Vísir - 06.03.1976, Qupperneq 9

vism
r~
Laugardagur
6. marz 1976.
3
Fastan og fórnin
„Þitt verðmæti gegnum lifið er
fórnin”, segir i kunnu kvæði eft-
ir Einar Benediktsson.
Föstutiminn, sem nú stendur
yfir, á að minna okkur á þetta
verðmæti. Föstuvikurnar eru á
ári hverju aðdragandi þeirra
daga, sem við höldum helga til
að rif ja upp höfuðviðburði krist-
innar trúar — grundvöll hennar,
homsteina hennar.
Án krossdauðans hefði Jesús
frá Nazaret ekki orðið frelsari
mannanna. Hann kom til að
gefa lif sitt til lausnargjalds fyr-
ir marga. Krossinn varð sigur-
táknið — undir þvi merki fór
kristnin sigurför sina um heim-
inn.
Og enn er hann okkar helg-
asta tákn, bæði trúarlega og
þjóðlega. Engin kirkja er byggð
án þess að bera merki hans.
Þjóðfáni okkar finnst okkur
vera enn helgara tákn einingar
og virðingar, vegna þess að
hann ber i sér merki krossins.
Þannig erum við svo oft og viða
á krossinn minnt.
En hann á ekki bara að bera
okkur fagurt ytra tákn. Hann á
að vera okkur andleg vakning —
umhugsunarefni — vekja okkur
til að meta gildi fórnarinnar I
llfi okkar sjálfra.
Við þessa sjálfsprófun kemur
margt til greina. 1 gamla daga
var ýmislegt gert til þess — að
að ytra hætti, — að fastan mætti
veröa slikur timi alveg sérstak-
lega — og er svo tiðkað i
kaþólskum löndum enn I dag.
E kk i e r ég viss um, hversu vel
slikt mundi eiga við okkur hér
ognú, eða hvort það mundi hafa
á okkur einhver betrandi áhrif,
að okkur væru settar einhverjar
reglur um ytri hegðun á þessum
tima kirkjuársins. Samt væri
það ekki úr vegi að hafa eitt-
hvað það, sem minnti okkur á
hana meira en nú er gert. Þaö
kynni að vekja okkur til um-
hugsunar um tilefni hennar
frekar en ella. Slikt getur komið
að góðu haldi. Einu sinni gerðist
kona nokkur heimilismaður hjá
fjölskyldu, sem henni fannst, að
ekki hagaði lifi sinu svo sem
hollt væri fyrir hana, eða setti
góðan svip á heimilisbraginn.
Þessikona var vel að sér i hönd-
unum og hafði unnið marga
haglega gerða muni. Og hún
notaði sér þessa gáfu sina til
þess að beina hegðun sambýlis-
fólks sins inn á heillavænlegri
brautir. Hún prédikaði, ekki
með orðum,heldur með verkum
sinum. Hún tók sig til og notaði
tómstundir sinar til að sauma
með fógru letri i veggteppi þess-
ar setningar:
Jesús Kristurer Drottinn i þessu
húsi. Hann er hinn þöguli áheyr-
andi aðöllum okkar samræðum.
Hann cr hinn ósýnilegi áhorf-
andi að öllu þvi, sem við tökum
okkur fyrir hcndur.
Þetta veggteppi gaf hún hús-
bændunum á heimilinu. Það
fylgir ekki sögunni hvaða áhrif
það hafði, að það var sett upp i
einni stofunni. Máske hefur það
komist upp I vana að hafa það
þarna, svo að fljótlega hefur
heimilisfólkið hætt að taka eftir
orðunum, sem á þvi stóðu. En
söm var viðleitni hennar, sem
vann það, og gaf þessum vinum
sinum til þess að minna þá á
hann, sem dó fyrir oss, gaf sjálf-
an sig fyrir oss til þess að við
mættum lifa. Hann hét þvi að
vera með öllum sinum læri-
sveinum alla daga til að hugga
þá, styrkja þá, veita þeim leið-
sögn i villu og stoð I erfiðleikum.
Fyrir hans fórnarmátt fáum við
sllkan kraft. Þess vegna er okk-
ur það svo nauðsynlegt að setja
oss fyrir sjónir krossferil hans,
fylgja honum á þjáningabraut-
inni — taka okkur I munn orðin
alkunnu úr Passiusálmunum:
Krossferli að fylgja þinum
fýsir mig Jesú kær.
Og réttilega kemst Hallgrim-
ur aö orði í næstu linunum i
þessu sama versi:
Væg þú veikleika minum
þó veröi eg álengdar fjær.
