Alþýðublaðið - 16.12.1987, Blaðsíða 22

22
Miðvikudagur 16. desember 1978
BÓKMENNTIR 1
Eiríkur Páll Eiríksson skrifar jfiv
MEDTAK LOF OG PRÍS
Móðir — Kona — Meyja
Nína Björk Árnadóttir
Forlagið 1987.
Af því að karlar hafa skrifað fleiri
bækur en konur hefur því verið haldið
fram að sú mynd sem bókmenntir
gefa af konum sé meira og minna frá
körlum komin og þar af leiðandi ófull-
komin og jafnvel röng. Það má vel
vera satt. Því er mikill fengur að jafn-
opinskárri bók sem sagan Móðir —
Kona — Meyja eftir Nínu Björk Árna-
dóttur er.
Sagan er örlagasaga kvenna. Aðal-
persónur hennar er vitaskuld konur og
fjallar sagan um dýpstu tilfinningar
þeirra, ást þeirra og ástleysi. Sagan er
ákaflega vel skrifuð, frásögnin gædd
Ijóðrænum þokka. Hún erspennandi.
Og síðast en ekki síst: Hún vekur
spurningar og heimtar að lesandi taki
afstöðu til efnis hennar.
Sögusviðið er Reykjavík 7. áratugar-
ins. Lesandinn er ýmist í fínu húsi
þingmannshjónanna eða ( bragga-
hverfinu hjá hinum umkomulausu.
Konurnar, Helga vinnukona, Heiður
þingmannsfrú og niðursetningarnir og
systurnar Sina og Setta, segja sögu
sína. Uppruni þeirra og kjör eru ólík,
eitt er jbó sameiginlegt; tilfinningar
þeirra, ást þeirra, hefur verið vanvirt:
Systrunum nauðgað, Heiður svikin,
ást Helgu meinum blandin. Þetta eru
Ijótar sögur, fullar beiskju og sárs-
auka, sagðar af innlifun höfundar og
næmi, kryddaðar glettni, ást Hélgu og
dulúð Heiðar.
Hverri myndinni á fætur annarri
bregður fyrir. Dapurlegt samlíf þing-
mannshjónanna, Heiður við vefinn,
dans systranna, brennan i garðinum,
Villý og Helgadansa, amman og
mamman í viöurstyggilegu bragga-
ræksninu og systkini á tugthúsþak-
inu. Allt lifandi og sumar hverjar seið-
andi myndir, magnaðar mjúkri hrynj-
andi stílsins, sem annars ber þess
ótvírætt vitni að Ijóðskáld heldur á
penna. Ein átakanlegasta mynd bókar-
innar er þegar Villý svæfir útúr-
drukkna móður sína í braggaskríflinu.
Undir og yfir svífur hin Ijúfsára kyn-
nautn umkomuleysingjanna í von-
lausri baráttu fyrir ást sinni.
Allt þetta sjáum við með augum
stúlkunnar Helgu. í bókarlok hefur
hún fengið sína lífsreynslu. Barnung
eignast hún dóttur. Hún eyðir fóstri
með hjálp móður sinnar og þriðja
ávöxt sinn, ávöxt ástar sinnar og
Villýs, gefur hún þingmannshjónunum
eftir mikið tilfinningalegt og siðfræði-
legt uppgjör sem nær hámarki slnu
með frásögn Sinu af hörmungum
þeirra systra. Þannig tekur hún á sig
að borga skuld systranna við Heiði,
losnar við innibyrgða reiði sína, sætt-
ist við sjálfa sig og sættir þingmanns-
hjónin. Þetta er mikil fórn og við þetta
er hún sátt þó að undan svíði. Hún fer
svo úr landi eins og Villý og byrjar
nýtt llf.
Þetta er þungur áfellisdómur og
spurningarnar vakna. Er hægt að gefa
og pína og loka augunum fyrir því
þjóðfélagslega misrétti sem fyrst og
fremst á sök á örlögum systranna og
Helgu? Er hægt að gefa barnið sitt,
sjá ást sína dregna I svaðið I óhrjá-
legu braggahverfi, tugthúsaða og
landflótta og fara sjálfur hið sama?
Og spyr sá sem ekki veit. Er það ofar
öllu llfi konunnar að sættast og kom-
ast hjá uppgjöri og ófriði? Arnór bróð-
ir Helgu vill kerfisbreytingu — enga
sátt — það er llka virðingarvert sjón-
armið.
Samskiptum kvennanna I sögunni
er lýst hispurslaust. Á bókarkápu
segir að frásögnin einkennist af heit-
um, erótlskum lýsingum og og mynd á
bókarkápu undirstrikar þetta viðhorf
útgefandans. Vissulega er erótlsk
undiralda í verkinu en það er þó mynd
höfundar af umkomuleysi og einstæð-
ingsskap kvennanna sem hrlfur frem-
ur en kyntöfrar þeirra.
Þetta er skemmtileg saga fyrir þá
lesendur sem trúa þvl að engin saga
sé fullsögð fyrr en lesandi hefur lagt
sinn skilning í hana, andmælt, sam-
sinnt eða notið á sinn hátt. Þetta er
nærgöngul saga og áreitin.
