Vísir - 10.02.1976, Síða 10

10
Þriöjudagur 10. febrúar 1976 vism
Þegar fjallað er um hernaðar-
mikilvægi islands, eða hvaða
lands sem vera skal, verður jafn-
an að hafa I huga, að það sem úr-
slitum ræður, er ekki hiutleysi,
friðarvilji eða aðrar óskir þjóðar-
innar sjálfrar, heldur þýðing
lands og þjóðar fyrir aðrar þjóðir
og áhugi eða hagur þeirra af yfir-
ráðum yfir þvi. Hernaðarmikil-
vægi tiltekins lands getur verið
mismunandi eftir þvf hvaða riki
takast á, hvar og með hvaða
vopnum.
Það er ekki hlutleysi
eða friðarvilji, sem
rœður úrslitum
Þvl er ekki að heilsa
1 þessu ljósi verður að skoða
hernaðargildi Islands. Sjálfir
kysum við ekkert fremur en að
landið lægi f jarri alfaraleið og við
fengjum að vera i friði. En þvi er
bara ekki að heilsa. Liðs-, birgða-
og vopnaflutningar yfir Noröur-
Atlantshaf yrðu lykilstærð i öllum
fyrirsjáanlegum vopnaviðskipt-
um milli austurs og vesturs. Auk
þess má gera ráð fyrir, að að-
gerðir beggja styrjaldaraðila I
sókn og vörn færu I verulegum
mæli fram i og á úthöfunum.
ísland gegnir lykilhlutverki
sem birgða-, áninga- og eftirlits-
stöð. Hvað sem liður stjórnmála-
hræringum þeim i Skotlandi,
Færeyjum og Grænlandi og e.t.v.
viðar, sem ólafur Ragnar Grims-
son vék að i áðurnefndum sjón-
varpsþætti, eru það eftir sem
áöur vigbúnaður og vopnaskak
stórveldanna, sem mestu skipta
um framtið okkar. Og I þvi sam-
bandi hefur landið mikið hernað-
arlegt gildi legu sinnar vegna,
hvort sem okkur likar það betur
eöa verr.
Styrkur risaveldanna
er áþekkur
Vikjum þá að flotauppbyggingu
Sovétmanna. Sérfræðinga greinir
á um þaö, hvor sé öflugri sjóher
(herskip og kafbátar) Banda-
rikjanna eða Sovétrikjanna, enda
mála sannast, að flotastyrk má
mæla með ýmsum hætti. Ljóst er
engu að siður, að styrkur risa-
veldanna á þessu sviði er mjög
áþekkur. Það er þeim mun at-
hyglisverðara sem flotauppbygg-
ing Sovétrikjanna og aukin um-
svif þeirra á heimshöfunum hafa
komiö til á fáeinum árum.
Sovétrikin eru meginlandsveldi
og lengst af voru Sovétmenn ekki
mikil siglingaþjóð, þvi þeir hafa
takmörkuð utanrikisviðskipti,
enda sjálfum sér nógir um flest
hráefni og lifsnauðsynjar. Ot-
hafshernaður var Sovétmönnum
til skamms tima svo framandi, að
flotinn var deild i landhernum
fram yfir seinna strið og ekki ætl-
að annaö hlutverk en að verja
landið innrás af hafinu. En nú er
mikil breyting á orðin, og hefur
það oröið tilefni til mikilla bolla-
legginga vestrænna hernaðarsér-
fræöinga um orsakir breyting-
anna og áform Sovétmanna.
Sókn sovéska flotans
var i fyrstu andsvar
Flestir sérfræðingar eru sam-
mála um, aö sókn sovézka flotans
út á úthöfin hafi byrjað sem and-
svar við framþróun vestrænnar
hernaðartækni á úthöfunum.
Nýir valdtiþœttir á Norður Atlantshafi — Síðari hluti
Sovézki flotinn fékk það hlutverk
að verjast hugsanlegri innrás og
siðarárás vestrænna þjóða. Eftir
þvi sem flugmóðurskip urðu
stærri og fullkomnari og lang-
drægni flugskeyta þeirra, sem
skjóta mátti frá kafbátum, jókst,
varð flota Bandarikjamanna og
Breta kleift að halda sig fjær
Rússlandsströndum og þeim mun
nauðsynlegra varö Sovétmönnum
að sækja lengra út á höfin til
varnar. Þegar svo er komið, að
kafbátar geta skotið flugskeytum
mörg þúsund sjómilna vega-
lengd, er ljóst, að skip og kafbát-
ar búin gagneldflaugum verða að
vera reiðubúin til að fylgja þeim
eftir um öll heimsins höf.
