Vísir - 20.01.1976, Blaðsíða 4

/-•/.
Þriðjudagur 20. janúar 1976.
visœ
Þjóðar-
tekjur
aukast við
fjölgun
tœkni-
menntoðra
öll menntun er mikilvæg,
hvort heldur hún er bókleg eða
verkleg, almenn eöa sérhæfð.
Það er þess vegna ásíæðulaust
að upphefja einhvern meting
um það, hvort gefast muni þjóð-
inni betur í bráð og lengd, eða
megi siður missa sig, bóknám
eða verknám. Hitt er meira um
vert, að milli þessara tveggja
höfuðbrauta skólanáms verður
að rikja visst jafnvægi, a.m.k. á
framhaldsskólastigi.
Auðvitað er allt nám bæði
bóklegt og verklegt, og i þeim
skilningi villandi að tala um
bóknámsbrautir og verknáms-
brautir framhaldsskóla eins og
tvo aðskilda heima. Samt skilj-
um við öll, hvað við er átt með
tali um verknám annars vegar
og svokallað bóknám hins veg-
ar. Verknám veitir nemendum
starfsmenntun og býr þá aðal-
lega undir störf i framleiðslu-
greinum, frum- og úrvinnslu-
greinum — bóknám miðast
meira við störf i þjónustugrein-
um eða stjórnun, en tekur þó oft
ekki sama mið af tilteknum
störfum og raunin er á i verk-
námi.
Hornreka i
menntakerfinu
Það jafnvægi, sem þarf að
rikja með verkmenntun og bók-
menntun, er fjarri þvi að vera
til staðar i dag. Verkmenntun
hefur veriö homreka i mennta-
kerfi þjóöarinnar. Svokallaðar
bóknámsbrautir hafa haft for-
gang um aðbúnað og fjárfram-
lög, en menntunarþarfir at-
vinnulifsins og þeirra, sem
starfa að frum-verðmætasköp-
un þjóðarbúsins, orðið útundan.
Hvers vegna er þetta svona?
Ég ætla mér ekki þá dul að
svara þvi. En e.t.v. liggur ein-
hver hluti skýringarinnar i
þeirri nauðsyn sem bar til — og
þeirri áherslu, sem lögð var á —
að koma upp embættis- og
stjórnkerfi i landinu, eftir þvi
sem þjóðin tók við stjórn sinna
eigin mála og bjó sig undir að
standa á eigin fótum. Þá voru
atvinnuvegir og framleiðslu-
hættir einhæfir og byggðu litt á
skólaspeki. Þá verkkunnáttu,
sem þurfti, drukku menn i sig
með móðurmjólkinni.
Verkmenntunartrúboð
Nú er öldin önnur. Atvinnu-
vegir þjóðarinnar verða æ fjöl-
breyttari og úrvinnslugreinar
vaxa og verða að vaxa jafnhliða
þvi, sem úr vægi frumvinnslu-
þátta dregur. Jafnframt er
kominn til sögunnar iðnaður,
verksmiðjuiðnaður, og umsvif
og fjölbreytni handverksins
aukast sömuleiðis. Allt kallar
þetta á vaxandi verk- og tækni-
kunnáttu. Forsenda þess, að slik
kunnátta verði fyrir hendi er, að
verk- og tæknimenntun sé með
viðunandi hætti. Þvi er hins
vegar ekki að heilsa. Það er satt
að segja sárgrætilegt að á þvi
herrans ári 1976 skuli þurfa að
viðhafa hálfgert trúboð um
„mikilvægi verkmenntunar” og
reka áróður fyrir þvi, að hún
njóti jafnræðis á við bóknáms-
brautir i menntakerfinu, jafn
sjálfsagt og það ætti að vera.
Erlendar rannsóknir, m.a. i
Noregi og Sviþjóð, benda til
þess, að þjóðartekjur á hvern
vinnandi mann hækki i beinu
hlutfalli við hundraðstölu tækni-
menntaðra manna af vinnuafli
þjóðar. Þegar við leiðum hug-
ann að þvi, hversu m jög öll lifs-
skilyrði og framfarir i þessu
landi i næstu og sennilega allri
framtið, hljóti að vera komin
undir þvi, að okkur takist að
vinna betur úr auölindum okk-
ar, hugviti, iðju- og iðnaðar-
tækifærum, ætti ekki að dyljast,
hvilika nauðsyn ber til að
styrkja stoðir verk- og tækni-
menntunar i landinu.