Eiríkur Páll Eiríksson
Höf. er kennari
„Þetta er nærgöngul saga og áreitin," segir Eirikur Páll Eiríksson m.a. um nýja skáldsögu
Ninu Bjarkar Arnadóttur.
BÓKMENNTIR
Valgarður Egilsson
skrifar
PRÝÐILEGA LÆSILEG BÓK
Minningar barnalæknis
Matthías Viðar Sæmundsson skráði
Forlagið 1987.
í sögu Björns Guðbrandssonar
barnalæknis er óvenjulegur maður á
ferð. Ritari sögunnar er Matthías Viðar
Sæmundsson, og hefur honum tekist
vel, þetta er skemmtileg bók.
Björn hefur séð mikla sögu gerast,
og ókvalráður tekið þátt I henni. Llk-
ast því að hann eigi tvær þrjár manns-
ævir að baki; er þó rétt sjötugur.
Bókin er skrifuð I hröðum stll, vlða
knöppum, stíllinn hispurslaus. Björn
bersögull um sumt, þögull um annað.
Margir þekkja til Björns Guðbrands-
sonar, sem starfað hefur á Landakots-
spítala sem barnalæknir yfir 30 ár. En
hann hefur starfaö I þrem heimsálfum.
Vann um hríð í Bandaríkjunum. Fimm
árum eftir að atómsprengjur féllu á
Nagasaki og Hirosima er hann læknir
I bandaríska hernum I Japan; þá er
Kóreu stríðið I algleymingi og margir
fluttir þaðan til Japans til lækningar.
Seinna er Björn I Saigon meðan Víet-
nam stríðið geisaði.
Hann er því búinn að sjá margt og
upplifa, sumt hrikalegt. Það hlýtur að
þurfa — fyrir tilfinningaríkan mann —
góða brynju til að standa gegn slíku.
Samt er eins og Skagfirðingurinn sé
þar á ferð, alla bókina.
En Björn segir frá fjölmörgu öðru.
Hann hefur í upphafi nám í norrænu,
enda málagarpur, hamhleypa með það
sem annað, munar ekki um rússnesku
og japönsku til viðbótar við 6-8
Evróputungumál. Við norrænunám er
hann í Danmörku og Þýskalandi
1938-39. Er þá vitni að heimsókn
Hitlers til Hamborgar 1939 og
Göbbels, Göring og Hess með I för-
inni. Björn yfirgefur Þýskaland nokkr-
um dögum áðuren heimsstyrjöldin
brýst út.
Rakinn er uppvöxtur Björns í Viðvik
[ Skagafirði. Þar hefur hann skotið
sterkum rótum, og þæreru sterkar
enn. Segir frá áhuga hans á náttúr-
unni, einkum fuglum himinsins; þeim
átti hann eftir að sinna frekar. Björn
hefur um áratugaskeið verið framar-
lega í Fuglaverndunarfélaginu, hefur
líklega átt drjúgan þátt í að bjarga ís-
lenska haferninum frá að deyja út.
Maðurinn er alltaf að skoða, enginn
æpir. Björn sat i Náttúruverndarráði
um hríð.
Ungur fór Björn í Menntaskólann á
Akureyri. Veru hans þar er vel lýst.
Frásagan er öll án málalenginga.
Hún er krydduð ótal smásögnum,
sumum undarlegum, ýmsum drama-
• ískum; sumar sagðar með orðum vel
brynjaðs manns, margar af nærfærni.
Læknirinn hefur oft staðið andspænis
því þegar dauðinn sækir börn og ekki
veröur að gert. Á hinn bóginn eru
kímnisögur margar, sumar góöar. Að
öllu samanlögðu gefa þessar fjöl-
mörgu smáfrásagnir bókinni aukið
gildi og eru þó misgóðar. Ritara hefur
öft tekist að koma þeim hið besta til
skila. (Léttur ýkjublær hressir). Orð-
færi Björns virðist komast til skila.
Mannlýsingar eru jafnan stuttara-
legar og sumar mjög vel gerðar: Davlð
Stefánsson, Jónas frá Hriflu, Kristín á
Kolkósi. Reyndar sumar ítarlegri: Guð-
mundur Hanneéson, Helgi Ingvarsson
á Vífilsstöðum, Níels Dungal, Kristján
Sveinsson, Finnur Guðmundsson,
Kristján Eldjárn.
Ljóst er að ritarinn er ekki að skrá
öll smáatriði sögunnar. Oft langaði
mig að heyra meira um uppruna
Björns og uppvöxt; ítarlegri deili á
fólki sem fyrir er. Þetta eru þeir naum-
ir á, Björn og Matthías. Ártöl einnig.
Það er ábyggilega eftir annað bókar-
efni í sögu Björns ef menn vilja skrifa
ítarlega sagnfræði. En það fækkar
löngum ævisögum, með nostri og
hægri framvindu. Sumpart sakna ég
þeirra. Viljandi hafa þeir félagar kosið
annað form. Hér enda kaflar snöggt,
lesandinn skilinn eftir, það er stíl-
bragð.
Ljósmyndir hefði ég kosið fleiri.
Þetta er prýðilega læsileg bók. Því
betur sem ég las, þvi betri þótti mér
hún. Einstöku pennavillur breyta þar
litlu.
Valgarður Egilsson.
Höf. er læknir