Alþýðublaðið - 20.05.1989, Blaðsíða 12

12
Laugardagur 20. maí 1989
Islenskur spámaður
á danska tungu
Stutt spjall við Matthías Viðar Sœmundsson lektor, um
hugmyndaheim Gunnars Gunnarssonar.
Gunnar Gunnarsson rithöfund-
ur fæddist fyrir hundraö úrum.
Þess er vert aö minnast. Enginn ef-
ast um þaö í dag, aö hann er einn
merkilegasti rithöfundur íslenskur
þessarar aldar og þó víðar væri
gengið á bókmenntasöguna, fynd-
ust líklega ekki mjög margir jafn-
okar hans. í tilefni aldarafmælis
hans fannst ALÞÝÐUBLAÐINU
tilhlýðilegt að spjalla við einhvern
sem hefur meiri kynni af skáldskap
Gunnars en allur almenningur og
varð fyrir valinu Matthías Viðar
Sæmundsson lektor við Háskóla Is-
lands.Hann hefur undanfarió unn-
ið að gerð sjónvarpsþáttar um
Gunnar. Um hann segir Matthías
eftirfarandi:
Afkastamikill rithöfundur
Gunnar var mjög afkastamikill
rithöfundur á árunum milli stríða
og þá gerði hann þessi stóru verk
sem flest okkar þekkja svo sem
„Fjallkirkjuna“ og „Vikivaka" og
tók jafnframt mikinn þátt í menn-
Matthias Viðar Sæmundsson
ingarumræðunni i Danmörku. En
eftir að hann flytur heim tæplega
fimmtugur að aldri árið 1939 þá
virðast miklar breytingar eiga sér
stað. Hann er á þessum tíma í
blóma sem rithöfundur og skáld en
hættir samt sem áður að frumsemja
og snýr sér þess í stað að þýðingum
á eigin verkum. Menn hafa spurt sig
hvað hafi valdið þessu. Ég hygg að
ástæðan sé fólgin í þróuninni milli
stríða. Hann hafði fyrir víst heillast
af þýskri þjóðernishyggju, hann
hefur kannski séð í henni vissa sam-
svörun við eigin hugmyndaheim og
það er líklegt að hryðjuverk stríðs-
ins hafi gengið af þessum hug-
myndaheim dauðum, hann hafi
hrunið og Gunnar hafi uppgötvað
að hans hugmyndir væru einungis
útrás fyrir sálræna þörf. Þetta er
aðeins tilgáta, en sennileg að ég
hygg“.
„Lúserar og fórnarhetjur“
— En hver vur þú þessi hug-
myndaheimur Gunnars?
„Ég held að honum verði best lýst
með samanburði við æskuverk
hans. Það sem hann samdi fyrir og
í fyrri heimsstyrjöld eins og
„Strönd lífsins" og „Sælir eru ein-
faldir“. Persónur þessara sagna eru
„lúserar“ í lífsbaráttunni. Tilvera
þeirra er „sjúkleiki til dauða“. Til-
finningalíf þeirra er ofurnæmt, þeir
sjá heiminn ólíkt flestum öðrum
sem horfa án þess að sjá, vitneskjan
um tilgangsleysi lífsins og samheng-
isskort gerir lif þeirra að martröð,
án tilgangs ekkert líf. Þetta eru
Bakkabræður með sól í fötum,
brjóstumkennanlegir og hetjulegir í
senn. Þessar æskusögur Gunnars
lýsa vitsmunlegri, tilfinningalegri
sundurlimun sem endurspeglar
heim þessa tíma, sem var í sárum
vegna heimsstyrjaldar. í seinni sög-
um Gunnars er allt annað uppá ten-
ingnum. Honum tekst frá og með
„Kirkjunni á fjallinu“ sem kemur
út á þriðja áratugnum að skapa sér
nýja heimsmynd. Hann skapar sér
goðsögn, sem mótar síðan allt hans
höfundarverk. Þessum nýja hug-
myndaheimi má lýsa í fáeinum ein-
földuðum setningum. Þ.e. hver lík-
ami er tortímanlegur eftir sem áður,
en nú ber eyðing hans vott um end-
urnýjun. Líf fjarar út og rís að
ströndu í sömu andrá. Dauðinn er
ekki svívirðing heldur fullkomnun,
því hann staðfestir hringrás lífsins.
I þessum verkum er „lúserinn" orð-
inn að fórnarhetju. Hetju sem
dreymir ekki lengur um að vera of-
jarl jarðarinnar eða ofjarl Guðs,
heldur gengur beinn í baki undir ok
frelsis og ábyrgðar, sáttur við hlut-
skipti sitt . . . , og ósigrandi.
Viltu
flytja inn
ágúöu
verði?
M/S ísberg - 7. starfsár.
Hagstæð farmgjöld sem þola samanburð
Fró Englandi, Hollandi og Danmörku.
20 feta gómar £ 888 / NLG 3300 / DKK 10.800.
40 feto gámar £ 1222 / NLG 4400 / DKK 14.400.
Aðrar einingar:
Á pöllum pr. 1000 kg, £ 77 / NLG 277 / DKK 936.
