Alþýðublaðið - 16.12.1987, Blaðsíða 18

18
Miövikudagur 16. desember 1978
BÓKMENNTIR
BÓK UM ALÞÝÐUFLOKKINN
„Áhugamenn um sögu Alþýöuflokksins hljóta að gleypa við þessari bók. Ekki svo að
skilja að umfjöllun Þorleifs sé Alþýöuflokknum hagstæð. Þvert á móti; Þorlelfur er sýni-
lega andstæðingur flokksins, a.m.k. á því skeiði sem bókin fjallar mestmegnir um, og
sérlega er hann andvígur hægri armi flokksins," skrifar Helgi Skúli Kjartansson m.a. um
bók Þorleifs Friðrikssonar, „Gullna flugan“.
Fyrra bindi
Þorleifur Friðriksson: Gulina flugan.
Saga átaka i Alþýðuflokknum og er-
lendrar íhlutunar um íslensk stjórnmál
í krafti fjármagns, fyrra bindi, Örn og
Örlygur 1987, 182 bls. m. myndum,
heimildavísunum og nafnaskrám.
Þorleifur Friöriksson er sagnfræð-
ingur af yngri kynslóð, læröi I Reykja-
vlk og Lundi, hefur dvalið viö rann-
söknir I Kaupmannahöfn og starfaöi
eftir heimkomuna sem sagnaritari
Dagsbrúnar, einnig kennt við Háskóla
íslands og haldiö erindi á fundum og
ráöstefnum. Bæði I námi og störfum
hefur Þorleifur einbeitt sér aö verka-
lýössögu 20. aldar, þar meö talin saga
verkalýðsflokka.
Þorleifur fer yfir fyrstu tuttugu
starfsár Alþýðuflokksins á jafnmörg-
um blaöslðum og aógætir aöallega
tengsl hans við norræna jafnaðar-
mannaflokka og fjárhagsaðstoö þeirra
viö hann. Þetta efni hefur að nokkru
komiö fram áöur I rannsóknum Ólafs
R. Einarssonar og Þorleifs sjálfs, og
er hér fariö hratt yfir þaö, svo sem I
inngangs skyni.
Um klofning Alþýöuflokksins 1938
(þegar Héöinn Valdimarsson og
kommúnistar stofna Sóslalistaflokk-
inn) og formannstlð Sefáns Jóhanns
Stefánssonar fram til 1952 er fjallaö
mun rækilegar, á yfir sextfu slöum.
Erlendu tengslin og fjárhagsaöstoöin
eru enn I brennidepli rannsóknarinnar,
en jafnframt sagt allnáiö frá mikilvæg-
um innlendum viðburóum, á svlói
verkalýðshreyfingarinnar ekki slöur en
Alþýöuflokksins, og er mikils viröi að
fá aðgengilega umfjöllun um þá
merku sögu.
Loks fjalla nærri fimmtlu slóur um
atburði eins vetrar: 1952—53. Þá er
mikiö aó gerast hjá verkalýöshreyfing-
unni, vinnudeilur, Alþýöusambands-
þing. Og I Alþýöuflokknum gerist þaö
sem Þorleifur kallar „hallarbyltingu":
flokksþing felldi Stefán Jóhann frá
formennsku, en kaus I hans staö
Hannibal Valdimarsson, og um leiö
var að verulegu leyti skipt um aöra for-
ustumenn flokksins. Gamla forustu-
sveitin var hinni nýju mjög andvlg og
notaöi m.a. fjárhagskröggur flokksins
til aö gera Hannibal og mönnum hans
eftirleikinn erfióan.
í seinni bindinu mun Þorleifur halda
áfram aö rekja sögu flokksins hægt
og rækilega og Ijúka vió þau fjögur ár
sem rannsókn hans beinist aðallega
aö: endasleppa formannstíð Hanni-
bals (1952—54) og Haralds Guö-
mundssonar (’54—’66).
Gullna flugan er myndarleg bók aö
sjá og allvel úr garöi gerö, talsvert
myndskreytt, m. a. meö skopteikning-
um, en prófarkalestur aö vlsu I megn-
asta ólagi, eins og stundum hendir
hjá þessu annars ágæta forlagi. Þor-
leifur skrifar frambærilegan texta og
skipar efninu mjög aögengilega I
stutta undirkafla, og oft tekst honum
aö byggja upp spennu á kaflaskilum.
