Alþýðublaðið - 16.12.1987, Blaðsíða 20

20
Mióvikudagur 16. desember 1978
BÓKMENNTIR
Ólöf Þorsteinsdóttir skrifar
LÉTTUR HÚMOR OG KALDHÆÐNI
Einar Kárason: Söngur viiliandarinnar og
fieiri sögur.
Mál og Menning 1987
Bók Einars inniheldur sjö stuttar
smásögur.
Sú fyrsta, „Sorgarsagá', fjallar um
lítinn dreng sem elst upp hjá fóstur-
foreldrum viö gott atlæti og er lögð
rík áhersla á mannkosti fósturmóöur
hans i frásögunni. Þegar hann er tíu
ára deyr fósturmóöir hans óvænt.
Drengurinn sýnir engin „venjuleg" vió-
brögð sorgar, og feliur í ónáö vina og
vandamanna. Eftir standa hann,
fósturfaðir hans og fyrrverandi flæk-
ingsköttur, Brútus, sem búió hafði um
skeið á heimilinu, gegn vilja foreldr-
anna, en drengurinn hafði bundið ást-
fóstri við hann. Stuttu eftir lát móöur-
innar deyr kisi líka. Það atvik veröur til
þess að drengurinn fær martraðir.
Vanlíðan hans er augljós, og nánast
orðlaus. Ættingjarnir taka hann aftur í
sátt, þvi þeir túlka sorg hans einfald-
lega út frá móðurmissinum.
Allt líf drengsins hefur verið í föst-
um skorðum. Hann kom sem gjöf til
fósturforeldranna. Kötturinn er aftur á
móti óvænt gjöf til hans, lifandi skít-
ugt dýr sem óhreinkar fina húsið
þeirra. Hann gefur drengnum styrk og
hafa þeir af hvor öðrum góðan félags-
skap. Svo svíkur kisi hann.
Þegar fósturmóðir hans deyr ætlast
umhverfið til ákveðinna viðbragða hjá
þessum tíu ára stúf. Kannski misskil-
ur það barnssálina sem skilur svo lítið
sjálf. I raun fjallar sagan um viðleitni
drengs til sjálfstæðis í umhverfi sem
túlkar viðbrögð hans og athafnir eftir
sinu eigin höfði, þ.e.a.s. höfði sem
heimtar að ást hans sé sjálfgefin.
Sagan fjallar um manndómsraun.
„Rörsteypan og blaðið" er saga sem
gerist í höfuðborginni á fáeinum dög-
um. Hún dregur m.a. upp mynd af
drykkfelldum blaðamanni og læri-
sveini hans, f stéttskiptu þjóðfélagi.
Að sumu leyti fjallar þessi saga um
drauminn um skjótan frama, (hér sem
fréttaskríbent) kannski um falska
stéttavitund. Annars eru persónur
leiöinlega staðlaðar, (blaðamaðurinn,
Karlamagnús, ritstjórnin) fyrir utan
sögumann. Hann er fremur ógreinileg-
ur karakter.
Lesa má m.a. úr sögunni að frami
og hæfileikar fari ekki alltaf saman.
„Kveldúlfsþáttur kjörbúðar" segir
frá tveimur drengjum sem eru and-
stæður í framkomu og ytra útliti.
Nonni er hreinn og strokinn en sögu-
maðuröllu óstroknari í útliti. Þeir
stunda hnupl úr hverfisbúðinni, Nonni
stelur og hinn fylgist með. Dag einn
kemst kaupmaðurinn að hnuplinu og
ætlar að góma Nonna en hann bregst
hinn versti við. Þar með lýstur á strfði
milli kaupmannsfjölskyldunnar og
hverfisbúa.
Sagan er smáskondin en ætti þó
einnig erindi við neytendasamtökin.
„Töfrafjalliö." Ungur menntasnobb-
ari og aðdáandi hinna fögru lista sest
að í litlu þorpi úti á landi. Hann býr
ásamt tveimur orðlistarmönnum í
prestsbústað. Einnig dvelst í þorpinu
tónskáldið Dr. Jón og eiga þeir fjórir
margar samverustundir við ýmsa
brjóstumkennanlega „andlega iðkan.“
Félagarnir stunda kennslu í grunn-
skóla þorpsins en „snilld“ þeirra og
framandlegir lífshættir mæta litlum
skilningi þorpsbúa. Óhjákvæmilegt er
að til nokkurra átaka komi.