Á'pöllum pr. cbm £ 37 / NLG / 133 / DKK 450.
Fólksbílar: Verð frá 16.000 ísl. kr.
Sérstök kjör fyrir búferlaflutninga.
Sama flutningsgjald óháð vörutegund.
SKIPAFÉLAGIÐ OK hf.
Óseyrarbraut 14b, 220 Hafnarfjörður, sími 91-651622
Sólarguð — Jarðarmóðir
Gunnar lýsir hinni nýju heims-
skoðun sinni oft á tíðum með
myndrænni líkingu, einkum í sögu-
legum skáldsögum sínum hvar
hann reynir að lýsa landnámi ís-
lands í þúsund ár og baráttu íslend-
ingsins við íslenska jörð. Líkingin
er á þá leið að sólarguð hefur sam-
farir við jarðmóður og tryggir með
því sigur ljóss og sumars yfir myrkri
og vetri. Mök þeirra eiga að tryggja
endurnýjun tilverunnar. í skáldsög-
unni Jörð, birtist þessi mynd í því að
jörðin verður þunguð af sæði Óð-
ins. í þessari skáldlegu mynd býr
kjarninn í heildarhugsun Gunnars,
heildarhugsun sem hann sækir að
miklu leyti í fornnorrænan hug-
myndaarf. Hann hefur losað sig
undan ofurvaldi kristilegrar tví-
hyggju sem lítur á allt útfrá ströng-
um andstæðum. Gunnar hafði
mikinn áhuga á fornnorrænum
bókmenntum og honum tókst að
sníða úr þeim ákveðna goðsögn
sem síðan hafði djúptæk áhrif á
form einstakra sagna hans, heim-
speki og siðfræði. En því fer þó
fjarri að hugsun hans sé með ein-
hverjum forneskjubrag því honum
tekst vel að laga þetta að eigin sam-
tíð. Hann túlkar arfinn með hlið-
sjón af eigin reynslu.
Tortímandinn Náttúra__________
í æskuverkum hans lítur hann
svo á að náttúran sé andstæðingur
mannsins, hún dragi hann til merk-
ingarlauss dauða að loknu snaut-
legu lífsflökti. Hún er neikvætt
miskunnarlaust tortímingarafl sem
maðurinn verður að berjast við.
Ós igur hans er fyrirfram ákveðinn.í
seinm verkum Gunnars ríkir sú
skoðun að frjómáttur lífsins sé
meiri en svo að eyðingaröflin geti
borið sigur úr býtum. Hann álítur
að þegar allt komi til alls þá lúti til-
veran ákveðinni reglu, að Iífsrök
okkar allra séu óhvikul þó hver
einstsaklingur sé endingarsmár. Sá
sem það skilur segir Gunnar ein-
hverstaðar, sóar ekki lífi sínu í eftir-
sókn eftir vindi, fánýtan bölmóð
eða dauðaþráhyggju né heldur eyð-
ir hann nátlúruna. Þessar hug-
myndir líkjast að mörgu leyti þeim
hugmyndum sem fram hafa komið
á seinustu áratugum í kjölfar nátt-
úruverndaráráttu, þannig að
Gunnar gæti hæglega verið hug-
myndafræðingur græningjahreyf-
ingar seinustu tima.
Örlagahugtak Gunnars táknar
ekki áhrínisorð eða fyrirfram
bundna framvindu heldur sjálfs-
sköpun, þ.e. maðurinn skapar sér
örlög með ákvörðunum sínum.
Hver maður gerir sjálfan sig, þó við
séum háð uppruna okkar og ytri
áhrifum þá er lífið aldrei fullgert."
Páður i Danmörku og___________
pýskalandi
— 77/ hvers að lifa og berjast?
„Gunnar er maður tveggja styrj-
alda. Hann upplifir tortímingu
heimsins í tvígang, og við þessari
spurningu gefur hann ekkert ein-
hlítt svar, en bendir þó á leið til að
lifa af. Við verðum að játast lífinu
og andæfa eyðingaröflunum sem
búa í sjálfum okkur eða samfélag-
inu. Við verðum að vinna gegn sárs-
auka og dauða og takast á við að
lifa. Áraunin gefur lífinu gildi.
Kannski má orða þessa hugsun svo
að mannsbarnið er ekki eitt í heim-
inum, öllu heldur er það eitt með
heiminum sem er allt annar köttur“.
— Hver eru áhrif Gunnars
Gunnarssonar á íslenskar bók-
menntir?
„Hann stendur einn og sér í ís-
lenskum bókmenntum vegna sinna
félagslegu aðstæðna. Og það að
hann skrifaði á dönsku gerir það að
á sínum tíma hafði hann ekki bein
áhrif, þó svo að ég sé á því að þau
séu meiri en látið er í veðri vaka. Á
þessum árum þegar hann er að
skrifa, milli stríða sérstaklega, þá er
hans stærsti lesendahópur í Þýska-
landi og Danmörku. Þar er hann
elskaður og dáður. Það hefur
kannski sannast á Gunnari að það
er erfitt að vera spámaður í eigin
föðurlandi. Nema að ntaður sé orð-
inn hundrað ára“, sagði Matthías
Viðar að lokum.
MÁM