Þvi það er okkur svo hætt við
að vera. Trú og þor þrotnar er
þrengir að neyðin vönd. Þetta er
eins og talað út úr okkar eigin
hjarta, það er eitt af þessum
fjölmörgu dæmum um það,
hvað Passiusálmarnir, þessi
rúml. 300 ára gamli kveðskapur
stendur okkur nærri, hvað lifs-
speki hans talar næmu og auð-
skildu máli til okkar þrátt fyrir
fjarlægðina, að þarna er að
finna sigildar lifsreglur, hollar
áminningar, grundvöll að
trúnaðartrausti, huggun og
sálubót. Heimur guðssamfé-
lagsins er það svið, sem Hall-
grimur vill leiða okkur inn á, og
þvi er það svo hollt að rifja upp
orð hans á hverju ári eins og við
erum hvött til á hverjum föstu-
tima með lestri Passiusálm-
anna i útvarpinu. Það er vist
það eina fyrir utan föstumess-
urnar, sem raunverulega
minnirokkurá föstuna nú orðið.
Og við skulum ekki gleyma að
gefa gaum að þeirri áminningu.
Lestur Passiusálmanna á föstu
á að hjálpa okkur til að gleyma
þeim ekki, og við skulum nota
okkur þá hjálp með þvi að
hlusta, fylgjast hvert kvöld með
i lestri þessara dásamlegu trú-
arljóða.
Sautjándi sálmur endar á
þessu alkunna og innilega er-
indi:
Hveitikorn þekktu þitt,
þá upp ris holdið mitt.
í bindini barna þinna
blessun láttu mig finna.
Þetta er eitt af þvi marga úr
Passíusálmunum, sem lifað
hefur á vörum fólksins — hefur
enst þjóðinni til huggunar i
raunum, kraftur og hvatning i
baráttu og erfiðleikum.
Og i þessum sama sálmi er
lika að finna það, sem e.t.v.
gripur yfir það stærsta huggun-
ar- og fagnaðarefni, sem fórn-
armáttur kristinnar trúar á að
gefa okkur hverjum og einum:
Ókviðinn er ég nú
af þvi ég hef þá trú!
miskunn Guðs sálu mina
mun taka i vöktun sina.
Þviaðhvaðættiokkur að vera
kærkomnara, mikilsverðara,
lifsbrýnna, en eiga þetta ein-
stæða trúaröryggi og kviöa-
lausa hjarta þeirrar trúarvissu,
að i eilifri elsku sinni vakir Guð
yfir okkur, og að af óumræði-
legri miskunn hins himneska
kærleika mun verða litið á öll
okkar afbrot, allar okkar mörgu
yfirsjónir, ef þess er gætt, að við
reynum hér i heimi að fylgja
dæmi hans, sonarins eingetna,
sem Guð sendi, ekki til að dæma
heiminn, heldur til aö heimur-
inn skyldi frelsast fyrir hann.
Honum eigum við að fylgja.
Hann á að vera leiðtogi okkar og
fylgdarmaður eftir vegi áranna
til eilifðarinnar. Hans dæmi eig-
um við að hafa fyrir sjónum alla
daga, og með honum á þjóðleið-
inni eigum við að ganga á.föstu-
timanum.
Allt sem minnir okkur á hann
getur gert okkur færari til aö
hafa fyrirmynd hans fyrir aug-
um og feta i hans spor. Allt sem
eykur fúsleika okkar til að
fylgja krossferli hans, er eins
og vörður á villugjörnum vegi.
Til er sögn frá miööldum um
riddara, Hildibrand að nafni,
sem taldi sig hafa orðið fyrir
mikilli móðgun af hálfu aðals-
manns, sem Bruno hét. Hann
strengdi þess heit að hefna þess-
arar móðgunar. Hann skoraði
andstæðing sinn á hólm, þvi að
honum fannst að annar hvor
þeirra yrði að falla. Hann bjó
sig á fund hans þegar þeir höfðu
mælt sér mót til einvigis. En
hann kom fyrir tilsettan tima,
og þess vegna varð honum reik-
að inn i kapellu, sem stóð við
veginn fyrir utan höll aðals-
mannsins. A einum vegg kapell-
unnar voru myndir úr pislar-
göngu frelsarans. Hildibrandur
gerði það sér til afþreyingar að
skoða myndirnar. Það lægði
öldurnar, sem risu hátt i hefnd-
arhug hans. A einni mynd var
frelsarinn i purpurakápunni og
undir þeirri mynd stóð: Hann
illmælti eigi er honum var ill-
mælt. Næsta mynd sýndi Krist
með þyrnikórónu á höfði og á
henni stöð: Hann hótaði ekki er
hann leið. Svo var þriðja mynd-
in frá Golgata. Við kross Jesú
standa hermennirnir, sem
»tta hann, og þeirri mynd
'lgdi þessi áletrun: Faðir fyr-
gef þeim.
