Alþýðublaðið - 16.12.1987, Blaðsíða 4

4
Miðvikudagur 16. desember 1978
BÓKMENNTIR
Jón Friðrik Árnason skrifar
ERINDI A GONGUFOR
„Þaö bregður ofl
fyrir gáska, risi og
spennu. Það er
þung alvara og und-
irfónn í ætt við lifs-
háska, sem fylgir
bókinni út í gegn,“
segir Jón Friðrik
Arason m.a. i um-
fjöllun sinni um
bók Gyröis Elías-
sonar, „Gangandi
ikorn“.
Gyrðir Eliasson:
Gangandi íkorni.
Mát og menning, 1987.
Gyrðir Elíasson er ungur höfundur,
með nokkrar Ijóðabækur að baki og
nú fyrir jólin kom út hans fyrsta skáld-
saga sem ber nafnið „Gangandi
ikorn'i1.
Þetta eru gleðitíðindi fyrir unnendur
bóka því hér kveður við dálítið sér-
stakan tón. Bókin skiptist í tvær frá-
sagnir, sú fyrri um dreng og hin seinni
um fkorna. Gyrðir hefur fyrst og
fremst komið fram sem Ijóðskáld til
þessa og má glöggt sjá það í skáld-
sögu hans sem er ærið Ijóðræn og
barmafull af líkingamáli. Frásagnastíll
er lipur og svipar helst til tónsmíða
með ýmist þungu eða léttu taktföstu
hljómfalli sem rís og hnígur á víxl við
djúpan undirtón, hefst og lýkur á
sama stefi.
Það er ekki settur punktur við lok
bókarinnar, heldur þankastrik.
Gyrðir sýnir í þessari bók kunnáttu-
samleg vinnubrögð sem ég ætla ekki
að fara nánar útí hér. En sem dæmi
um Ijóðstíl hans ...
„Steinþögnin brotnar; hverflarnir
hökta af stað. Kuflveran kemur út, tek-
ur hönd mina þegjandi. Skriðbyttan
logar, hverflarnir snúast.
Við göngum aðra leiö til baka, rétt
ofan mógrafanna slygrónu. Þær vekja
mér hroll sem úlpan nær ekki að úti-
loka til fulls. Kaldar. Djúpar."
Slíkar tónmyndir eru hér og þar,
þær skilja eftir bragð i munni, sæt-
súrt.
Þetta er eins og áður segir saga um
dreng í kunnuglegu umhverfi og hið
hversdagslega líf er hann ekki alveg
tilbúin að sjá með sama sjóngleri og
flest fólk. Því verða dagarnir honum
tilefni margbreytilegrar upplifunar.
„Hér hefur hins vegar aldrei verið
köttur, þeir þrifast ekki hér,“ segir
Björg. „Dræpust bara úr leiðindum.
Kettir þurfa tilbreytingu, þeir eru
þannig skepnur, annars horast þeir
niður og byrja að emja dagana út.“
Þetta segir Björg, og hugsanlega er
ég þá nokkurs konar köttur."
Gyrðir gefur sögu sinni sérstakt líf
og þegar kemur að síðari frásögninni
þar sem íkorni leiðir lesandann um
furðuveröld leikur um mann kaldur
gustur sem minnir helst á heimsend-
isboðun eða kjarnorkustyrjöld.
I upphafi bókar er eins og drengur-
inn sé að vakna upp af draumi sem
boðaður er í lok bókarinnar...
„Draumsólir vekja mig, andartak er
ég óviss um staðsetningu mína í
þessum eða hinum heiminum."
Ég minntist á i upphafi frásagnar
um dreng og íkorna sem tvær persón-
ur en þegar upp er staðið er þetta ein
og sama persónan, drengurinn bregð-
ur sér í líki íkorna og ferðast um heim
dýra og þannig tengjast frásagnirnar
og tvinna heillega mynd.
Margt ber fyrir augu íkornans og á
göngu verða á vegi hans undur...
„Apótekarinn hellti úrannarri smá-
flöskunni, til hálfs í glasið. íkorninn sá
að á henni stóð BRENNISTEINSSÝRA.
Hin flaskan var ómerkt. Apótekarinn
hellti úr henni og fyllti glasið að
börmum. Síðan leit hann snöggt á
íkornann, greip glasið, bar að vörum,
tæmdi það í einum teyg. Hann dæsti
ánægjulega og þurrkaði sér um munn-
in á slopperminni.
íkorninn varorðlaus. Hann beið eftir
að sjá apóterkarann lyppast emjandi
niður.“
Það er alltaf eitthvað að gerast á
hverri síðu og Gýrðir hefur sérstakt
dálæti á skáldlegum tónmyndum sem
spretta fram og maður fær ósjálfrátt á
tilfinninguna að höf. Ofdekri við tón-
stigann og sælkeralegir réttir eru á
borð bornir.
„Tíminn er fugl. Margar nætur þutu
stjórnlaust gegnum vitund og veru
íkornans. Dökkbrýnn dagur rann upp.
