Vísir - 21.12.1976, Blaðsíða 11

Jóhannes Helgi
Farmaöur i friöi og striöi
Skuggsjá.
Eyþjóö eins og islendingar
hefur ætift orftift aö leggja mikift
upp úr siglingum, og hefur átt
yfir viftáttumikift haf aft sækja
til annarra þjófta. I byrjun
aldarinnar var þaö liöur i sjálf-
stæftisbaráttunni aft eignast
kaupskipaflota, enda voru menn
minnugir skipasamningsins vift
Noregskonung, þótt langt væri
um liftift, og siftar þaft öryggis-
leysi, sem fylgdi i kjölfar
siglingateppu til landsins og
hafði næstum riftift þjóftinni aö
fullu meft likum hætti og byggð
norrænna manna á Grænlandi.
Siglingasaga okkar á þessari
öld er ljós og liggur aö mestu
innanseilingar samtimans. Hún
hefur þó ekki orftið teljandi
bókarefn'i, og alls ekki aft hún
hafi orðift þaftisamræmi viö þvft-
ingu sina. Hins vegar hafa öftru
hverju verift aft koma bækur, þó
einkum i formi hinnar nýrri
blaftamennskulegu sagnfræfti,
þar sem sjómenn lýsa sigling-
um bæfti á islenskum og
annarra þjófta skipum. Ein slik
bók er hér til umræftu, Far-
Aö haustnóttum
Forni
1 þessari bók Tómasar Guft-
mundssonar eru saman komnir
þættir, sem hann hefur á nokkr-
um tima skrifaö um skáld og
menningarfólk og taliö ástæftu
tilaft birta sérstaklega ibók. Má
á þjóftskáldinu skilja aft þetta
veröisiöasta bók frá þess hendi,
sem flytur laust mál efta þætti
þeirrar greinar, sem áftur hafa
út komift eftir hann á vegum
maftur i frifti og strifti. eftir Jó-
hannes Helga rithöfund, en i
henni rekur hann sjóferftaminn-
ingar Olafs Tómassonar. Þessi
bók verftur aft teljast i hópi
hinna vandaftri æviminninga og
jafnframt mjög upplýsandi um
viðhorf islenskra sjómanna til
starfsins og þeirrar þýftingar,
sem þaft haffti fyrir landift aö
eiga skip i förum. Einnig koma
þarna vift sögu siglingar á
striftsárunum seinni frá sjónar-
hóli þeirra, sem áttu i lifshættu
bæfti i svefni og vöku. Um alla
þessa frásögn er farift mjög
kunnáttusamlegum höndum,
svo bókin verftur bláþráftalaus
og athyglisverö lesning, sem
heldur mönnum vift efnift til
siftustu blaftsiftu. Er þaö þeim
mun meiri iþrótt, þegar haft er
i hyggju, aft langsiglingar eru
ekki beint spennandi atvinnu-
vegur, þótt frásögnin af þeim
geti orftiö þaft i samþjöppuftu
formi, þar sem tveir góftir
sagnamenn leggjast á eitt.
1 hinni fjörlegu frásögn segir
frá siglingum Sigurftar Tómas-
sonar, allt frá þvi hann i barn-
æsku skreppur i smáferð úr
Reykjavik suftur á Vatnsleysu-
asta, sem Jónas orti ef undan er
skilift kvæöiö Ferftalok. Segir
Tómas sögu af þvi er þeir Þórft-
ur Guftmundsen, siftar kammer-
ráft og sýslumafturi Arnessýslu,
og Jónas, voru á gangi i Kaup-
mannahöfn og sáu konu, sem
liktistmjögKristjönu, en Jónasi
brá svo aft honum fataftist sam-
talið. Þessa er þvi aöeins getiö
hér, aö sagan lýsir manninum
og skáldinu betur en langar orft-
ræöur. Aö ööru leyti er rakinn
ferill Jónasar, jafnt á svifti
w
ll'ki '
[itfaÍMt' ■*<*" ’
>Mi< <
;■« i,!«« i
t-*.« -i «'
xnr*f [}««j(tJí*»«t:<»'.
; »xit-» •«
*k<: í»v>:'«wi «•«'■<
• (<<..»>>;« i tA;
>;»:««»*[<•*<*
FARMAÐUR
I FRIOI OQ STRIoI
W» w* i
<•■•' ■*'• > ■■>• .»>*>
'V-*^** %»»***•
;»»« «( dit*.
[ ÍIMt lí.*JilatKÍ<
4 t«*Sí»A»
UW-Rií
strönd og þangaft til hann svifar
sér frá borfti Dettifoss og horfir
á eftir honum i djúpift eftir aft
skipiö hafði orðift fyrir tundur-
skeyti norftur af Irlandi. A milli
þessara tveggja atburfta, svo
ólikir sem þeir nú annars eru,
liggur öll sjóferöasaga Sigurftar
Tómassonar, og raunar fjöl-
margra annarra, sem minnst er
i bókinni. Ber þar mest á
tveimur mönnum, Jóni
Matthiassyni, loftskeytamanni
og Sigurfti Péturssyni, skip-
stjóra. Fjölda annarra er getift,
bæfti innlendra og erlendra, og
verfta sumir þeirra næsta
minnisstæðir eins og
færeyingurinn Andreas Andre-
asson.