4000 sjómilur
Enda þótt sókn sovézka flotans
út á heimshöfin hafi þvi i upphafi
einkum verið andsvar við aukn-
um tæknibúnaði herskipaflota
vestrænna þjóða, varð þess
skammt að biða, að Sovétmenn
tækju sjálfir að leggja rækt við
framleiðslu og fullkomnun árás-
arvopna, sem þeir staðsettu i her-
skipum sinum og kafbátum. Nú
er talið, að Sovétrikin eigi um 70
kafbáta búna kjarnorkuflug-
skeytum, auk þess sem smærri
kafbátar þeirra skipta hundruð-
um sem og tundurspillar þeirra/
beitiskip og fylgdar- og birgða-
skip. Þá hafa þeir og hafið smiði
flugmóðurskipa. Kafbátar þeirra
geta skotið langdrægum flug-
skeytum allt að 4000 sjómilum,
eða 1200 sjómilum lengra en full-
komnustu kjarnorkukafbátar
Bandarikjanna.
Uppbygging
Norðurflotans
Sovézki flotinn skiptist i fjórar
höfuðdeildir. Norðurflotann, sem
hefur aðsetur á Kólaskaga og er
stærstur, Eystrasaltsflotann,
Svartahafsflotann og Kyrrahafs-
flotann. Áherzla sú, sem lögð hef-
ur verið á uppbyggingu Norður-
flotans stafar meðal annars af
þvi, að siglingaleiðin þaðan og út
á Atlantshaf er nokkuð örugg, en
til að komast út á úthöfin verða
allar hinar flotadeildirnar að
leggja leið sina um innhöf og
sund, sem aðrar þjóöir ráða yfir
og hefta mætti siglingar um.
Þvi var áður lýst, að sovézk
herskip héldu sig fyrrum mest við
landsteinana. Frá árinu 1964 er
talið, að úthald þeirra á fjarlæg-
um slóðum hafi tifaldazt. Siðustu
árinhafa sovézk herskip heimsótt
a.m.k. 60 riki i Evrópu, Asiu, Af-
riku og Mið-Ameriku.
Arið 1970 héldu Sovétmenn
fyrstu flotaæfingarnar, sem segja
má að hafi spannað allan heiminn
og var þeim gefið nafniö Okean.
Nefna má nokkurdæmium aukin
ísland hefur hernað-
arlegf gildi, hvort
sem okkur líkar
það betur eða verr
umsvif sovézka flotans. Sovézk
herskip sáust aðeins endrum og
eins á Miðjarðarhafi fyrir 1964 og
það var ekki fyrr en eftir mitt ár
1967, sem veruleg aukning varð á
úthaldsdögum þeirra þar. (Jt-
haldsdagarnir voru fjögur þúsund
árið 1965, en árið 1972 voru þeir
orðnir 18 þúsund. — Sovézk her-
skip birtust ekki á Indlandshafi
fyrr en árið 1968, en úthaldsdag-
arnir voru orðnir 8800 áriö 1972.
Sovézk herskip byrjuðu ekki að
athafna sig i Kyrrahafi fyrr en
1963-64, og fyrstu sovézku her-
skipin birtust i Karabiska hafinu
árið 1969. Siðla árs 1970 byrjuðu
sovézk herskip svo að hafast viö i
Suður-Atlantshafi undan vestur-
strönd Afriku. Nú nýverið hefur
sovézkum skipum fjölgaö mjög á
Indlandshafi og i námunda við
Persaflóa.