Sagan fjallar um tilvistarvandann
mikla og um drauminn um að skapa í
friði og ró, nálgun við andans menn,
og þann draum að vera talinn einn af
þeim. Sögumaður er upp með sér af
þessum félagsskap og sér ekki snill-
ingana í réttu Ijósi.
Grimmur, hversdagslegur óskáldleg-
ur veruleiki er settur mót skáldlegri
sjálfsblekkingu.
„Söngur Villiandarinnar" fjallar ekki
um neitt sérstakt. Þó er mestu plássi
eytt í fjölskylduboð þar sem amerísk-
ur frændi með bjagað málfar er
„Pegasusi hefur hér daprast flugið.
Að þessu sinni var vængjasláttur
hans vart merkjanlegur," segir Ólöf
Þorsteinsdóttir m.a. um nýjustu bók
Einars Kárasonar „Söngur villiandar-
innar og fleiri söguh*.
þungamiðjan. Sagan er full af steríó-
týpum, rugluð eldri kynslóð, smá-
borgararnir leiðinlegir, ameríkaninn,
sem fjölskyldan telur ríkan, reynist
vera fátækur o.s.frv. Drengurinn sem
segir söguna er trúverðugastur, amerí-
kaninn skemmtilegastur..
Sagan segir mér helst um hvað og
hvernig ætti síður að skrifa.
„Opus Magnum" er saga um mann
nokkurn sem fórnað hefur sér og
sinni heilsu til þess að geta skrifað
trúverðuga sögu um aðalrónann í
bænum. Hann á ekkert afrit af sögu
sinni, stórvirkinu? Frásögnin nær há-
marki þegar hann er á leið til útgef-
anda með handritið.
Sagan segir frá tilraun manns til
þess að hefja sig frá botnfallinu. Hún
er um klaufa sem hefur loks tekist að
framkvæma skáldadraum sinn. Hann
notar til þess dauðadæmd vinnu-
brögð. Sagan er um tækifæri sem
kom og fór.
„Þvi enginn má fara yfir þröskuld
hjá öðrum án þess að hafa dómsúr-
skurð fyrir því“ er saga sem lýsir
heimsókn tveggja starfsmanna af
Kleppsspítala til eins skjólstæðings.
Sagan lýsir misskilningi, munnræpu
geðsjúklings, kjaftablaðri fyllibyttu
o.fl. o.fl.
Sagan líkist einna helst áður út-
gefnum sögum Einars, Eyjabókum.
Líkt og almennt gildir um bók-
menntir fjalla sögurnar um mannleg
örlög. Oftar en ekki eru örlög persón-
anna gráglettin. Mikið er fjallað um
fólk sem mætir andstreymi og litlum
skilningi, um fólk sem vermir lægstu
þrep þjóðfélagsins. Iðulega er bilið
breitt milli raunverulegrar þjóðfélags-
stöðu persónanna annarsvegar og
sjálfsímyndar hins vegar.
Margar svipmyndir úr sögunum eru
kunnuglegar úr hversdagslífinu. Óvíða
er brugðið upp nýju Ijósi, sjaldan rist
djúpt, en léttur húmor og kaldhæðnis-
legur tónn er einkennandi. En miðað
við fyrri bækur Einars, einkum Eyja-
bækurnar, líkjast þessar frásagnir
helst stílæfingum.
Fyrsta sagan er betri en hinar að
mínu mati. Efnistökin lífvænlegust
eftir lestur bókarinnar. Spurningin um
það hvort hér sé allt sem sýnist gefur
sögunni meira gildi en hinum sögun-
um. Þær halda sér gjaldgengum ann-
arsvegar með góðum húmor, sem þó
dugar ekki til þess að maður loki bók-
inni ánægður, og hinsvegar með
þema sem heitir bara blekking.
Pegasusi hefur hér daprast flugið.
Að þessu sinni var vængjasláttur hans
vart merkjanlegur.
Ólöf Þorsteinsdóttir
Höf. er háskólanemi.
BÓKMENNTIR J '3
Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar i \
ADEINS DÁLÍTID STRÁ
Ásta grasalæknir
Atli Magnússon skráði
Örn og Órlygur 1987
158 bls.