Ský hrönnuðust ytir húsþökunum."
Þaó bregður oft fyrir gáska, risi og
spennu. Það er þung alvara og undir-
tónn í ætt við lífshás,ka, sem fylgir
bókinni út í gegn.
„ .. ._ég er búinn að vera hér of
lengi. Ég fer heim. Fjandinn hafi það,
mig langar heim. Þetta er ekki minn
staður. Eintómur steypumassi. Ég fer.
Það er ekki eftir neinu að bíða, ég hef
ekkert hér að gera. Hvers vegna kom
ég hingað?"
Gangandi íkorni er bók sem má
lesa oftar en einu sinni og er því
gædd kostum góðrar bókar.
Gyrðir Elíasson hefur með þessari
skáldsögu fært lesendum sínum eitt
góðverk til.
Jón Friðrik Árnason
Höt er rithöfundur.
BÓKMENNTIR
Sigríður
Hermannsdóttir skrifar
BLINDFLUG
Blindflug.
Höf. Ómar Þ. Halldórsson
Almenna bókafélagið gefur út.
156 bls.
Bók þessi ber nafn með rentu. Les-
andinn er í sannkölluðu blindflugi alla
bókina. Ég velti því fyrir mér við lestur
bókarinnar hvort konur væru höfundi
óskiljanlegar og óleysanleg ráðgáta,
eða hvort skiIningsleysisyfirlýsingar I
bókinni væru almenn viðhorf þjóðfé-
lagsins um óskiljanleika kvenna yfir-
leitt. Á bls. 49 segir; „Þær voru báðar
óskiljanlegar, ósamræmanlegar, samt
hún sjálf.“ Og seinna á sömu síðu;
„Og jafnvel maðurinn hennar hafði á
endanum orðið skiljanlegur, skiljan-
legri en hún sjálf. En hún hélt áfram
að vera óskiljanleg ... Sjálfri sér
óskiljanleg."
Ég skildi bókina þannig, að sögu-
persónan, konan nafnlausa, væri að
reyna að skilja sjálfa sig, í samhengi
við líf sitt. Bókin minnir á myndaröð.
Minningar, atburðirog umhverfi renna
saman í llkingamál.
Líkingamál er sótt i margar áttir og
lesandinn á fullt í fangi með að fylgja
höfundi eftir í ferðinni. Myndirnar sem
notaðar eru koma af sjónum, skipa-
ferðum og öldubroti. Flug í sjón og
blindflugi. Leiksvið með leik og nekt.
Fuglar sem ýtt er af bjargbrúnum,
ófleygum. Allt eru þetta þættir sem
myndmálið spannir ( likingamáli lífs-
ins.
Ég óskaði oft eftir nánari kynnum
við þessa óskiljanlegu konu. Líkinga-
málið olli því að aðalpersóna bókar-
innar var jafn fjarlæg mér við upphaf
og enda bókarinnar. Ef til vill er það
hluti af líkingunni. Konan í bókinni
fékk hvorki andúð, samúð né skilning
minn.
Sá hluti bókarinnar sem höfðaði
sterkast á mig voru upplýsingar sem
aðalpersónan gaf um sig í samtals-
formi við fyrrverandi eiginmann. Þar
kemst lesandinn næst konunni. Þá
klæðist þessi draumavera mannlegum
eiginleikum og talar.
Líkingamál bókarinnar gerir það að
verkum að oft gleymir lesandinn sögu-
persónunni, en er minntur á hana jafn-
óðum. Sögupersónan fjarlægist og
líkingin er aðalatriðið og síðan er aft-
ur skipt um hlutverk þannig að verkið
samræmist i innihaldi og gerð.
Málræktartilfinningu minni var mis-
boðið með setningum eins og „kvæt
normal“ og „djók“, þó bókin sé annars
skrifuð á góðu máli.
Hugarheimur konunnar i bókinni er
þungur og dapurlegur, og samlíking-
arnar í samræmi við það. Ég fylltist
löngun til að hrista sögupersónuna til
og fá fram viðbrögð. Uppgjafartónninn
er svo þrúgandi, s.s. á lokasíðu bókar-
innar, þar sem miskunnarleysi lífsins
er líkt við fuglana sem hrapa og berja
ölduna. Fuglar sem ekki höfðu hæfi-
leika til að fljúga, því eitthvað skorti
svo þeir mættu lifa.
Svo sem áður er sagt skildi bókin
ekki eftir neinar tilfinningar til kon-
unnar í bókinni nema löngun til að
kynnast henni. Þrátt fyrir hugleiðingar
hennar sem fylla heila bók er hún
óþekkt. Líkingamál bókarinnar er
e. t. v. bæði veikleiki hennar og styrk-
ur. Styrkurinn felst i að þetta myndmál
er vel sett saman. Veikleikinn aftur á
móti kemur fram í að konan, sem les-
andi vildi kynnast, hverfur í öllum
myndunum.
Sigríður Hermannsdóttir
Höf. er félagsráðgjafi.