Alþýðublaðið - 30.03.1985, Qupperneq 5

Antonin Artaud í tveim kvikmyndahlutverkum. Antonin Artaud skömmu fyrir andlátið
MIIIIIMIIIIIIIMMIIIIIIIIIIIIIMIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
Lau'gardagur 30. mars 1985
Artaud mikla áherslu á líkamlegar
hreyfingar og að leikarinn tjái sig
með öllum tiltækum ráðum. Leik-
hús grimmdarinnar átti að hafa
áhrif á taugakerfi áhorfandans,
þannig að hann upplifði sig stadd-
an í öðrum veruleika, veruleik hins
frjálsa leikhúss, í beinu sambandi
við upprunalega krafta sköpunar-
innar, sem hefði áhrif á líffæri
áhorfandans og hugsanir og gerði
hann móttækilegri fyrir tilfinn-
ingastormum svo hann gæti orðið
uppnuminn í sköpuninni þegar hún
á sér stað.
Leikhús grimmdarinnar átti að
vera hið algilda listaverk, þar sem
allt sameinaðist í þeim tilgangi að
hafa bein áhrif, jafnt líkamleg, sem
andleg, á áhorfandann og sveigja
hann undir vilja sinn.
Það má segja að leikhús grimmd-
arinnar hafi orðið að veruleika með
rokkkonsertum siðustu áratuga,
þar sem áhorfandinn verður jafnt
fyrir sjónrænum, heyranlegum og
líkamlegum áhrifum af því sem
fram fer á sviðinu. Tónlistarmenn-
irnir sveigja múginn undir sig, ein-
staklingseðlið hverfur og eftir
stendur viljalaus hópsál, sem hreyf-
ir limina ósjálfrátt í takt við hljóm-
fallið.
Eftir leiksýninguna líður áhorf-
anda, sem hann sé nýfæddur. Leik-
hús grimmdarinnar átti að breyta
innri manni áhorfandans. Það átti
að varpa honum út í myrkrið og
gera honum svo bilt við með blind-
andi ljósi. Leikhús grimmdarinnar
átti að breyta manninum og engin
breyting er án sársauka.
Þótt bókin um leikhúsið og stað-
gengil þess kæmi ekki út fyrr en
1938, voru hugmyndir Artaud að
leikhúsi grimmdarinnar mun eldri.
Sögur segja að hugmyndin hafi
fæðst þegar árið 1931 þegar hann
sér sýningu leikflokks frá Balí. Sú
sýning ásamt sýningu dansaranna
frá Kabódíu árið 1922, staðfesti
hann í þeirri trú að evrópsk leikhefð
væri steingerfingur.
Árið 1933 hélt hann fyrirlestur,
við Sorbonne háskólann í París,
sem fjallaði um leikhúsið og plág-
una og það er einsog hann þá þegar
hafi rennt grun í það sem koma
skyldi.
Leikhús grimmdarinnar verður
að veruleika í lok fjórða áratugar-
ins og öll Evrópa varð leiksvið þess.
Grimmdin varð meiri en nokkurn
óraði fyrir og milljónum manna var
slátrað til að þóknast leikstjóran-
um, sem hét ekki Artaud heldur
Hitler.
Tarahumaraþjóðin
Artaud hafði mikinn áhuga á
menningu annarra menningar-
svæða en hann var sjálfur sprottinn
upp úr. Áður höfum við rætt hvern-
ig austrænir leik- og danshópar áttu
sinn þátt í að leikhús grimmdarinn-
ar varð til. Hann sótti innblástur í
austræna trú og heimspeki, og var
víðlesinn í indverskum fræðum og
kínverskum Taoisma. Hann hafði
einnig mikinn áhuga á fornmenn-
ingu Egypta og hélt því fram að
hann hefði verið Ramses II á fyrra
æviskeiði. Hin ævafornu spáspil
Tarot voru honum einnig hugleikin.
