Alþýðublaðið - 08.11.1996, Síða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 8. NÓVEMBER 1996
1 e i ð a r i
„Hvað hann er og hvað hann vill”
Árið 1917 var dálítill bæklingur prentaður í
Gutenberg, og við fyrstu sýn vöktu mesta at-
hygli svofelld orð á titilsíðu: „Kvenfólkið þarf
að lesa þennan bækling engu síður en karl-
mennimir.“ Ritið var ekki nema 20 síður, en aft-
ast var lesendum sagt að þeir gætu fengið nánari
upplýsingar ef þeir skrifuðu til Jóns Baldvins-
sonar, prentara, Reykjavík. Heiti bæklingsins
var Alþýðuflokkurinn. Nýr stjórnmálaflokkur.
Hvað hann er og hvað vill. Tilgangur Alþýðu-
flokksins, sagði í inngangi, er að minnka þann
mun sem þegar er orðinn milli hinna fáu sem
búa við allsnægtir og hinna mörgu sem lifa við
sára fátækt. Þetta vildi hinn ársgamli Alþýðu-
flokkur gera með því „að láta auðsupp
sprettur landsins renna sem ríkulegast,
og þannig að það verði eigi einstakir
menn sem græði offjár á því, heldur
almenningur." í aldarbyrjun var þetta
í senn háleitt markmið og fráleitt á ís-
landi.
Fyrir áttatíu árum hefur eflaust
mörgum þótt nóg um þá draumóra
að allur almenningur nyti góðs
af auðlindum landsins, einsog
þessi nýi flokkur sem kenndi
sig við alþýðuna lofaði. En
Alþýðuflokkurinn ætlaði ekki
einu sinni að láta staðar num-
ið þar: fátæktin skyldi útlæg
gerð og komið „á svo almennri
velmegun að hvert mannsbarn
sem fæðist hér á landi, hafi
tækifæri til þess að þroska og full-
komna alla góða og fagra og með-
fædda hæfileika.“ Áfangastaðurinn sem
lýst er með þessum orðum var svo óendan-
lega fjarlægur fyrir áttatíu árum, að fátæku
og réttlitlu fólki hefur þótt sem væri hann í
öðru sólkerfi. En ef fyrirheitin, sem ársgam-
all Alþýðuflokkur gaf, vekja engin hug-
hrif hjá flestum íslendingum við lok tutt-
ugustu aldar er það til marks um að
hugsjónir frumherja jafnaðarstefnunn-
ar voru bomar fram til sigurs.
Áttatíu ár eru liðin síðan fulltrúar
fimm verkalýðsfélaga í Reykjavík og
tveggja frá Hafnarfirði stofnuðu Alþýðusam-
band íslands og Alþýðuflokkinn. Tæpast hefur
það fátæka, baráttuglaða fólk sem í miðju fyrra
stríði myndaði formleg samtök vinnandi manna
á íslandi órað fyrir hver tímamót yrðu síðar
meir miðuð við 12. mars 1916. Þá var bundist
samtökum, sem á næstu áratugum háðu mestu
mannréttindabaráttu íslandssögunnar. Velferðar-
samfélag nútímans er afrakstur þessarar baráttu,
einsog nánast öll réttindi almennings, sem nú
þykja sjálfsögð, svo sjálfsögð að margir eru
löngu hættir að meta þau að verðleikum.
Litli bæklingurinn um Alþýðuflokkinn frá ár-
inu 1917 er merkilegt plagg, og sýnir að eðli
jafnaðarstefnunnar hefur ekki breyst þótt að-
stæður séu allt aðrar. Frumherjar jafnaðarstefn-
unnar börðust fyrir því að almenningur nyti
góðs af auðlindum landsins. Þeir vildu uppræta
fátæktina og gefa öllum tækifæri til að njóta sín
og rækta hæfileika sína: „Vér ætlum ekki að
reyna að ná því takmarki, að allir verði jafnríkir,
heldur eins og þegar hefir komið fram, að eng-
inn sé fátækur, enginn sem vill vinna. Það er því
langt frá að vér viljum koma í veg fyrir eða
banna að duglegir og framtakssamir menn verði
auðugri en aðrir, því vér viljum veita
einstaklingunum fullt frelsi til hvers
sem er, skaði þeir ekki aðra. En
réttur einstaklingsins verður
að takmarkast af rétti
annarra einstaklinga,
og hið sanna frelsi er
takmörkun réttar
hins sterka til þess
að troða niður
þann sem er minni
máttar.