Pólitiskur undirtónn
Um flotastyrk gildir hið sama
og um annan hernaðarmátt, hann
má nota bæði i hernaöarlegum og
pólitiskum tilgangi. Ekkert liggur
Krúsjeff varð
að láta i minni pokann
Siglingaþjóðir hafa löngum not-
að flotastyrk sinn til framdráttar
pólitiskum markmiðum. Með
flotasinum getur herveldi minnt
aðrar þjóðir á mátt sinn og meg-
in. Ef spenna eykst, getur flota-
veldi sent herskip á vettvang sem
með nærveru sinni einni saman
minna þá á valdið, er að baki
býr og hugsanlegar hernaðar- og
refeiaðgerðir. Grundvallarbreyt-
ing virðist hafa orðið á viðhorfum
Sovétmanna til pólitisks nota-
gildis flotastyrks i Kúbudeilunni
árið 1962, en þá hótaði Kennedy
Bandarikjaforseti að stöðva
sovézk skip á leið til Kúbu til að
G
Baldur Guðlaugsson
skrifar
D
Sovézkum
flotastyrk
fylgja
stjórnmála-
leg áhrif
vitaskuld fyrir af opinberri
sovézkri hálfu um hlutverk
sovézka flotans og markmiðin
með eflingu hans. Sovézk yfirvöld
láta ekkert frá sér fara um
hernaðarleg eöa pólitisk mark-
mið sin, né heldur flokka þau her-
styrk sinn með hliðsjón af nota-
gildi til sóknar eða varnar. Vest-
rænir hernaðar- og stjórnmála-
fræðingar verða þvi að reyna að
geta sér til um fyrirætlanir Sovét-
manna á flotamálasviðinu á
grundvelli fyrirliggjandi upplýs-
inga um stærð og gerð sovézka
flotans, úthald hans og umsvif
— Bandarisk flotamálayfirvöld
telja til dæmis, að hin mikla upp-
bygging sovézka flotans og um-
svif á Miðjarðarhafi, Indlandi,
Norður-Atlantshafi og i
Karabiska hafinu hafi bersyni-
lega pólitiskan undirtón til við-
bótar hernaðargildinu. Þegar mið
sé haft af þvi, hversu óháðir
Sovétmenn séu samgöngum og
aðdráttum á sjó, sé ekki hægt að
álykta á annan veg en þann, að
flotauppbygging Sovétmanna sé
langt umfram þarfir þeirra og
greinileg tilraun til að auka
stjórnmálaleg áhrif og yfirburði
Sovétmanna á heimshöfunum.
Aðrir benda á, að Sovétmönnum
sé kannske mest i mun að koma i
veg fyrir.að aðrar þjóðir ráði lög-
um og lofum á hafinu og hafi af
þvi pólitískan ávinning. Jafn-
framtfagni Sovétmenn þeim póli-
tisku áhrifum, sem flotauppbygg-
ing þeirra skapi þeim og reyni i
vaxandi mæli aö færa sér þau i
nyt, auk þess sem þeir kunni vel
að meta yfirgengileg ótta- og að-
vörunarviöbrögð á Vesturlönd-
um, þvi þauséukeðjuverkandi og
geri sovézka flotann enn öflugri
ogskelfilegri en ella i augum ann-
arra þjóða.
kannaö yrði hvort þau flyttu eld-
flaugar. Krúsjeff varð að láta i
minni pokann og hernaðarátök-
um varð afstýrt. Ein ástæðan fyr-
ir þvi, að Bandaríkin gátu stigið
þetta skref og Sovétmenn fengu
ekki rönd við reist, var sú, að
flotastyrkur Bandarikjanna á
þessum slóðum sem og á öðrum
heimshöfum bar langt af flota-
styrk Sovétmanna. Telja sérfræö-
ingar, að Sovétmenn hafi að feng-
inni þessari útreiö einsett sér að
efla flota sinn, enda er það flestra
manna mál, að i dag hefðu
Bandarikin ekki flotastyrk til
sams konar sjálfdæmis á heims-
höfunum.
Flotinn sendur
á átakasvæði
Benda má á ýmisdæmi þess, að
sovézki flotinn hafi á undanförn-
um árum verið notaður i pólitisk-
um eða dimplómatiskum til-
gangi. 1 fyrsta lagi hafa Sovétrik-
in iðulega sent herskip til átaka-
svæða til að skapa mótvægi gegn
sams konar sendiferðum banda-
Flotastyrk mó nota
bœði í hernaðarlegum
og pólitískum tilgangi
riskra herskipa. Þetta gerðistt.d.
á Miöjarðarhafi i styrjöld Israels-
manna og Araba bæði árið 1967 og
árið 1973, og eins geröu Sovét-
menn út skip til Indlandshafs
þegár á styrjöldinni stóð milli
Indverja og Pakistana árið 1971.