Mikilvægi
og ábyrgð
Það er óþarfi að fjölyrða frek-
ar um mikilvægi verkmenntun-
ar, og timi til kominn að snúa
sér að hinum lið umræðuefnis-
ins, sem sé ábyrgð aðila vinnu-
markaðarins.
Ábyrgð aðila vinnumarkaðar-
ins á þróun verkmenntunar get-
ur verið með ýmsu móti. Hún
getur t.d. falist i þvi að standa
vörð um, að verkmenntun sé
ætlaður viðunandi sess i
menntakerfi þjóðarinnar. Það
má vel vera, að heildarsamtök
vinnumarkaðarins hafi ekki
beitt samtakamætti sinum sem
skyldi i þessu tilliti. Vonandi er
þar að verða breyting á. A með-
al nokkurra atriða, sem varða
óskir um stjórnvaldsaðgerðir og
Alþýðusamband Islands og
vinnuveitendur eru sammála
um að taka sameiginlega upp
við rikisstjórnina i yfirstand-
andi kjarasamningum er að
finna eftirfarandi:
Gert verði verulegt
átak i verk- og
tæknimenntunarmál-
um:
Greinargerð aðila verður
sennilega eitthvað á þessa leið:
„Verk- og tæknimenntun hefur
um langt skeið verið homreka i
menntakerfi þjóðarinnar. Svo-
kallaðar bóknámsbrautir hafa
haft algjöran forgang um að-
búnað og fjárframlög, en
menntunarþarfir atvinnulifsins
og þeirra, sem starfa að verð-
mætasköpun þjóðarbúsins orðið
útundan.
Aðilar eru sammála um, að
hér verði að snúa við blaði. Þeir
minna i þvi sambandi á nýfram-
komnar tillögur Iðnfræðslu-
laganefndar um þróun verk-
menntunar á framhaldssköla-
stigi.”
Ábyrgð aðila vinnumarkaðar-
ins á verkmenntun getur verið
með fleira móti en þvi einu að
tryggja lagasetningu og fjár-
framlög til verkmenntunar-
mála. Hún getur lika falist i
meiri eða minni áhrifum á mót-
un verknáms, stjórnun og út-
færslu námsins. I þvi sambandi
vakna grundvallarspurningar,
sem snerta allt menntakerfi
þjóðarinnar. Auk skiptingar i
Mikilvœgi
verkmenntunar
og ábyrgð aðila
vinnumarkaðarins
- I:
bóknám og verknám má með
nokkurri ónákvæmni skipta öllu
námi I frumnám, þ.e. nám, sem
hefur almennt gildi óháð starfs-
grein, og fagnám, þ.e. nám, sem
tekur sérstakt mið af þörfum
ákveðinna starf sgreina,
fyrirtækja eða stofnana.
Samkvæmt lögum um sköla-
kerfi skiptist skólakerfið i þrjú
stig: skyldunámsstig, fram-
haldsskólastig og háskólastig. A
skyldunámsstigi er grunnskól-
inn og skal hann veita almenna
undirstöðumenntun, þ.e. frum-
menntun, og búa undir nám á
framhaldsskólastigi. Á Fram-
haldsskólastigi eru almennir
framhaldsskólar, þar á meðal
fjölbrautaskólar og mennta-
skólar, svo og sérskólar. Fram-
haldsskólar skulu greinast i
námsbrautir eftir þvi sem þörf
krefur. A háskólastigi er siðan
háskóli og hliðstæðir skólar.

Þarfir atvinnulifsins
eða þjóðfélagsins
Fyrsta spurning, sem ris, er
hvort og þá hvenær og með
hvaða hætti hreinu frumnámi
skuli sleppa og fagnám taka við.
Á skyldunámsstigi skal eins og
fyrr segir veita almenna undir-
stöðumenntun. Það er þvi fyrst
á framhaldsskólastigi, sem val
námsbrauta ognámsefnis fer að
fá á sig sundurgreindari svip.
