Tíminn - 30.03.1968, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
LAUGARDAGUR 30. man 1968.
Leikfélag Reykjavíkur:
Effir: JökuB Jakohsson
Leikstjóri: Helgi Skúlason
Þorsteinn Ö. Stephensen og Edda Þórarinsdóttir.
Það var rétt láður en verk-
fallið stöðvaði blöðin, að Leik
fólag Reykjavíkur frumsýndi
nýjan sjónleik eftir Jökul
Jakobsson, Sumarið 37. Það
hefur því dregizt lengur en
stoyldi að geta um þetta verk,
an skal mú gert þótt seint sé.
Jlökull J’akobsson er enginn
nýliði í leikritun lengur, iheld-
ur orðinn meðal burðarása í
islenzku leikhúsi, gildur leik-
rdtahölfundur, sem þegar hefur
laufgað þá fáskrýddu grein
að miklum mun á síðustu ár-
m Samt hefur hvert nýtt
verk hans orðið einkenni til-
raunar og leitar. H'onum er
ekki enn næst skapi að nýta
það og þroska, sem hann hefur
áunmið sér, heldur að leita
nýrra leiða, og virðist þá stund
um óþarflega fljótur að leggja
fyrir róða lárangur góðra
áfanga, eða ekki festa sjónir
á þeim. Þannig treinir hann
sér skáldskaparæskuna, dreg-
ur það að koma fram alskap-
aður á hösluðum velli. Þetta
er í senn styrkur hans og veik-
leiki'— veikleiki hans að því
leyti, að mönnum hlýtur enn
að sýnast nokkur tvísýna um
höfundargildi hans og oftast
vanta einhvenn herzlumun, en
styrkur hans að því leyti, að
hann er enn mjög forvitnileg-
uirl jafnvel óráðin gáta að
mokkru, og því er hverju verki
hans emn heilsað með ferskum,
spyrjandi áhuga en engri vissu.
Fram að þessu hefur Jökull
verið með allan hugann við að
kanna heiminn — umbverifi
sitt, samborgara, tákn tímanna
gerjunina í samfélaginu og
tímanum og bregða upp
myndum af því í nærtækum
persónugerðum og uppstilling-
um. En í þessu leikriti, sem
óneitanlega er inýr áfangi í
leikritun Jökuls, er þessi út-
hverfa ekki lengur kjarni lei'ks
ins. í þessu verki snýr hann
innar og heim, tekur að kanna
sjálfam sig og reyna á eigin
þoLrif, og um leið hefur mann-
leg samúð hans orðið heitari
og ríkari, mannskilningurinn
dýpri.
Þó er uppistaðan í leiknum
enn hin sama og í fyrri leik-
ritum Jökuls — persónurnar
‘ börn síns tíma, fórnarlömb
plægingarinnar í íslenziku
þjóðfélagi, þrælar fjármuna.
En þessi uppistaða er ekki
meginkjarni verksins lengur,
heldur ívafið — það sk-iptir nú
öllu máli. Það er ekki hruna-
dansinn sjálfur, sem við erum
að skoða á sviðinu. Hann hef
ur þokazt fjær. Öllu afli er
beitt til þess að opna fyrir
okkur mannssálina — sýna
okkur gróðuriinn í plógförun-
um. Samtíminn, líf dagsins,
verður aðeins daufur bak-
grunnur í geirvi Jóns hins unga
tæknifræðings, sem er á leið
til Suður-Ameriku. Hefur Jök-
ull ekki f anman tíma þokað
samtímanum svo til hliðar í
því skyni að kanna fólk. Stefna
itans sést glöggt á því, hve
hann lætur Jón, mann dags-
ins, iþoka miskunarlaust fyrir
Davíð, öldruðum og kölkuðum
útgerðarmanni fortíðarinnar.
Hér skal elfcki lýst söguigrind
leikritisins, því að í raun og
venu villir það um fyrir mönn-
um að festa um of athygli á
henmi. Við sjáum þó sem í
móðu þá lífsdeiglu, þar sem
sviðsfólkið hefur verið hamrað.
Það tímaskeið hér á landi er
ofckur vel kunnugt, og við vit-
um að það var aðgangshart og
óíslenzkt, kom og hvarf. Eins
og til að undirstrika þetta er
sviðið eins og endurkast eftir-
öpunar af erlendri hefð. Þessi
deigla hefur skilið við þetta
fólk hvert í sínu horni, vegina
þess að sterkar, persónulegar
eigindir meinuðu henni að
steypa það í sama mót, og auk
þess fór eldurinn fram á mis-
munandi æviskeiði. En hún
skildi við það hvert )g eitt
sem undarlega gerða hluti ó-
fært til aðlöðuinar nýju samfé-
lagsstigi. Þess vegna talar hver
og einn á sviðinu í sinn hött,
inn í sjálfan sig.
Leikritið er að þessu leyti
eins og sprenging, þar sem allt
tvístrast út frá sama kjarna
— sama vanda —. hver setn;-
ing stefnir burt — út í tómið.