Árið 1936 rættist gamall draum-
ur hans. Þá fékk hann tækifæri til
að ferðast til Mexíkó. Var honum
vel tekið af menningarvitunum þar
og franski sendiherrann var honum
mjög innan handar. Hann hafði
ágætar tekjur af fyrirlestrum og
greinum um skoðanir sínar á listog
um byltingarkennda lífssýn hans.
Um vorið ferðast hann til fjalla-
héraðanna í Norður-Mexíkó og
dvelst hjá Tarahumaraþjóðflokkn-
um. Þjóðflokkur þessi heldur enn
fast í ævaforna sóldýrkun og notar
ofskynjunarlyfið peyote við trúar-
athafnir sínar.
„Ég fór ekki til Mexíkó í könnun-
arleiðangur eða skemmtiferð svo ég
gæti skráð upplifanir mínar á bók,
fyrir lesanda að njóta við arininn,
heldur fór ég þangað til að finna
þjóðarbrot, sem gæti fylgt mér í
hugsunum mínum. Og sé ég skáld
eða leikari, er það ekki til að skrifa
eða flytja ljóð, heldur til að lifa
þauþ segir hann í bók um dvöl sína
meðal Tarahumaraþjóðarinnar.
í annarri grein um þessa þjóð
segir hann m. a.: „Veröld Tara-
humaraþjóðarinnar er hræðileg og
forn og hún er storkun við nú-
tímann. Ég leyfi mér þó að fullyrða
að samanburðurinn er Tarahum-
araþjóðinni í vil.“ Seinna í sama
texta segir hann: „Sannleikurinn er
sá að Tarahumaraindíánarnir fyrir-
Iíta líkama sinn og lifa bara fyrir
hugmyndir sínar, ég myndi vilja
segja, í stöðugu og næstum göldr-
óttu sambandi við hugmyndir sínar
um æðra líf“
Þarna virðist því Artaud hafa
fundið heilan þjóðflokk, sem Iifir
eftir þeim hugmyndum, sem hann
hafði sjálfur sett fram sem takmark
mannsins. Og meira en það því trú-
arathafnir indíánanna eru ekki
ósvipaðar hugmyndum Artauds að
leikhúsi grimmdarinnar.
„Þeir eru fjörtíu þúsund talsins
og líf þeirra er ekki ósvipað því sem
var fyrir syndaflóðið. Þeir eru
storkun við þá veröld, sem talar svo
mikið um framfarir bara vegna þess
að íbúar hennar efast ekki um að
þeir efast um að manninum miði
fram á veg.
Stafur heilags Patriks
Þó Artaud hafi fundið sálufélaga
sína meðal Tarahumaraþjóðarinn-
ar snéri hann samt aftur til veraldar
framfara, sem nú var á barmi
heimsstyrjaldar.
1937 eignast hann staf, og að
hans sögn mun stafur þessi hafa
verið í eigu heilags Patriks, verndar-
dýrlings Irlands. Stafurinn á sér þó
enn eldri sögu að sögn Artauds, því
sjálfur Jesús Kristur mun hafa
stuðst við hann þegar hann eigraði
um meðal fólksins í Palestínu á sín-
um tíma. Artaud er sannfærður um
að stafurinn eigi hlutverki að gegna
þegar dómsdagur rennur upp.
Hann ákveður að skila honum aft-
ur til írlands.
írlandsferðin verður þó enda-
slepp, því lögreglan í Dublin mis-
þyrmir honum og sendir hann síðan
aftur til Frakklands. Og ekki tekur
betra við þegar hann stígur á land í
Frakklandi, því þar er honum mis-
þyrmt aftur og stungið inn á geð-
veikrahæli.
MIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMM
Stafur heilags Patriks hefur glat-
ast í uppnáminu.
Hælisvist og Kristin trú
Þegar heimsstyrjöldin brýst út er
hann gleymdur maður, innilokaður
á hæli, stundum algjörlega sinnu-
laus.
1943 skrifar hann frá Rodez-hæl-
inu, að hann hafi dáið í ágúst 1939
á Viie-Evrard sjúkrahúsinu.
