Alþýðublaðið - 30.12.1989, Qupperneq 11

Laugardagur 30. des. 1989
11
þjóðfélagskerfi sé á leiðinni án þess
að upp úr sjóði. Og ennfremur verð-
ur að hafa i huga að þótt Gorbatsjov
sé stjórnmálaskörungur og hafi
vaidið byltingu í mannkynssögunni
með umbótastefnu sinni, er öldung-
is óvíst hvort sovéska þjóðin kýs að
gera hann að leiðtoga í nýju, lýð-
ræðislegu fjölflokkaríki. Sagan hef-
ur oft sýnt hið gagnstæða. Churchill
vann síðari heimsstyrjöldina en
Bretar kusu hann ekki sem forsætis-
ráðherra að styrjöldinni lokinni.
Breytt hlutverk
hernaðarbandalaga
Nú verður spurt um framtíð hernað-
arbandalaga. Sameinuð Evrópa
mun að öllum líkindum fara smám
saman fram á brottflutning herliðs
Bandaríkjamanna og Varsjárbanda-
lagsins. Hernaðarbandalögin munu
fá nýtt hlutverk; i stað varna og
vopna munu bandalögin snúa sér í
auknum mæli að pólitískum verk-
efnum. Ekki er ósennilegt að í nán-
ustu framtíð kunni þessi þróun aö
hafa áhrif á lslandi. I nýrri Evrópu
þar sem hernaðarbandalögin fá
minna vægi, hlýtur að vera spurt
um áframhaldandi nauðsyn á veru
bandaríska hersins eða hlutverk
NATO-hers á Ísíandi. Verður sama
þörf á hernaðarumsvifum og hern-
aðarmannvirkjum á Islandi eins og
áður? Þurfum við í reynd nýjan vara-
flugvöll? Búast má við umræðum
um endurmat á veru hersins á Is-
landi i Ijósi breyttra aðstæðna í Evr-
ópu og í heiminum öllum.
Heimsvaldastefnan
á undanhaldi
Ný Evrópa vekur ennfremur upp
spurningar um heimsvaldastefnuna
sem slíka. Er hún að líða undir lok?
Fall Austur-Evrópu hefur veikt
heimsvaldastöðu Sovétríkjanna
geysilega og á eftir að veikja hana
enn meir þegar og ef Rauði herinn
hverfur allur af evróspskri jörð. Itök
Bandaríkjamanna munu einnig
minnka í Evrópu.
Áhrif Sovétmanna í Þriðja heimin-
um hafa farið þverrandi á undan-
förnum árum og áratugum. Hin
kommúníska fyrirmynd hefur verið
að hrynja heimafyrir og hefur ekki
þótt vænleg til útflutnings.
Bandaríkjamenn lærðu sína lexíu
í Víetnam. Uppákoman í Panama
um jólin sýnir þó að Bandaríkin eru
reiðubúin eð leika alheimslögreglu
ef svo ber undir. Samt verður að
ætla að Bandaríkin muni skipta sér
minna af innanríkismálum erlendra
ríkja með fallandi heimsvaldastefnu
Sovétmanna. Þeir verða pólitískt og
siðferðislega neyddir til þess.
í kjölfar hverfandi hernaðarlegrar
heimsvaldastefnu má ætla að nýrri
tegund af heimsvaldastefnu muni
skjóta upp; viðskiptalegri og menn-
ingarlegri. Banadaríkjamenn hafa
reyndar allt frá stríðslokum teflt
fram ógnarsterkri menningarstefnu
Ný, sameinuö Evrópa
mun þýða minnkud
umsvif hernaöar-
bandalaga eöa jafnvel
endalok þeirra. Viö
taka sameiginleg
verkefni allra þjóöa;
umhverfismál, fólks-
fjölgunin, barátta
gegn útbreidslu fíkni-
efna, sulti, fátœkt og
atvinnuleysi.
á alheimsvisu; menningarheims-
valdastefnu í formi sjónvarpsþátta,
bíómynda, kókakóla og annars
neyslumynsturs og lífsstíls á amer-
íska vísu.
En nú mun sameinuð Evrópa, sér-
staklega eftir sameiningu hins innri
markaðar Evrópubandalagsins
1992, að öllum líkindum hefja sína
evrópsku heimsvaldastefnu í við-
skiptum og menningu. Sömu sögu
má segja af Asíu. í Ijósi stöðugt vax-
andi upplýsingastreymis, alþjóða-
fjölmiðla eins og gervihnattasjón-
varpsstöðva o.s.frv. verður tekist á
um yfirráöin yfir hugsun manna og
neysluvenjum.