Þaft er m.a. eitt ágæti
þessarar bókar, aft hún dregur
fram á mjög þekkilegan hátt
þaö félagslyndi, sem rikir á sjó,
og þau vináttubönd, sem menn
tengjast á úthafinu. Yfirleitt
snúa menn bökum saman á
skipi, og bjáti eitthvaft á i landi,
þá stendur hópurinn einnig
saman þar. Félagslyndi á borð
vift þetta er meft nokkrum sér-
einkennum, sem viröist hvergi
móta fyrir nema við samvistir á
enginn nema Tómas skrifaft.
Svo er á einum staft, þar sem
hann minnist æskukynna vift
Halldór Laxness og segir;
„Þannig man ég vel, að hann
talaði af fullkomnu viröingar-
leysium þá litilfjörlegu tilburfti,
sem vift Sigurftur vifthöfftum i
þvi skyni aft koma okkur upp
varanlegum ástmeyjum, og
mátö skilja, aö sjálfur væri
hann löngu vaxinn upp úr slik-
um barnaskap. Þá var Halldór
fimmtán vetra.”
skipum. Aftdáun á skjótum vift-
brögftum og hreysti skipsfélaga
er látin óspart i ljós meft dæm-
um, enda má segja, aft á skipi sé
hvert handtak unnift fyrir heild-
ina i slikri nálægð aft það er
metið og virt á staftnum.
Glimni, hæfni i hnefaleikum og
kraftar eru i hávegum hafftir, og
kemur allt aft góftum notum
ýmist i landi efta á sjó.
Þótt Sigurftur Tómasson hafi
ekki alltaf verift á islenskum
skipum, ber mest á islending-
unum i þessari bók. Og yfir frá-
sögninni af félögunum hvilir
falleg birta góftra daga i hressi-
legum félagsskap þrátt fyrir
geig striðsáranna. Jafnframt
kennir nokkurs metnaftar fyrir
Islands hönd hvar sem landinn
er á ferft, og hvort sem hann er á
skipi eigin þjóftar eða annarra.
Þaft var sifellt viftfangsefni aft
bera af sem einstaklingur
meðal erlendrar áhafnar, og
sjálfstæðismál aft sigla
islenskum skipum þannig útlit-
andi, aft þau vektu eftirtekt fyrir
gófta hirðu. í félagsskap slikra
drengja eru þeir, sem lesa sér
til i bók Jóhannesar Helga og
Ólafs Tómassonar. IGÞ
heiður fyrir Reykjavik, hina
nýju borg, aö hún skuli hafa
orkaft þannig á unnanda Sogs-
ins, aft hann varft hennar skáld
öftrum skáldum fremur. Og hin
steinlagða byggft heföi orðift
haröari undir fót og kaldari fyr-
ir augaft, heföi Tómas ekki ort
til hennar. En öll búum vift i
einu landi, og þegar á allt er lit-
ift, þykir okkur jafn-vænt um
Sogift og Reykjavik og alla aftra
staöi. Þaft er vegna slikrar til-
finningar, sem menn á borö viö
ALLIR MENN
Forna, enda kveftur þaft lesend-
ur sina i eftirmála meft góftum
óskum. Út komu ellefu bækur
undir nafninu „Islenskir örlaga-
þættir” eftir Tómas og Sverri
Kristjánsson. Aö haustnóttum
er tólfta bók þessa ritgerfta-
flokks og ugglaust hin siöasta
„frá minni hendi”, segir
Tómas. Sá er þó munurinn á
þáttunum i þessari bók og þátt-
um Tómasar i hinum útgáfun-
um, aft hér hefur verift safnaft
saman þeim erindum og minn-
um Tómasar, sem hann hefur
ýmist flutt eöa birt af ýmsu til-
efni. Hefst bókin á formálsorft-
um um Jónas Hallgrimsson,
sem birt voru fyrir viöhafnarút-
gáfu Helgafells á verkum
Jónasar 1945. Bendir Tómas þar
m.a. á kynni Jónasar og
Kristjönu Knudsen sem kveikju
aft þvi viökvæmasta og falleg-
skáldskapar sem annarra vift-
fangsefna. Hefur þetta æviágrip
Tómasar blæ hófstillingar, eins
og aftrir þættir bókarinnar, og
hvergi seilst til hinna stóru
oröa, sem svo oft veröa bæfti til
aft dreifa hinum nauösynlegri
merkingum og skapa vantrú á
heiftarleika frásagnarinnar. Þá
er i bókinni sagt ýtarlega frá
Einari H. Kvaran, og ferill hans
rakinn meft likum hætti og I frá-
sögninni af Jónasi. Er ekki aft
efa aft þessar tvær greinar muni
lengi standa sem vönduft og fág-
uft úttekt á æviverkum tveggja
manna, sem hvor meft sinum
hætti efldu þær arfleiföir, sem
okkur eru kærastar.