Til grundvallar liggur mikil rann-
sókn og verðmæt. Þorleifur hefur
kannað skjalasöfn verkalýössambanda
og jafnaöarmannaflokka á Noröur-
löndum, einnig Islensk skjalasöfn,
sum I einkaeign (t. d. Kjartans Ólafs-
sonar; hann var vinstrikrati sem var
um 1950 aö fjarlægjast flokkinn, og
eru gagnrýni hans gerð góð skil I bók-
inni); einnig hefur hann átt tal viö
menn sem sjálfir tóku þátt I atburö-
um. Vlsað er til heimilda á 25 þétt-
prentuðum slöum (jafnvel þótt lltiö
eitt sé slegiö af fyllstu kröfum um
bókfræðilegar upplýsingar; og þvl
miöur hefur rýmiö ekki leyft aö birta I
aftanmálsgreinunum danskan frum-
texta margra merkra tilvltnana I áöur
óbirt bréf og skjöl.) Þorleifur dregur
fram margar nýjar upplýsingar og nýj-
ar og traustari heimildir fyrir ýmsu þvf
sem áöur hefur veriö haft fyrir satt, og
hann rökstyöur ályktanir slnar ræki-
lega, einnig þær sem þrátt fyrir allt
kunna aö vera umdeildanlegar. Áhuga-
menn um sögu Alþýðuflokksins hljóta
aö gleypa viö þessari bók.
Ekki svo aö skilja aö umfjöllun Þor-
leifs sé Alþýöuflokknum hagstæö.
Þvert á móti; Þorleifur er sýnilega and-
stæöingur flokksins, a.m.k. á þvl
skeiöi sem bókin fjallar mestmegnis
um, og sérstaklega er hann andvlgur
hægri armi flokksins. Og þau viðhorf
sln byrgir hann ekki I neinni sóttkvl
fræöimannlegs hlutleysis. Hann leit-
ast hins vegar viö að vera heiöarlegur
andstæöingur, og þaö held ég honum
takist vlðast hvar.
Þaö er flokknum vitaskuld óhag-
stætt hvað Þorleifur gerir aö rauöum
þráöum ritgeröarinnar: Annars vegar
átök og ósætti meöal flokksmanna;
hins vegar hugsanleg áhrif þess á
stefnu og störf flokksins að vera fjár-
hagslega háöur bræðraflokkunum á
Noröurlöndum (og Þorleifur hugsar
sér þau áhrif býsna mikil). En hvort
tveggja eru raunveruleg og réttmæt
aöalatriöi I flokkssögunni, og þvl er
engan veginn óheiðarlegt aö taka þau
til rannsóknar, þótt þar meö liggi I lág-
inni önnur atriói sem flokkurinn er
stoltari af.
Nú er ég ekki sammála málflutningi
Þorleifs um öll atriði, þótt ég viröi
hans góöu rannsókn. Mér þykir hann
vlöa óþarflega dómgjarn (t. d. á bls.
132, þegar Hannibal Valdlmarsson var
oröinn ritstjóri Alþýöublaösins og
„lagði mun meiri áherslu á skrif um
verkalýðsmál en forveri hans, þótt þau
mörkuðust ekki aö sama skapi af
skýrleika né stefnufestu" án þess
neitt sé reynt til aö sannfæra mann
um þennan haröa dóm). Og sumum
ályktunum hans er ég ekki sammála.
Ég nefni aðeins eitt dæmi: viöhorf
Stefáns Jóhanns til lýöveldisstofnun-
arinnar (bls. 62—69). Þorleifur les úr
bréfaskiptum hans viö danskan krata
aö hann hafi tekiö sinnaskiptum I mál-
inu, fyllt flokk „lögskilnaðarmanna"
(sem vildu fara stranglega eftir gerö-
um samningum viö Dani og sýna
þeim kurteisi I skilnaöarmálinu) fyrir
orö Danans, og túlkar Þorleifur þaö
sem „Ihlutun og þýlyndi“(l). Ég les allt
annaö út úr bréfi Stefáns. Hann skrifar
á þeim tlma sem hann og aörir töldu
vfst að lýöveldi yröi stofnað meö hraöi
þegar 1942 (Þorleifur skrifar óvart
1943), og auövltaö reynir hann aö verja
þá niðurstööu fyrir Dananum, afsaka
þá ákvöröun sem ísland var aö taka.
