Alþýðublaðið - 20.05.1989, Blaðsíða 7

Laugardagur 20. maí 1989
7
Úttekt á laugardegi
íslenskir aðalverktakar:
Skipulagt undanhald
Veldi Aðalverktaka virðist loks cetla að láta undan. Stjórn-
endurfyrirtœkisins gefa eftiren vilja takmarka breytingarnar.
Forstjórinn með villandi hálfsannleik í viðhafnarviðtali í
Mogganum.
Glufa er að myndast í hingað tii
órofa veldi íslenskra aðalverk-
taka sf (ÍA). Glufa þessi á e.t.v.
eftir að verða að stórri flóðgátt
vegna ósamkomulags innan Sjálf-
stæðisflokksins um tilhögun
varnarliðsframkvæmda og vegna
vilja forystu SÍS til að selja lilut
sinn í fyrirtækinu. Ýmislegt bend-
ir til þess að raunverulegir stjórn-
endur ÍA, þeir Halldór H. Jóns-
son og Thor Ó. Thors, sjái nú sína
sæng útbreidda og vilji sam-
þykkja málamiðlun sem feli í sér
takmarkaðar breytingar. Jón
Baldvin Hannibalsson utanríkis-
ráðherra hefur þegar tekið
ákvörðun um og fengið samþykkt
hjá eigendum ÍA að ríkið fái við-
bótarmann i stjórnina og ráði sér-
stakan forstjóra. Hann hefur vilj-
að ganga lengra í þessu efni, telur
eðlilegt að ríkið hafi meirihluta í
fyrirtækinu og að það verði í kjöl-
farið almenningshlutafélag eða
að fyrirtækinu verði skipt í
tvennt; verktakafélag og eignar-
haldsfélag. Thor Ó. Thors for-
stjóri ÍA hefur tekið undir þessi
sjónarmið, en þó frekar í orði en
á borði.
Hugmyndir þessar valda í raun
straumhvörfum hvað fram-
kvæmdir fyrir varnarliðið varðar.
Að vísu hafa þeir sem lengst vilja
ganga krafist þess að fram-
kvæmdirnar verði opnaðar fyrir
almenn útboð á íslenskum mark-
aði, en ýmsir sjá þann meinbug í
því og mannvirkjasjóður NATO
samþykki ekki takmörkuð útboð.
Þorsteinn Pálsson formaður
Sjálfstæðisflokksins telur hins
vegar að slíkur „meðalvegur"
væri NATO meir að skapi en nú-
verandi einokun. Hér virðist hins
vegar um einkaskoðun Þorsteins
að ræða, þvi Sjálfstæðisflokkur-
inn er klofinn í málinu. Eftir
stendur að Sjálfstæðisflokkurinn
er ekki lengur samhljóma hags-
munagæsluaðili fyrir óbreytt
ástand.
íslenskir aðalverktakar er sam-
eignarfélag sem er 50% í eigu
Sameinaðra verktaka hf. (SV),
25% í eigu Regins hf., sem er
pappírsfyrirtæki SÍS og 25% í
eigu ríkisins. En þar sem Reginn á
7,46% hlut í SV er hlutur sam-
vinnuhreyfingarinnar í raun
28,7% og hlutur SV 46,3%. Rikið
hefur hingað til sýnt takmarkað-
an áhuga á því að hafa áhrif á
stjórnun fyrirtækisins. Þetta sýn-
ir sig i því að þótt ríkið tilnefni
mann í stjórn sem um leið er
stjórnarformaður, þá hefur ríkið
hingað til tilnefnt menn sem eru í
beinum tengslum við Reginn eða
SV. Hér er átt við Vilhjálm Árna-
son samvinnu- og framsóknar-
mann og Thor Ó. Thors forstjóra
ÍA og stjórnarmann í SV.
Innstæður i öllum bönkum
Veldi ÍA er orðið með ólíkind-
um. Velta fyrirtækisins hefur
fjórfaldast að raungildi síðasta
áratug og er nú nálægt 4 milljörð-
um króna á ári. Innistæður félags-
ins í bönkum og sparisjóðum í
árslok 1987 námu um 3,5 millj-
örðum króna (vaxtatekjur vart
undir 1 milljón króna hvern ein-
asta dag) og eignir umfram skuld-
ir eru tæplega 3 milljarðar króna.
Táknrænt fyrir stöðu fyrirtækis-
ins er að þegar Höfðabakkahöllin
Höfðabakkahöll íslenskra aðal-
verktaka. Ekki þurfti fyrirtækið að
taka krónu að láni við uppbygg-
inguna. Aðalverktakar eru hins
vegar með á fjórða milljarð króna
í öllum bönkunum — vaxtatekj-
var byggð þurfti fyrirtækið ekki
að taka eina einustu krónu að
láni.