Þessa áfanga i krossferli
elsarans virti hann fyrir sér,
þessi riddari i hefndar- og bar-
dagahug. Og þær höfðu þau
áhrif á hann, að i stað þess að
flýta sér út á fund andstæðings
sins, féll hann á kné frammi
fyrir myndinni af hríium kross-
festa frelsara og bað heitt til
Guðs um að hann mætti eignast
það hugarfar, sem losaði hann
úr álögum hefnigirninnar og
flytti hann inn i friðarheim hins
fyrirgefandi og fórnfúsa mátt-
ar, kærleika Guðs, sem birtist i
krossdauða Drottins vors og
frelsara Jesú Krists. Og það
varð. Þegar þeir hittast þessir
andstæðingar, féllust þeir i
faðma i stað þess að berast á
banaspjót.
Og um þetta skulum við biðja
lika, þetta skulum viö líka gera,
ef okkur finnst við vera órétti
beitt eða eiga sökótt við einn eöa
annan. Biðjum þvi Guð aö gefa
okkur hugarfar Jesú Krists,
sem gaf sjálfan sig fyrir oss, og
sem gaf allt i vald hans er rétt-
vislega dæmir.
Hjartað bæði og húsið mitt
heimili veri Jesú þitt
hjá mér þigg hvild hentuga.
Þó þú komir með krossinn þinn
kom þú blessaður til þin inn
fagna eg þér fegins huga.
Besti passíusólmurinn
llalljírhmir l’éliirsson.
Með lestri Passiusálmanna i
útvarpinu erum við minnt á, að
nú stendur fastan yfir.
Ekkert er eins og góður og ör-
uggur dómur um það, hvilikt
listaverk viö eigum þar sem
sálmar Hallgrims eru eins og
það, að enn i dag skuli þeir vera
árlegt útvarpsefni.
En ekki eru allir Passiusálm-
arnir jafn góðir. Það sést ber-
lega af þvi, að sumir þeirra,
sum vers þeirra, eru flestum ó-
kunn, önnur einhver algengustu
sálmavers kirkjunnar enn i dag,
sem hvert barn á að kunna.
En hvaða Passiusálmur er
bestur?
Magnús Jónsson próf., sem
gaf út tveggja binda verk um
Hallgrim Pétursson og skáld-
skap hans glimdi við þessa
spurningu. Hann nefnir til þrjá
sálma:
1) Sálm 25 (Landsdómarinn þá
leiddi), sem endar á einu
þekktasta sálmversi, sem til
erá islenskritungu: Son Guðs
ertu með sanni.
2) Sálm 44 (Hrópaði Jesús hátt i
staö). 1 honum er annað al-
kunnugt vers: Vertu Guð fað-
ir, faðir minn.
3) Sálm 48 (Að kvöldi Júðar frá
ég færi). 1 honum er það er-
indi, ,,sem sumir hafa talið
fegursta og dýpsta verk i öll-
um islenskum sálmakveö-
skap”.
Gegnum Jesú helgasthjarta
i himininn upp ég Ilta má,
Guðs m ins ástar birtu b jarta
bæði fæ ég að reyna og sjá.
Hry ggðarmyrkrið sorgar
svarta
sálu minni hverfur þá.
Þegar Magnús Jónsson hefur
lýst þessum þremur öndvegis-
sálmum fer hann að velta þvi
fyrir sér hvern hann eigi að
krýna konungskórónunni, sæma
tignarheitinu: Besti Passiu-
sálmurinn. Og hann kemst að
þeirri niðurstöðu að sá 44
(Hrópaði Jesús hátt i stað),
verði fyrir valinu. ,,Og það er af
þvi, að mér finnst hann allt i
senn, jafnastur, hafa flest til aö
bera, er sálm má prýða, og sið-
ast en ekki sist, mér finnst tign
hans látlausust, eðlilegust.
Hann er konungbomastur, ef
svo má að orði kveða”. En það
tekur Magnús Jónsson fram, að
ekki muni hann ábyrgjast að
standa við þennan dóm iengur
en verkast vill.
En hann segist vilja hvetja
menn til að freista þess að
mynda sér sjálfir sina skoðun
með þvi að lesa sálmana og
ihuga efni þeirra og finna fyrir
hvaða áhrifum þeir verða. Þetta
er holl ráðlegging. Hún gildir
enn i dag. Undir hana vill
Kirkjusiðan taka, þvi að með
þessu móti getur einn fundiö
skirasta gullið I þessum sálmi —
annar ihinum. Og þá er það lika
i hans augum „besti Passiu-
sálmurinn”.