— 1 öðru lagi hafa sovézk herskip
stundum verið send á vettvang til
að lýsa samstöðu með bandalags-
rikjum Sovétrikjanna og draga úr
likum á hernaðaraðgerðum inn-
lendra eða erlendra aðila. Dæmi
um þetta er koma sovézkra her-
skipa til Port Said i Egyptalandi„
árið 1970 svo til strax eftir að
Egyptar höfðu sökkt israelskum
tundurspilli, en með þessu var
augljóslega verið að vara Israels-
menn við að gripa til gagnað-
gerða. I þriðja lagi er um það
a.m.k. eitt dæmi að Sovétrikin
hafi notað herskip til að knýja
fram þau úrslit deilumáls, sem
þau óskuðu. Þetta gerðist árið
1968, en þá tóku yfirvöld i Ghana
nokkra sovézka togara vegna
meintrar hlutdeildar i vopna-
smygli og færðu þá til hafnar.
Sovézk herskip birtust þá undan
ströndum Ghana og áttu áreiðan-
lega i það minnsta óbeinan þátt i
þvi, að togurunum var sleppt.
Loks má svo nefna aukna tiðni
heimsókna sovézkra herskipa til
erlendra hafna á siðustu
árum, en auk þess að
vera liður i vinsamlegum sam-
skiptum, er sh'kum heimsóknum
auðvitað ætlað að minna á flaggið
eins og sagt er, þ.e. bæði mátt og
dýrð heimalandsins. Nýleg
ummæli Gorshkovs flotaforingja,
yfirmanns sovezka flotans stað-
festa þetta hlutverk flotans. Þá er
og ljóst, að vaxandi umsvif
sovézka flotans auka þörf þeirra
fyrir flotaaðstöðu um allan heim
oghafa Sovétmenn viða sóttfastá
um slikt að undanförnu.
Óskhyggja fær engu
breytt um kaldar stað-
reyndir
Menn geta haft mismunandi
skoðanir á þvi, hvort Sovétmenn
sækist eftir yfirráðum yfir landi
okkar og þá öllum öðrum löndum
vegna ólæknandi útþenslustefnu
sinnar einnar saman og löngunar
til að umbylta þjóðskipulagi okk-
ar eða annarra. Mér hafa alltaf
þótt slikar vangaveltur aukaat-
riði i sambandi við varnir
landsins. Hitt skiptir meiru, að
vegna vöntunar á flota- og flug-
vallaaðstöðu á Norður-Atlants-
hafi og vegna sivaxandi umsvifa
þar, liggja til þess nægileg
hernaðarleg rök, að Sovétmenn
ásælist hér aðstöðu. Það má i þvi
sambandi alveg liggja á milli
Sovéski flotinn hefúr
verið notaður í póli-
tískum og diplómat-
ískum tilgangi
hluta, hvern áhuga þeir hafa i
sjálfu sér á að herleiða islenzku
þjóðina. Hitt er nægjanlegt, að
landið sjálft hlýtur að freista
þeirra h ernaðarlega.
Það hefur ekki gerzt frá þvi á
dögum Rómaveldis, að sama riki
hafi ráðið mestu á meginlandi
Evrópu og á hafinu úti fyrir.
Evrópsk sjóveldi siðustu álda
áttu sinn þátt i þvi að hindra, að
nokkurri einni meginlandsþjóð
tækist að leggja álfuna undir sig.
Nú eru hernaðaryfirburðir á sjó
og landi á sömu hendi og verður
þá enn ljósari en ella sú nauðsyn
sem ber til áframhaldandi sam-
vinnu og tengsla rikja Vest-
ur-Evrópu við Bandarikin.
Hvað okkur lslendinga varðar,
verður sú samvinna bezt tryggð
með áframhaldandi aðild okkar
að Atlantshafsbandalaginu og
varnarsamningi við Bandarikin.
Með þvi móti er okkur og
tryggður fyllri stuöningur i land-
helgisbaráttu okkar en ella væri
aö vænta frá ýmsum bandalags-
þjóðum okkar sem hafa annars
óiika hagsmuni. Stjórnmálaleg
viðhorf eru stöðugum breytingum
undirorpin, en lega landsins
breytist ekki. Vonandi rennur sú
stund upp, að friður þjóða i milli
styðjist við annað en spjótsodda
og öryggi islenzku þjóðarinnar
verði tryggtán aðildar að hernað-
arbandalagi eða veru erlends
varnarliðs. En sú friðartið hefur
ennþá ekki haldið innreið sina.
Óskhyggja fær engu breytt um
kaldar staðreyndir i þeim efnum.