Ég sé ekki að hann heföi þess vegna
endilega átt að vera ósammála lög-
skilnaðarhreyflngunnni, þegar hún var
komin upp og reyndist eiga mikinn
hljómgrunn I Alþýöuflokknum.
Þetta er eitt dæmi af mörgum um
hluti sem unnt er aö llta öörum aug-
um en Þorleifur Friöriksson gerir. Lát-
um þaó samt ekki skyggja á gildi
hans miklu og ágætu rannsóknar.
Helgi Skúli Kjartansson
Höf. er sagnfræöingur.
BÓKMENNTIR
Halla Björg Lárusdóttir skrifar
FULLORÐINSLEG BARNABÓK
Sonur Sigurðar eftir Guðlaugu Richter
Mál og menning
Bókin gerist á Þjóöveldisöld. Hún
fjallar um tvo 15 ára pilta, Grjótgarö
sem er sonur ambáttar og Þorstein
sem er af höföingjaættum. Þeir búa á
bænum Grund þar sem mamma og
pabbi Þorsteins búa og þar er mamma
Grjótgarös vinnukona. Þorsteinn er
tekinn viö búinu af nýlátnum föður
slnum. Það llöur aö þvf aö móöir
Grjótgarös og maöur hennar ætla að
flytja af Grund og á sinn eigin bæ.
Þorsteinn hefur beðiö Grjótgarö aö
fara ekki meö móöur sinni heldur
veröa eftir á Grund og hjálpa sér viö
búskapinn þetta vor. Þaö veróur úr að
Grjótgarður veröur eftir á Grund.
Seinna þetta sama vor er haldiö
hestaat I sveitinni og þar er Þorsteinn
mættur til leiks meö hest sinn og á
hann aö berjast viö Mörö lllugason og
hest hans. Bardagi þeirra endar meö
þvl aö Þorsteinn hrindir Meröi út I á
og hann drukknar. Fyrir þetta atvik vill
lllugi, faðir Maröar, hefna og sækir
hann svo fast aö Þorsteini eftir þetta
aö hann sér ekki annaö ráö fært en aö
leggjast I útlegö, og veröur þaö úr aö
hann fer, og Grjótgaröur meö honum.
Þeir eru I leyni I helli inni I afskekkt-
um dal, ekki langt frá Grund. Þar eru
þeir allt haustiö og allan veturinn og
fram á vor.
Eitt sinn fer Þorsteinn aö sækja
vistir heim aö Grund og kemur hann
þá til baka með þær fréttir aö fengist
hafi pláss fyrir þá báða meö skipi til
Noregs eftir nokkra daga og ákveöa
þeir að taka þessu góöa boöi.
Fjórum dögum seinnaeru þeir
komnir aö brottfararstaö skipsins og
verður söguþráðurinn ekki rakinn frek-
ar svo ekki sé eyöilagt fyrir lesendum.
Ég held að þessi bók eigi kannski
ekki beint erindi við Islenska unglinga
ef ég þekki þá rétt. Þeir vilja heldur
bækur um nútlmaunglinginn og um
gleöi hans og sorgir.
Sum atriöi I bókini minna svolltiö ,á
Glsla sögu Súrssonar, t.d. aö sögu-
hetjan drepur mann og þarf aö fara I
útlegð, eins á Þorsteinn sér illa
draumkonu sem hann dreymir aö baöi
sig I blóði. Fleiri atriöi minna á Glsla-
sögu.
Þegar ég var að lesa þessa bók þá
fanst mér ég vera aö lesa um fulloröið
fólk en ekki unglinga. Samt sem áður
er þetta sæmilega vel skrifuð bók og
þaö er gaman að sjá unglingabók á
markaöinum sem fjallar ekki um þaö
sama og flestar hinar.
I
Halla Björg Lárusdóttir
Höfundur er 15 ára nemi