Að mínum dómi leysir höfund
urinn ærna þraut með beitingu
þessa vandmeðfarna forms,
þar sem áhrifin eru í því fólg-
in að láta tvístrunina hrópa á
samstöðuna. Og hann beitir
svo hörðum aga, að hann þurrk
ar út flest eðlileg lífsumsvif
en leggur allan þunga á þetta
sundurlausa samtal, sem virð-
ist enga snertipunkta eiga.
Margt eir ágætlega vel gert
í þessum stakki. Persómurnar
eru undra skýrar og býsna
samkvæmar sjálfum sér. Vera
má, að höfundurinn njóti þess,
að þrjú aðalhlutverkin eru i
höndum þaulreyndra leikara,
sem móta þau og lyfta þeim,
enda gefa fáir leikritahöfund-
ar okkur leikuru.m frjálsari
heldur, og sumir segja, að leik
rit hans breytist oft mjög við
æfingu, og hanm hefur hrein-
lega játað að hann skrlfi hlut-
verk með hliðsjón af ákveðn-
um leikurum. Margt er ágæt-
lega sagt, fyndið og áhrifa-
sterkt í þessum einræðum, og
það verður að segjast, að Jöfc-
ull kemst furðulega langt að
því marki að láta þessar sam-
talsslitrur halda við áhuiga leik
húsgesta allt til loka.
Langmesta og bezta hlut-
verk leiksins er að sjálfsögðu
Davið, hinn aldni útgerðarmað
ur frá árunum milli stríða,
kalkaður og gleyminn úr hófi,
mildur og glaður í leik að
brotasilfri sumarsins ‘37, eim
hver hugtækasta persóna, sem
ég hef séð Þorstein Ö. Step-
hensen skapa, og ef til vill á
hann meira í henni en höfumd-
urinn. Þessi persóaa glitrar
öll af mannleik og heyjar sér
heita samúð leikhúsgesta og
mild bros en enga skellihlátra.
Annað bezta hlutverkið er
Sigrúrn, tengidadóttir Davíðs, og
fer Helga Bahmann afburða
. vel með hlutverkið. Á henni
hvílir að verulegu leyti sam-
ræmi og heildarmynd leiksins
Hún fer með þetta vandmót-
aða hlutverk af innlifun, og
líklega er þetta vandmeðfarn-
asta hlutverkið og skiptir
mestu, að ekki bregði út af
öruggri túlkun, og leiðin er
stundum eftir tæpum stig.
Þriðja aðalhlutverkið er Stef
án, sonur Davíðs, í höndum
Helga Skúlasonar. Hann er hið
raunverulega fórnarlamb að-
stæðnanna, manmvera, sem
deiglan hefur brennt í gjall.
Hann er að kalla ena í mann-
heimi, en systir hans, Sjöfn,
hefur flúið i álfheima. Stefán
megnar ekki að rísa undir farg
inu og er ófær um að takast
á við ný verkefm. Hann er þræll
óhófsvenja og dæmdur til þess
að lúta þeim, þó að hann verði
að selja síðasta togara föður
síns til bess. Helgi Skúlason
túlkar þessa persómu af miki-
um næmleik. Sjöfn leikur Edda
Þórarinsdóttir, og sýnir vel
flóttann frá ósigrinum. Stefán
og hún eru tvær hliðar á sama
hlut. Húa er að verulegu leyti
utan við leikinn, skýring á því,
sem liðið er í lifshlaupi Davíðs.
Jóin, tengdasonur Davíðs, er
ungur, þróttmikill maður, lærð
ur á fræði aldarinnar. Hann
er sýn ina í framtíðina, kom-
inn af fátæku alþýðufólki, einn
ig utan við leikinn, að öðru
leyti en því, að líta má á hann
sem andstæðu. Þorsteina Gunn
arsson leikur þennan unga
mann með trúverðugum mynd
arbrag, en Ijær honum ekki
skýr persónueinkeani, enda
mundi það að líkindum raska
leiknum.
Leikmynd Steinþórs Sigurðs
sonar er vandað listaverk, skýr
ir af nákvæmni eftiröpun hins
erlenda, gamla hefðarbrags,
sem vaf umgerð ýmissa fyrir-
myada Davíðs á stund milli
stríða í íslenzku þjóðlífi, og
dauðablærinn grúfir yfir henni
Sjónleikurimn er í fjórum
þáttum, en skilin eru harla ó-
glögg og vandséð, að þau þjóni
öðru markmiði en að vera frí-
mínútur. Helgi Skúlasoa er
leikstjóri, og virðist ekki
bresta skilning á inntaki verks
ins mé stjórntök til þess að
fylgja honum fram.
Athyglisvert er, hvernig leik
ur og leikhúsgestir eru leidd-
ir saman, án tjalds, en leikar-
ar koma hægt inn í þögn og
með nokkru millibili. Þetta er
eins og mynd, sem er í fjar-
iægð og sést aðeins í fáum
dráttum fyrst, en færist síðan
nær og skýrist og fyllist fyrir
sjónum manns. Þetta myndar
réttan hugblæ og seiðmagnaða
eftirvæatingu, sem ræður
miklu um viðhorf til leiksins
allt til loka.
AH