„Það er ekkert kraftaverk að
deyja fjörtíu og tveggja ára gamall,
og allir sáu lík Antonin Artauds
borið út úr Ville-Evrard sjúkrahús-
inu. Hinsvegar er það kraftaverk að
Veröldin skuli halda áfram að snú-
ast eftir þetta afbrot og einkum og
sér í lagi að einhver annar skuli hafa
getað komið i stað Antonin Artaud
og lifað áfram í sársauka hans.
Þessi einhver nefnist Antonin
Nalpas“
Nalpas var skírnarnafn móður
hans og það nafn notar hann á
meðan hann dvelst á Rodez-hæl-
inu.
Á meðan hann er lokaður inni
gengur hann í gegnum sinn kristna
hreinsunareld. Hann er bæði trúað-
ur kaþólikki en jafnframt byltinga-
sinnaður trúvillingur. Trúvillingur-
inn sigraði að lokum. Hann kafar
inn í leyndardóma kristninnar.
Skrif hans frá þessum tíma fjalla
bæði um Krist og Antikrist. Hann
les allt sem hann kemst yfir um yfir-
náttúrulega hluti, bækur sem hafa
verið á bannlista hjá Páfadómi og
leitar að hinni huldu undiröldu
evrópskrar menningar, sem á þess-
um tíma braust út með slíkri
grimmd sem raun bar vitni.
Frjáls og síðan dauður
Þegar stríðinu lauk tók hópur
fólks sig til og barðist fyrir því að
Antonin Artaud yrði látinn laus af
hælinu. Honum er sleppt út af hæl-
inu vorið 1946. Til að styrkja hann
fjárhagslega er haldin uppákoma
tileinkuð verkum hans. Ýmsir
þekktir listamenn, leikarar og ljóð-
skáld taka þátt í þessari sýningu.
Ýmsir halda því fram að þetta
frelsi hafi orðið honum dýrkeypt.
Hann varð stöðugt háðari lyfjum.
Hann átti tvö ár eftir og stöðugt
hallaði undan fæti. 4. mars 1948
fannst hann sitjandi í rúmi sínu lát-
inn með skó í hendi.
Hann var grafinn án nokkurrar
trúarlegrar athafnar.
Rúmu ári áður stóð hann á svið-
inu í Vieux-Colombier og las upp úr
verkum sínum. Þar sagði hann
m. a.: „Við erum ennþá ófædd, við
erum ekki stödd í veröldinni, hlut-
irnir hafa ekki enn verið skapaðir.
Tilgangur tilverunnar hefur ekki
enn uppgötvast. En jafnvel í dýpstu
myrkrum getur ljósgeisli birst“
Byggt ú úrvali úr verkum Artaud
gefnu út af AWE/Gebers í Stokk-
hólmi 1981, auk þess sem stuðst var
við Hugtök og heiti í bókmennta-
frœði, sem Mál og menning gaf út
1983.
—Sáf.
SPARISJÓÐUR HAFNARFJARÐAR
vill vekja athygli á fjölþættri þjónustu:
TROMPREIKNINGAR
verðtrygging
hæstu vextir eða
INNHEIMTUÞJÓNUSTA fyrir húsfélög
HEIMILISLÁN = sparnaður + lán
LAUNALÁN = engin bið eftir sparisjóðsstjóra
GEYMSLUHÓLF - NÆTURHÓLF
GJALDEYRIR til ferðamanna og námsfólks
INNLENDIR gjaldeyrisreikningar
VISA eitt kort alls staðar
UTIBUIÐ REYKJAVIKURVEGI
66
sparar ykkur sporin
NÝTÍSKU AFGREIÐSLUTÆKI tryggja hámarks
öryggi
PERSÓNULEG ÞJÓNUSTA við alla okkar
viðskiptavini
5PARI5JÚÐUR
HAFNARFJARÐAR
Strandgötu 8 - 10
Reykjavíkurvegi 66