Núverandi forystumönnum ÍA
er mjög umhugað um að halda
ástandinu sem mest óbreyttu. Af
viðbrögðum þeirra undanfarna
daga má ráða að þeir sætti sig nú
við aukinn hlut ríkisins í stjórn
fyrirtækisins og sérlegan for-
stjóra frá þess hendi, en að frekari
breytingar eigi að takmarka. Thor
Ó. Thors annar forstjóra ÍA hefur
að vísu tekið undir hugmyndir um
að gera ÍA að almenningshlutafé-
lagi, en í Morgunblaðsviðtali nú í
vikunni kemur greinilega í ljós að
það eigi fyrst og fremst að vera
ríkið og Reginn, ásamt litlum
minnihluta hluthafa í SV sem eigi
að fórna „umframhlut" sínum. í
sama viðtali virðist Thor jafnvel
beita rangfærslum til að sýna
fram á að IA og SV séu ekki herm-
angsfyrirtæki sem „dansa í kring-
um gullkálfinn."
88 milljónir urðu að 5_________
Dæmi um rangfærslu eða
urnar nema rúmlega milljón krón-
um hvern einasta dag! Fá nú loks
fleiri að komast að en rikið, SÍS og
útvaidar fjölskyldur á höfuöborg-
arsvæðinu? A-mynd/E.ÓI.
hálfsannleik forstjórans er eftir-
farandi fullyrðing í Morgunblað-
sviðtalinu; „í ofangreindri
skýrslu til Alþingis 1984 kemur
frarn að eigendur Sameinaðra
verktaka hf. fengu á árunum
1957-1984 greiddan arð samtals að
upphæð 4,7 milljónir króna.
Margir munu ugglaust hafa talið
þá upphæð margfalt hærri.“
Staðreyndin er sú að upphæðin
er margfalt hærri. Þegar arðstöl-
urnar eru framreiknaðar til verð-
lags nú í maí kemur í ljós að 4,7
milljónir eru raunverulega um 88
milljónir króna eða nær tuttugu-
föld ofangreind upphæð forstjór-
ans. 1984-1989 nam arðsgreiðslan
til viðbótar um 94 milljónum
króna. Sameinaðir verktakar hafa
þannig greitt um 182 milljónir
króna til sinna hluthafa á þessum
árum. Arðsgreiðslan 1988 nam að
núvirði um 20 milljónum króna,
hafði aldrei verið hærri, en í vor
var að öllum líkindum úthlutað
27 milljónir króna, miðað við
10% arð af 270 milljón króna
hlutafé. Fram að 1983 voru
greiðslurnar yfirleitt 2-3 milljónir
króna árlega, en síðan 1983 á bil-
inu 10-20 milljónir og enn meir í
vor. Að auki er á aðalfundum
Sameinaðra verktaka greitt til eig-
enda Dverghamra sf„ sem er í eigu
hluthafa í SV, en Dverghamrar
hafa í vaxandi mæli annast undir-
verktöku fyrir ÍA.
Þá má heita all merkileg eftir-
farandi tillaga Thors Ó. Thors
sem fram kom í sama viðtali: „Ég,
út af fyrir sig, hefði ekkert á móti
því að breyta íslenskum aðalverk-
tökum í almenningshlutafélag....
Þetta væri hægt að framkvæma
t.d. með því að allir aðilar sem
eiga meira en sem svarar 0,5% í fé-
laginu settu umfram hluti sína á
markað, þ.e.a.s. ríkið, Reginn og
hluthafar í Sameinuðum verktök-
um.“
Almenningshlutafélag —
ef ég slepp!_________________
Að eiga 0,5% í Aðalverktökum
er hið sama og að eiga 1% í Sam-
einuðum verktökum þar sem síð-
arnefnda félagið á 50% í hinu
fyrrnefnda. Samkvæmt skýrsl-
unni frá 1984 voru hluthafar í
Sameinuðum verktökum þá 147
talsins. Aðeins 24 af þessum 147
hluthöfum áttu meira en 1% hlut
í Sameinuðum verktökum og til-
laga forstjórans nær því aðeins til
þeirra.
Sjálfur var Thor Ó. Thors með
0,9% hlut í Sameinuðum verktök-
um og myndi því sleppa við að
setja hlut sinn á markað! Hann
leggur með öðrum orðum til að
allir fórni sínu sem eiga meira en
hann sjálfur á!
Beinn arður til Thors í vor hef-
ur að líkindum numið 0,9% af
þeim 27 milljónum sein úthlutað
var í nafni Sameinaðra verktaka
eða um 243.000 krónur.
Á hinn bóginn þýddi þetta að
hlutur Halldórs H. Jónssonar
stjórnarmanns myndi minnka
verulega, en Halldór átti 1984 hlut
upp á a.m.k. 3,42% í Sameinuð-
um verktökum í gegnum pappírs-
fyrirtækin Byggingamiðstöðina
ogTrésmiðju Borgarfjarðar. Þessi
hlutur hefur væntanlega gefið af
sér tæplega 1 milljón króna í arð
á aðalfundinum í vor, fyrir utan
arðsúthlutun Dverghamra.
