vora þannig meðal þeirra
kryddtegunda sem regnskógurinn geymdi.
Seinna uppgötvuðu menn í skógunum van-
illu, kakó, kaffi, te og sykurreyr. Gúmmí var
safnað á stórum svæðum í Amazón og borgin
Manaus varð á tímabili miðstöð gúmmíversl-
unar.
Enn í dag era regnskógarnir mjög verð-
mæt auðlind. Til dæmis framleiðir olíutréð
Copaifera langsdorfii 40 lítra af sérstakri ol-
íu á ári sem hægt er að nota í staðinn fyrir
steinolíu (kerosene). Reikna má með að slík
olía verði eftirsótt í framtíðinni þegar olíu-
birgðir heimsins minnka.
Kannski era ein helstu hagrænu rökin fyr-
ir varðveislu regnskógarins þau, að mörg lyf
eiga uppruna sinn að rekja til plantna sem
þar vaxa. Þannig vaxa 70 % þeirra plantna
sem gera gagn gegn krabbameini einvörð-
ungu í regnskógunum. Hætt er við, ef regn-
skógurinn eyðileggst, að mikilvæg lyf upp-
götvist ekki, eður hverfi af sjónarsviðinu.
Ein helstu rökin fyrir varðveislu regnskógarins eru að mörg lyf eiga uppruna sinn að rekja til
plantna sem þar vaxa. 70% plantna sem gagn gera gegn krabbameini vaxa einvörðungu þar.
Áætlað er að um helmingur alira plöntu- og dýrategunda heimsins lifi í regnskóginum. Á myndinni sést einn af konungum skógarins, en komið hef-
ur í Ijós að tígrisdýr í regnskógum Asíu gæða sér stundum á ákveðnum ávexti og fiskar éta jafnvel ávexti einnig.
Eftir því sem regnskógurinn þynnist og
eyðist rofna þessi nánu tengsl á milli dýra og
plantna. Vistkerfið verður einfaldara og teg-
undafátækara. Viss hætta skapast á því að
vistkerfið hrynji. Trén sjálf standa samt sem
áður eina öld eða lengur jafnvel þótt að dýra-
líf skógarins sé aðeins svipur hjá sjón. Þann-
ig getur skógurinn virst heilbrigður löngu
eftir að plöntu- og dýralíf hans hefur orðið
fyrir miklu tjóni.
Hlutverk regnskógarins í
hringrós kolefnis og vatns
Regnskógurinn varðveitir mjög mikið af
kolefni á hverjum tíma. Það þýðir að ef regn-
skógur brennur fer mikið af koltvíoxíði og
metani út í andrúmsloftið, en koltvíoxíð og
metan eru gróðurhúsalofttegundir. Gróður-
húsalofttegundir breyta m.a. hringrás vatns-
ins, skýjafari og skýjamyndun, hringrás og
úrkomu auk þess sem þær valda hlýnun and-
rúmslofts jarðar. Þannig flýtir brani regn-
skógarins fyrir hlýnun andrúmsloftsins.
Ein ástæða til þess að varðveita regnskóg-
inn er fólgin í mikilvægu hlutverki hans í því
að varðveita loftslag jarðarinnar eins og það
er. Regnskógurinn er einnig uppspretta mik-
ils magns súrefnis í andrúmsloftinu og hann
1 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 14. OKTÓBER 2000