Alþýðublaðið - 06.05.1989, Blaðsíða 6

6
Laugardagur 6. maí 1989
ÚTTEKT
EFTIR KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
Matur er flókið fyrirbrigði. Fátt er flóknara í hinu
daglega lífi en maturinn og öll hans aukaefni, nær-
ingarefni, fituefni, kolvetni, sýrur, fjölmettaðar eða
ómettaðar, hitaeiningarnar sem stundum heita kal-
oríur, næringargildi pr. 100 grömm o.s.frv. Líklegt
er að nútímamaðurinn skilji minnst í þessu öllu —
þrátt fyrir að ekkert sé honum kannski jafn mikil-
vægt og að velja sér rétta fæðu. Rétt fæða skiptir
öllu — eða allt að því.
Svo er Iíka alltaf verið að breyta öllu og hver rann-
sóknin rekur aðra. Einn daginn er kjötið ómissandi,
þann næsta er það hálfgert eitur, menn borða of
mikið af einu en of Iítið af öðru þangað til einhver
finnur út að sennilega stafar einhver sjúkdómur af
hinu gagnstæða og almenningur hendist eins og
skopparakringla milii vísindamanna sem skrifa í
blöðin og segja til um eitt og annað. Nú er meira
segja búið að draga stórlega í efa að íslenskt lýsi sé
gott. Lýsið sem lét mann lifa af hörðustu kvefpestar
og gerði að verkum að hægt var að fara trefillaus i
skólann rétt áður en voraði.
Allt sem er gott er líka hættulegt. Hálft mannkyn-
ið gengur um með nagandi samviskubit heilu dag-
ana vegna þess að það var svo mikil freisting að fá
sér súkkulaði — með sykri, rjóma, kakómassa,
hnetum og hvað það allt er. Vissulega, eftir á að
hyggja, hefði gulrót verið æskilegri. Er bara ein-
hvern veginn svo pínlegt að setjast fyrir framan im-
bann eða keyra sunnudagsrúntinn og naga gulrót
þegar ís með súkkulaðidýfu og ótal bragðtegundum
og allskonar utanáliggjandi sykurkúlum er sam-
kvæmt handritinu. Hverju svalar líka gulrót.
S-
Neysluvenjur Islendinga
stórt hlutvefk og talið að svipaðar
fisktegundir hafi verið veiddar þá
og nú.
Hetjutimabilinu lýkur
Harðfiskurinn tekur við________
Á árunum frá 1500-1800 hefur
neysla íslendinga breyst mjög frá
því er áður var. Greinileg merki fá-
tæktar í mat eru áberandi og á
þessu tímabili eru íslendingar held-
ur ekki þær hetjur sem þeir teljast
hafa verið á þjóðveldisöldinni. Tal-
ið er að svín séu ekki Iengur til í
landinu þegar þarna er komið sögu.
Né heldur heimagæsir eða hænsni
og um miðja 18du öld voru þau að-
eins til í Öræfasveit. Salt var ekki til
og geymsla matvæla erfið. Mjög
hafði dregið úr mjólkur og kjöt-
framleiðslu en harðfiskur orðinn
aðalfæða landsmanna.
Anna Guðmundsdóttir segir frá
fæði skólapilta á Hólum, í Skál-
holti og síðar á Bessastöðum, en um
það eru varðveittar heimildir og
kemur þar fram að lítt er það
spennandi fæða. Þar hefur verið
borðaður mikill harðfiskur, smjör,
kjöt, kjötsúpa og baunir einnig
hafa verið á borðum mjölgrautur,
skyr, saltfiskur og súrsaðir sund-
magar, sömuleiðis bjúgu. Til
Þau atriði sent stefnt skal að,
samkvæmt tiliögunni, eru m.a. eft-
irfarandi:
— Að innlend matvælafram-
leiðsia faili að settum manneldis-
markmiðum. Sérstaka áherslu skal
leggja á að draga úr sykur- og fitu-
innihaldi matvara.
— Að tekið sé mið af settum
manneldismarkmidum við ákvörð-
un tolla og skatta og hvers konar
annarra opinberra aðgerða sem
hafa áhrif á verðlag matvæla, svo
sem við ákvörðun niðurgreiðsina.
— Að auka fræðslu í matreiðslu
og almennt um manneldis- og
neyslumál í skólum.
— Að 'skólanemendur eigi þess
kost að borða i skólum.