Óneitanlega byrja nemendur
þá að haga vali sinu með sér-
stakri hliðsjón af áhugasviðum
sinum og starfsáformum. Eftir
sem áður verður nokkru um það
ráðið, hvenær alger sérhæfing
hefst, eða hvort hún hefst. Og
hvort sem námið kallast bók-
nám eða verknám er hægt að
leggja misjafnlega mikla
áherslu á samsvörun þess við
ytri veruleika, þ.e. aðstæður og
þarfir úti i þjóðfélaginu sjálfu.
Jafnvel nám, sem engum
dylst að er til undirbúnings
ákveðinna starfa, eins og t.d.
allt iðnnám getur verið mis-
munandi mikið einskorðað og
einangrað við þarfir þröngs sér-
sviðs. A verknám að laga sig að
þörfum atvinnulifsins, eða á það
eins og sumir orða það að
byggjast meira á tillitinu til
„þarfa þjóðfélagsins”?
Forsenda framfara
Ég svara þessu hiklaust
þannig, að verknám eigi að
miða við „þarfir atvinnulifs-
ins”. En það þýðir ekki að minu
áliti að tillitinu til þjóðfélags-
þarfa hafi verið kastað fyrir
róða. Helstu rök fyrir eflingu
verkmenntunar eru þjóðhags-
legs eðlis. Aukin og endurbætt
verkmenntun er forsenda fram-
fara i landinu. Þess vegna finnst
mér, að i þessum efnum séu
þarfir atvinnulifsins og þarfir
þjóðfélagsins eitt og hið sama.
Nú kann einhver að spyrja,
hvort bóknámsbrautir eigi þá
ekki með sama hætti að laga sig
að þörfum atvinnulifs. Hér er
ekki að öllu leyti um sambæri-
legar námsbrautir að ræða.
Verkmenntun er I eðli sinu
sérhæfðari. En að þvi marki,
sem bóknámsbrautir eru til
undirbúnings ákveðnum störf-
um á tvimælalaust að laga nám-
ið að raunverulegum þörfum
starfsgreinanna. Nú má ekki
skilja það svo, að ég sé með-
mæltur allsherjar sérhæfingu
allar þjóðarinnar. Þvert á móti
tel ég, að almennt undirstöðu-
nám eigi að standa sem lengst
ogkomasem viðast við. En þeg-
ar á annað borð undirbúningur
undir störf á tilteknum sviðum
hefst, álit ég, að menntunin
verði I sem rikustum mæli að
samsvara raunverulegum við-
fangsefnum og þörfum á við-
komandi sviði.
Að hafa
milligengt
Þetta breytir þvi hins vegar
ekki, að æskilegt er, að mennta-
kerfið sé þannig úr garði gert,
að milligengt sé á milli sem
flestra geira og greina. Einnig
þarf vitaskuld ávallt að leggja
mikið upp úr hvers kyns rann-
sóknum og hreinfræðilegum at-
hugunum.
Þá er komið að annarri spurn-
ingu. úr þvi nú verknám á að
miða að „aukinni þekkingu,
hæfni og framleiðni” eins og
segir I nýlegum tillögum Iðn-
fræðslulaganefndar og verk-
námsbrautir eiga að gefa fólki
kost á „hagnýtri menntun og
starfsþjálfun til undirbúnings
starfa i atvinnulífinu” hvernig á
þá að haga stjórnun og útfærslu
námsins? Er eðlilegt eða æski-
legt, að aðilar vinnumarkaðar-
ins séu kvaddir þar til áhrifa og
ábyrgðar, eða á verkmenntun
að vera undir almennri yfir-
stjórn menntamála? Ég læt
liggja á milli hluta, hvort stefna
beri verknámi nú þegar éða
siöar inn i samræmdan fram-
haldsskóla, þar sem aðrir munu
verða til að ræða það. Það sem
einkum er ástæða til að ræða er
aðild og ábyrgð aðila vinnu-
markaðarins á stefnumörkun og
framkvæmd verknáms. Verður
það gert i síðari hluta þessarar
greinar.