Lykilhlutverk EB_________________
Lítum aðeins til vesturs. Hin mikla
bylting 1992 mun sameina Evrópu í
einn sameiginlegan, innri markað.
Þar verða EFTA-ríkin að spila með
ef þau eiga ekki að dragast aftur úr
og einangrast. Hinar miklu viðræð-
ur milli EB og EFTA sem Jón Bald-
vin Hannibalsson utanríkisráðherra
hefur stýrt að undnaförnu með ein-
stakri prýði og sóma, sýna að mikill
vilji er fyrir hendi hjá báðum aðilj-
um að samstarf bandalaganna verði
sem mest og farsælast. Það er ekki
óraunhæft að ætla, að EFTA og EB
verði meira og minna sem ein heild
í náinni framtíð. Með hugsanlegri
aðild og þátttöku Austur-Evrópu-
ríkja í EB í framtíðinni, er því að
vænta öflugrar Stór- Evrópu.
EB kemur til með að gegna lykil-
hlutverki í nýrri Evrópu. EB verður
sameinginlegt markaðssvæði jafnt
sem sameinandi þáttur Evrópu-
ríkja. Sterkustu aðildarlöndin eins
og V-Þýskaland og Frakkland hafa
byggt hagkerfi sitt á lýðræðislegri
jafnaðarstefnu. Það er ekki óraun-
hæft að ætla að sú jafnaðarstefna
verði hin sameinandi pólitíska
stefna Evrópu. í þá átt þróast Aust-
ur-Evrópa og nýfrjálshyggjan sem
Bretland hefur heiðrað í stjórnartíð
Thatchers er á miklu undanhaldi,
ekki aðeins í Bretlandi heldur einn-
ig í Bandaríkjunum.
Skipbrot nýfrjáls-
hyggjunnar
Bandaríkin hafa reyndar átt við
mikla efnahagsörðugleika að stríða
undanfarin ár. Þrátt fyrir uppatima
áratugsins sem er að kveðja og
írjálshyggju repúblikana undir
dyggri forystu Reagans forseta, hef-
ur ekki tekist að koma efnahag
landsins í viðunandi form. Sömu
sögu er að segja af Bretum. Á sama
tíma hefur allri félagslegri þjónustu
farið hnignandi, sem t.d. hefur leitt
til aukinna óvinsælda Thachers á
Bretlandi. Hlutirnir hafa snúist held-
ur betur við í Bandaríkjunum; í upp-
hafi níunda áratugarins voru
Bandaríkin stærsti lánadrottinn ver-
aldar, i dag eru þau stærsti skuldu-
nauturinn. í dag tala bandarískir
hagfræðingar um „mexíkanskt
ástand" í bandarísku efnahagslífi.
Það er því full ástæða til að taka
undir með John K. Galbraith hag-
fræðiprófessor þegar hann segir, að
tvær pólitískar heimsspekistefnur
hafi beðið skipbrot: Hinn stalíníski
kommúnismi og nýfrjálshyggjan.
Okkur er með öðrum orðum óhætt
að afskrifa bæði Marx og Adam
Smith (eða þess vegna Stalín, Milton
Friedman og Friedrich von Hayek).
Það er því ástæða til að ætla að
efnahagsstefna tíunda áratugarins
verði hið blandaða hagkerfi jafnað-
arstefnunnar þar sem tekið er bæði
tillit til opins hagkerfis og sam-
keppni annars vegar og velferðar
gegnum skatta’kerfi hins vegar.
Hvenær fellur Kúba? ____________
Spyrja verður að leikslokum
kommúnismans utan Sovétríkj-
anna. Nú þegar Austur-Evrópa er
fallin; fylgja önnur ríki í kjölfarið?
Angóla, Mósambik, Nicaragua og
Kúba; hvað verður um þessi ríki?
Svarið hlýtur að vera, að þegar
heimsveldið Sovétríkin hætta að
halda hlífiskildi sínum yfir þessum
ríkjum, hernaðarlega og efnahags-
lega, muni þau falla líkt og spila-
borgir. Þetta er þegar að koma í Ijós.
Kúba Kastrós hefur til skamms
tíma verið dýrkuð sem fordæmi
hrjáðra þjóða Suður-Ameríku í bak-
garði Bandaríkjanna. Þessi mynd
hefur breyst verulega. Vinir Kastrós
hafa flestir snúið við honum bakinu.