Loks gerir forstjórinn mikið úr
því að fyrirtækið hafi frekar kosið
að leggja peninga sína í banka,
þar sem þeir séu „notaðir í þágu
þjóðfélagsins og þeim stjórnað af
bankastjórunum en ekki okkur“.
Fimm tillögur frá
verktökunefnd
Skiptir það þá engu máii að
innistæðurnar eru samkvæmt
sama viðtali um 3 milljarðar
króna og hefur áður koinið fram
að vaxtatekjur fyrirtækisins af
þessum innistæðum eru að nú-
virði vart undir 400 milljónir
króna á ári eða rúm milljón á
dag?
Utanríkisráðherra hefur kveðið
upp þann úrskurð að núverandi
ástand gangi ekki lengur. Nú er
aðallega rætt um að gera íslenska
aðalverktaka að almennings-
hlutafélagi ef ekki komi til al-
mennra útboða. í tíð síðustu ríkis-
stjórnar var svokölluð „Verktöku-
nefnd“ starfandi og skilaði hún
frá sér skýrslu þar sem fram komu
5 möguleikar.
1. Tillaga Verktakasambands
íslands var sú að allar fram-
kvæmdir á vegum Varnarliðsins
verði boðnar út til íslenskra fyrir-
tækja í opnum útboðum og út-
boðum að undangengnu forvali,
þegar um stærri og flóknari verk-
efni er að ræða. í þessu sambandi
yrði sérstakri stofnun, Innkaupa-
stofnun varnarliðsframkvæmda,
falið að sjá um öll meginsam-
skipti milli varnarliðsins annars
vegar og undirverktaka hins veg-
ar.
2. Stofnað verði hlutafélagið ís-
lenskir aðalverktakar. Það tæki
við eignum ÍA innan varnarsvæð-
anna (900 milljónir króna) en
eignum þess fyrir utan skipt upp á
milli núverandi eigenda (um 2.000
milljónir króna). Þarna er gert
ráð fyrir því að núverandi eigend-
ur minnki hlut sinn samanlagt um
20-30% sem nýir hluthafar taki
við.
3. íslenskir aðalverktakar verði
almenningshlutafélag. Þetta
myndi gera verktökum og öðrum
aðilum kleift að verða hluthafar í
hinu nýja félagi, vegur á móti ein-
okunaraðstöðu, tryggir opnari
umræðu má. á aðalfundi og er hér
einnig gert ráð fyrir sérstakri eign-
araðild aðila á Suðurnesjum.
4. Meiri áhersla verði lögð á
undirverktöku, en litil breyting að
öðru leyti. Þannig mætti dreifa
verkefnunum til fleiri aðila, ekki
síst á Suðurnesjum.
5. Óbreytt skipulag en með
mcira aðhaldi. Með meira aðhaldi
var meðal annars átt við að Ríkis-
endurskoðun tæki að sér að end-
urskoða fyrirtækið.
Útboð óraunhæf segir__________
stjórnarformaðurinn___________
„Ég vil ekki tjá mig náið um
þessar hugmyndir allar að öðru
leyti en að lýsa mig samþykkan
því sem Jón Baldvin utanríkisráð-
herra ætlar að gera. Með öðrum
orðurn að ríkið auki hlut sinn í
stjórn fyrirtækisins og ráði sér-
stakan forstjóra" sagði Vilhjálm-
ur Árnason stjórnarformaður og
fulltrúi ríkisins í stjórn íslenskra
aðalverktaka.
Vilhjálmur vildi að svo stöddu
ekki úttala sig um þær hugmyndir
sem fram hafa komið um að gera
fyrirtækið að almenningshlutafé-
lagi eða skipta því upp í tvennt,
eignarhaldsfélag og verktökufé-
lag. Hins vegar taldi hann almenn
útboð ekki raunhæfan mögu-
leika.
„Mér skilst að það séu fyrir
hendi reglur hjá Mannvirkjasjóði
NATO sem mæli gegn þessu, en ég
skal ekki segja til um hvort hægt
sé að takmarka útboðin í Ijósi
þessara reglna. í sjálfu sér væri
ágætt ef hægt væri að viðhafa út-
boð fyrir íslensk fyrirtæki, en ég
álít þó að þau séu ekki raunhæf á
Keflavíkurflugvelli. Á móti þessu
kemur að við erum alltaf að reyna
að auka undirverktöku" sagði
Vilhjálmur.
Ýmislegt bendir til þess að í
fyrsta skiptið í sögu ÍÁ sé fyrir-
tækið komið í vandræði. í fyrsta
skiptið blási vindar þannig að
breytingar séu óhjákvæmilegar.
Hin veika vörn forystumanna fyr-
irtækisins felst í því að viður-
kenna þetta, en reyna um leið að
hafa þau áhrif á breytingarnar að
þær raski hinni sterku stöðu
þeirra sem minnst.