Þrátt fyrir hógværa al-
vöru, sem er yfir þessari bok
Tómasar, bregöur hann ein-
stöku sinnum fyrir sig gamni,
sem er svo sérlegt, að þaft gæti
Tómas Guömundsson
Siftasti þáttur bókarinnar
nefnist Austur vift Sogog birtist
hann i ritinu tsland i máii og
myndum.sem út kom árift 1961.
Þessi þáttur er sérstaklega at-
hyglisverftur og ber þar margt
til. Tómas Guömundsson,
borgarskáldift gófta, sem orti
um austurstrætisdætur og
gönguferft á Laufásvegi, er i
þessum þætti raunar aft lýsa þvi
yfir aö rætur ljófta hans megi
auftveldlega rekja til Sogsins,
þótt seinna hafi þaft orftift
hamingja hans aft eignast i viss-
um skilningi aöra átthaga. Vist
munu margir geta tekiö undir
það meft Tómasi, aö þeir hafi
eignastaftra átthaga um ævina,
enda hafa orftiftmeiri sviptingar
iþjóftfélaginuá þessari öld hvaft
búsetu snertir en á nokkrum
öftrum tima i sögu þjóöarinnar.
En það verftur aft teljast mikill
Tómas Guftmundsson veröa
þjóftskáld og kenna okkur hin-
um, aft fööurlandift geymir eng-
an staft undanskilinn umhyggju
okkar.
Hér hafa ekki veriö taldir upp
nema fáir þættir af þeim, sem
birtir eru i bókinni. Þaft er m.a.
vegna þess, aft um hvern og einn
þeirra mætti skrifa langt mál,
og ekki siftur um Tómas en þá,
sem hann minnist. Þvi er
nefnilega þannig fariö um þjóft-
skáldiö okkar, aft i faömi þess
búa allir menn og dýr, en
kannski innst þaft fólk, sem
gengift hefur sama veg orftlistar
og hann sjálfur. Þess vegna
hafa þessi minni þessháttar ein-
kenni ástúðar og skilnings, aö
þau lyfta viftfanginu yfir alla
almenna rýni.
IGÞ
Bœjarstjórn Neskaupstaðar um varnarvirki vegna snjóflóðahœttu:
RÍKIÐ EÐA VIÐLAGATRYGGING
Bæjarstjórn Neskaupstaftar
hefur skoraft á ríkisstjórn og
Alþingi aft setja iög, sem tryggi
áframhaldandi snjóflóftarann-
sóknir og eftirlit meö snjófiófta-
hættu, þótt snjóflóft falli ekki svo
árum skipti. t þvi sambandi
styftur bæjarstjórn þá hug-
mynd, aft komift verfti upp
gagnabanka, miftstöö og lands-
hlutastöftvum.
Þessi samþykkt bæjar-
stjórnar var gerft 10. desember
s.l., en þá haffti bæjarstjórnin
um nokkurn tima haft til athug-
unar álitsgerft svonefndrar
snjóflóöanefndar, sem bæjar-
stjórnin skipafti i september
1975 til aft vinna aö rannsóknum
á snjóflóöum og vörnum gegn
þeim.
I samþykkt bæjarstjórnar er
jafnframt hvatt til þess, aft sem
fyrst veröi sett lög og mótaftar
reglur um, hver bera skuli
kostnaft og taka ákvaröanir um
gerft hugsanlegra varnarvirkja,
og þaö undirstrikaft, aft til-
gangslaust sé aft tala um slik
varnarvirki nema fyrir liggi, aft
rikift efta hliöstæöur aöi.Ii
(viftlagatrygging) greifti kostn-
aft viö gerft þeirra aö mestu eöa
öllu leyti.
Bæjarstjórn samþykkti einnig
neftangreinar aftgerftir:
1. Að athugunarmaftur snjó-
flófta I Neskauftstaft starfi
áfram.
2. Aft skipulegar varúftarráft-
stafanir verfti I höndum
almannavarnanefndar, sem efli
samstarf vift almannavarna-
nefndir á Austurlandi.
3. Aft bæjarstjóri láti gera til-
lögu aft eölilegum byggöar-
mörkum innan núverandi lög-
sagnarumdæmis, og aft svæöift
innan byggöamarkanna verfti
flokkaft meö tilliti til snjóflóða-
hættu. Gerftar veröi tillögur um
reglur varöandi byggingar á
áftur óbyggftum svæöum og
snjóflóöasvæöum, þar sem
þegar er komin byggft.
4. Aö bæjarverkfræöingur
geri frumáætlun fyrir jarft-
tæknilega könnun ofan byggftar
i Neskaupstaft.
A vegum snjóflóftanefndar
hefur Jarfttæknistofnun Noregs
BORGI
gert tillögur um varnarvirki
ofan byggftar i Neskaupstaö, og
um forgangsröftun slikra
framkvæmda.
—ESJ.