Á þeim ógnartímum sem við lifum,
Tímum mengunar, hraða og kjarnorku-
ótta og tækni er gott til þess að vita
að til er fólk sem í einlægni trúir á
aðrar leiðir.
Ásta grasalæknir er saga konu sem
hefur varið ævi sinni til hjálpar öðrum
með leiðum sem hafa verið til á ís-
landi um aldir, með jurtum sem eru til
víða um land, jurtum sem hafa lækn-
ingamátt. Og Ásta segir „ég hef nefni-
lega alltaf sagt: „Það er ekki ég sem
geri þetta, — þaö eru jurtirnar. Ég er
aóeins dálítið strá við hlið þeirra"
(Bls. 108).
„Þekking á grösum og grasalækn-
ingum hefur verið við lýði í minni ætt
í tvær aldir og kannski miklu lengur"
(bls. 42). Kunnugust á þvi sviöi, af for-
mæðrum Ástu sem margir stunduðu
lækningastörf, er Þórunn Gísladóttir,
föðuramma Ástu. Þórunn gekk undir
nafninu „Grasa-Þórunn“ og var merki-
leg kona. Hún stundaði Ijósmóður-
störf og lækningar, orti heilu Ijóða-
bálkana, stundaði sjómennsku, klippti
hár sitt stutt og klæddist karlmanns-
fötum um tíma til að leggja áherslu á
það sem hún vildi. Ekki beint í stíl við
tiðarandann.
Erlingur Filippusson faðir Ástu
stundaði grasalækningar allt þartil
hann lést i hárri elli og eru ófáar frá-
sagnir Ástu af fólki sem þau tóku jafn-
vel inná heimili sitt til lækninga,
heimili sem var barnmargt. Erlingur
stundaði það meðal annars að lækna
fólk með bökstrum sem gat verið
sársaukafull lækning. Margt af því
sem hann hafði lært af móður sinni
þróaði hann og endurbætti, tók að
nota fleiri tegundir jurta o.s.frv. Ásta
lýsir föður sínum sem manni sem
lagði sig allan fram við að hjálpa öðr-
um. „Það fylgdi pabba alveg sérstök
birta og friður..." (bls. 26).
Ásta nam lækningarnar af föður
sínum en aldrei óraði hana fyrir því að
hún ætti eftir að gera þær að ævi-
starfi sínu. Þar gripu örlögin inní.
Ásta hefur, eins og aðrir, orðið fyrir
áföllum í lífi sínu en tekur þeim með
æðruleysi og leggur slíkt ekki á
minnið. Að stunda grasalækningar er
hörkuvinnaog hjálpin greiðist ekki í
miklum peningum heldur i þakklæti
fólks. Öll frásaga hennar einkennist af
jákvæðni og Iífsviðhorfinu að ekki sé
neitt svo slæmt að það boði ekki líka
eitthvað gott.
Ásta lýsir uppvaxtarárum sínum í
Reykjavík, sem þá var töluvert öðruvísi
borg en í dag. Segir frá lífsbaráttu fjöl-
skyldu sinnar, lækningum föður síns
og segir frá ótal mörgum sem hafa
leitað til hennar og hlotið bata. Jurt-
irnar sem hún notar eru margvíslegar
og hún segir frá hvernig best sé að
meðhöndla jurtirnar og hvaða jurtir
henta sem bót við margvíslegustu
sjúkdómum.
Sagan af Ástu grasalækni er saga
konu sem hefur haft óvenjulegt ævi-
starf, sem hefur gefið henni mikið og
ekki sist hefur hún gefið öðrum styrk
í erfiðleikum og bót ef marka má orð
þeirra sem í bókinni lýsa yfir þakklæti
sínu. Ósjálfrátt læðist að manni sá
grunur að svo einfaldir séu hlutirnir
ekki, hitt er svo annað mál að flóknir
þurfa þeir heldur ekki að vera. Varast
ber að dæma það sem maður ekki
þekkir af eigin raun. Sagan af Ástu
grasalækni er mannbætandi bók.
Stíll og málfar er gott, fjörlegar og
lifandi lýsingar á köflum, svolítið
hlaupið um í tíma en haglega gert.
Guðrún Brynjólfsdóttir,
Höf. er skrifstofumaður.