— Að áhersla sé lögð á almenna
fræðslu og kynningu um tengsl
mataræðis og heilsu.
— Að áhersla sé lögð á almenna
fræðslu um tengsl heilsufars og lík-
amlegrar hreyfingar.
— Að heilbrigðisráðherra láti
gera árið 1990 úttekt á fæðuvenjum
þjóðarinnar.
— Að efldar verði rannsóknir á
sviði næringar og heilsu svo og inn-
lendar matvælarannsóknir.
— Að endurskoðuð sé stefna í
manneldis- og neyslumálum með
hliðsjón af nýrri þekkingu á hverj-
um tíma, ekki sjaldnar en einu sinni
á hverjum áratug.
Meginmarkmið við framkvæmd
þessara aðgerða eru sem hér segir:
• Heildarneysla orkuefna miðist
við að viðhaída eðlilegri líkams-
þyngd.
• Kolvetnaneysla aukist, einkum
úr grófu korni, kartöflum, græn-
meti og ávöxtum, en sykurneysla
minnki.
• Heildarfituneysla minnki og að
fitan verði mýkri.
• Hvíta (prótein) verði áfram ríf-
leg í fæði Islendinga.
Fram hefurkomið í könnunumað íslendingar neytaof mikillar fitu.of mikils mikið rusl i matinn. Kjötmetið er of feitt. Stefnt er að breyttum neysluvenj-
sykurs. Unglingarnir eru verst settir, enginn matur í skólunum og allt of um í manneldisstefnu sem heilbrigðisráðherra leggur fyrir Alþingi.
Of mikill sykur
of mikil fita
¥4 af heildarneyslu unglinga er sjoppufceði
Islensk manneldis- og
neyslustefna til aldamóta
Fyrir Alþingi I slendinga liggur
nú tillaga til þingsályktunar um
manneldis- og neyslustefnu. Þar er
mörkuð stefna i þessum málaflokki
til aldamóta. í greinargerð með til-
lögunni segir m.a. að ríkulegt fram-
boð matvara tryggi alls ekki æski-
lega samsetningu fæðunnar. Svo
segir: „Þetta hefur komið glöggt í
ljós meðal þjóða Vesturlanda, þar
sem ýmiss konar sjúkdómar, er
tengjast fæðuvali, aukast stöðugt
þrátt fyrir ríkulegt framboð mat-
væla. Því er talin ástæða fyrir
stjórnvöld að fylgjast með neysl-
unni og beina henni, ef ástæða er
til, í heppilegri larveg með fræðslu
og kynningu og beitingu stjórn-
valdsaðgerða sem til þess eru falln-
ar.“
• Saltneysla minnki.
• D-vítamínneysla fari ekki undir
ráðlagðan dagskammt af D-vita-
mini.
• Fæðuval verði sem fjölbreytt-
ast, úr mjólkurmat, kornmat, kart-
öllum, grænmeti og ávöxtum,
kjöti, fiski og eggjum.
Neysluvenjur islendinga
í ýtarlegu riti sent fylgir þings-
ályktunartillögunni, sem áður er
frá greint er fjallað um neyslu og
mat frá ýmsum hliðum. Tengsl fæð-
unnar við sjúkdóma, tengsl fæðu
við vinnu manna, en á síðari árum
hefur orðið sú breyting á að fleiri
vinna svokölluð kyrrsetustörf en
áður. En þessar breytingar eru auð-
vitað ekki svo ýkja miklar ef miðað
er við breytingar á matarvenjum
gegnum tíðina.
Anna Guðmundsdóttir, lektor,
ritar grein um neysluvenjur íslend-
inga, þar sem hún greinir frá breyt-
ingum á þeim í gegnum tíðina. I
þeirri grein kemur fram að margt er
vitað um neysluvenjur fornmann-
anna — þeirra Gunnars og Grettis
og Njáls. Vitað er að landnáms-
menn fluttu með sér töluvert af bú-
fénaði frá heimkynnum sínum og
teija menn að matur hafi verið næg-
ur á íslandi fyrstu aldirnar sem
landið var í byggð. Auk þess kjöts
sent kom af búfénu, svínum, ám,
nautgripum, geitum, gæsum og
hænsnum hafi mjólkurmatur verið
mikilvægur, t.d. er talið að skyr og
ostar hafi verið dagleg fæða á þess-
um tima. Fiskurinn hefur líka leikið