Á sama tíma og marxistar Suð-
ur-Ameríku hafa horfið til lýðræðis-
legs sósíalisma, hefur Kastró orðið
æ forhertari í íhaldssömum komm-
únisma. Og það sem Kastró og félag-
ar óttast mest nú, er að Sovétríkin
snúi við þeim baki. Sovétmenn
kaupa 75 % af útflutningsvörum
Kúbu, og gera það að sjálfsögðu af
pólitískum ástæðum. Helsta fram-
leiðsla á Kúbu er sykur og Sovét-
menn kaupa um 80 % af öllum sykri
á Kúbu á miklu yfirverði. Þar að
auki fá Kúbubúar að endurselja sov-
éska olíu með miklum hagnaði. Ka-
stró á allt sitt undir Sovétmönnum.
Stuðningur Sovétmanna við Kúbu
er um sjö milljarða dollara á ári. En
nú heyrast sterkar raddir í Moskvu
sem vilja minnka aðstoðina við
Kúbu verulega. Slíkt þýddi endalok-
in fyrir Kastró. Og þá verður stutt í
nýja byltingu, sem vafalítið fengi
stuðning æfra flóttamanna frá Kúbu
sem bíða álengdar í Flórída.
Hvað með Kína, Norður-Kóreu og
Albaníu? Eflaust verða þessi ríki síð-
ustu kommúnistaríkin. En hætt er
við að lýðræðisþróunin spretti upp á
nýjan leik í Kína þegar öldugaveldið
fellur. Um leið og kommúnisminn í
Kína líður undir lok, er sfutt í fall
Kim 11 Sungs og félaga og Albaníu-
kommúnistanna.
Ný bandalög gætu myndast
Sameining Evrópu og endalok
kommúnismans setja fram knýjandi
spurningar um jafnvægið í heimin-
um; viðskiptalega sem hernaðar-
lega séð.
Ný bandalög geta hæglega mynd-
ast. Fréttaskýrendur eru þegar farn-
ir að tala um hugsanlegt viðskipta-
bandalag hins nýja Þýskalands og
Japans. Nefnt hefur verið að Gor-
batsjov Sovétleiðtogi gæti hugsan-
lega haft „japanskt spil" á hendi.
Hér er átt við að Sovétmenn gætu
hafið mikla samvinnu við Japani í
framtíðinni. Gorbatsjov þyrfti í raun
ekki að gera annað en að afhenda
hinar umdeildu eyjar sem tilheyrðu
Japan fyrir heimsstyrjöldina síðari
til að bæta samband Japans og Sov-
étríkjanna. Slík samvinna myndi
setja verulegan skrekk í ráöamenn í
Washington.
En vonandi og reyndar raunhæf-
ara er að ætla, að kalda stríðið hafi
kennt öllum lexíu, og að það sé öll-
um þjóðum fyrir bestu aö mynda
ekki nýjar blokkir sem kalla á aðrar
blokkir og setja þjóðir gegn þjóðum.
Ný verkefni þjóöanna1
Það er fyrst og fremst hin sameig-
inlegu vandamál og verkefni jarðar-
búa allra sem kalla á samvinnu
fremur en sundrungu. Nú, þegar
kalda stríðið er á enda runnið og
heimsálfur hafa fallist í faðma,
koma berlega í Ijós ýmis vandamál
sem hafa dvalið í skugga fælingar-
stefnu stórveldanna og ógna kjarn-
orkuvopna.
Umhverfisvandinn með ósonlag-
inu sem þynnist stöðugt, útrýming
regnskóganna, eiturefni og gróður-
húsáhrifin svonefndu; allt er þetta
knýjandi vandi allra þjóða. Önnur
sameiginleg verkefni eru barátta
gegn sulti, fátækt, atvinnuleysi og
aukinni útbreiðslu eiturlyfja.
Stærsta vandamálið er þó kannski
mannfjölgunin í heiminum. Mann-
kynið hefur tvöfaldast frá 1950 til
dagsins í dag og telur nú 5.2 millj-
arða manna. Getspár leiða lyktir að
því að árið 2025 verði 8.2 milljarðir
manna í heiminum, e.t.v. 9 milljarð-
ir. Og mannfjölgunin er mest þar
sem aðstæðurnar eru verstar; í
Þriðja heiminum. Aukin mannfjölg-
un mun einnig kalla á aukna fólks-
flutninga sem aftur geta orðið
kveikjan að kynþáttahatri og átök-
um milli manna.
■ Nú þegar kalda stríðinu er lokið,
skulu menn því ekki halda að svart-
nættinu sé létt og aðeins hamingja
og friður framundan. Á næsta ára-
tug bíða margvísleg verkefni og því
er mikilvægt að þjóðir heims geri
áætlanir og standi saman að lausn-
um sem eru öllu mannkyninu til
heilla.