Þessi orð voru
skrifuð fyrir átta-
tíu árum. Flestar
þeirra hugsjóna,
sem brautryðjend-
ur jafnaðarstefn-
unnar áttu, eru hluti
af veruleika hvunn-
dagsins: Heilsugæsla,
skólakerfi, almanna-
tryggingar, mannsæmandi
húsnæði og svo mætti áfram telja.
Nú, þegar Alþýðuflokkurinn minnist
tímamóta og fagnar afmæli sínu,
er jafnaðarmönnum hollt að líta á
allt sem áunnist hefur. Það er
skylda jafnaðarmanna nútím-
ans, jafnframt því að heiðra
minningu frumherjanna; þess
fátæka fólks sem sagði örlög-
um sínum stríð á hendur.
MMIIBLIBIÐ
21209. tölublað
Hverfisgötu 8 -10 Reykjavík Sími 562 5566
Útgefandi Alprent
Ritstjóri Hrafn Jökulsson
Fréttastjóri Jakob Bjarnar Grétarsson
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Umbrot Gagarín ehf.
Prentun ísafoldarprentsmiðjan hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Tölvupóstur alprent@itn.is
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vská mánuði.
Verð í lausasölu kr. 100 m/vsk
dagatal 8. nóvember
Atburðir dagsins
1718 Giötheborg, stórt danskt
herskip, strandaði á Hástdinum
við ósa Ölfusár. Sjö drukknuðu
en bændur björguðu 160 skip-
verjum. 1879 Hið íslenska
fornleifafélag stofnað. 1949
Fyrstu umferðarljósin í Reykja-
vík tekin í notkun. 1978 Friðrik
Ólafsson kjörinn forseti Al-
þjóða skáksambandsins. 1979
Hjördís Hákonardóttir skipuð
sýslumaður, fyrst kvenna; í
Strandasýslu. 1983 Rán, þyrla
Landhelgisgæslunnar, fórst í
Jökulfjörðum og með henni
fjórir menn.
Afmælisbörn dagsins
Cliristiaan Barnard 1922,
suður-afrískur skurðlæknir,
brautryðjandi á sviði hjarta-
ígræðslu. Margaret Mitchell
1900, bandarískur rithöfundur.
Eina bók hennar var Gone Witli
the Wind. Junc Havoc 1916,
bandarísk leikkona.
Annálsbrot dagsins
Það sumar gengu jarðskjálftar
miklir suður á Rangárvöllum.
Hrundu bæir þrír niður í grunn.
Skemmdist matur allur eða
spilltist, en fólkið komst af,
sumt lamað og meitt.
Mælifellsannáll 1732.
Viska dagsins
Að geta hugsað öðruvísi í dag
en í gær skilur milli þess vitra
og þess einþykka.
John Steinbeck.
Málsháttur dagsins
Góðum foringja er gott að
fylgja.
Rödd dagsins
Rödd hins eilífa verður aldrei
endurbætt í hreinskrift.
Þórbergur Þóröarson.
Orð dagsins
Huga deigum hrinda ber,
hann er brunnur nauða;
lífið eigum elska vér
en óttast samt ei dauða.
Sigurður Breiðfjörð, úrGíslarím-
u m.
Skák dagsins
Skákþraut dagsins er tekin úr
30 ára gamalli skák. Kirpit-
schinkow hefur hvítt og á leik
gegn Weksler. Það er skemmst
frá þvt' að segja að Kirpit-
schinkow finnur snaggaralega
fléttu til að leiða sóknina til
sigurs.
Hvítur leikur og vinnur.
1. e6! Bxe6 2. ReS! Weksler
gafst upp enda taflið tapað. 2.
... Rxe5 3. Dxe5 og svartur
getur valið milli þess að tapa
liði eða verða mát.