Vísir - 08.01.1977, Blaðsíða 11

vism
Laugardagur 8. janúar 1977
15
KOSTUR OG ÞJÓÐÞRIF Umsjón. dr. Jón Óttar Ragnarsson
TANNATA
Samkvæmt rannsóknum# sem geröar voru á islandi
fyrir fimmtán árum síðan voru:
um 38% fullorðnir tanníausir með öllu
i fólki á aldrinum 20-24 ára vantaði að jafnaði sex
fullorðinstennur.
Nýjar upplýsingar og rannsóknir á tannheilsu íslend-
inga skortir tilfinnanlega.
Tannáta eða tannskemmdir
eru algengasti menningarsjúk-
dómur á vesturlönduin. Yfir
95% ibúanna i þessum löndum
þurfa að leita til tannlæknis ein-
hvern tima á ævinni og flestir
miklu oftar.
Tannskemmdir voru nær
óþekktur sjúkdómur á Islandi
allt fram á nitjánduöld og mjög
óalgengar þar til upp úr siðustu
aldamótum. A seinni árum hef-
ur tiðni tannskemdmda aukist
verulega og er nú með þvi
hæsta, sem þekkist i heiminum.
Hægt er að rekja þessa aukn-
ingu beint til breytts mataræðis
þjóðarinnar. Fyrir aldamótin
siðustu var innflutningur á
sykri, hvitu hveiti og öðrum
unnum kolvetnarikum fæðu-
tegundum mjög litill. Á þessari
öld hefur neysla slikrar fæðu
hins vegar margfaldast. Tann-
skemmdir eru þvi gottdæmium
hina svonefndu menningarsjúk-
dóma.
Hvernig skemmast
tennur? Tann
skemmdir stafa af starfssemi
ákveðinna bakteria eða gerla,
sem finnasti munni okkar allra.
En til þess að gerlarnir geti
valdið slikum skemmdum þurfa
ákveðnar ytri aðstæður að vera
fyrir hendi.
Fyrsta stig tannskemmda er
myndun svokallaðrar
Tannsyklu. Tannsýkla er skán,
sem sest utan á tennurnar.
Þessi skán er að mestu leyti
saman settúr gerlum, en einnig
úr slimi og fæðuleifum, sem
blandast við limkennda kvoðu,
sem gerlarnir gefa frá sér.
Þessa kvoða veldur þvi, að
skánin limist við glerunginn.
Viðloðunin er það sterk, að eki
nægir að skola munninn, heldur
verður að bursta tennurnar.
Tannburstunin er nauðsynleg til
þess að fjarlægja þessa skán af
tönnunum áður en hún veldur
skaða. 1 fyrstu er tannsýklan
ósýnileg, en ef gerlarnir fá að
fjölga sér nógu lengi óareittir
verður hún sýnileg sem hvitleit
skán utan á tönninni. Oftast er
þessi skán þykkust á tannháls-
inum niðri við tannholdið.
Annað stigið i þróun tannát-
unarermyndun sýru i tannsýkl-
unni eða tannskáninni. Þannig
geta nokkrar tegundir gerla,
sem lifa i munni okkar gerjað
sykurinn úr fæðunni yfir í sýru.
Þriðja stigið er að sýran leys-
ir upp glerung tannarinnar og
hola myndast.
Hvaða áhrif hefur
Tannsýklan?
Þegar sykurrikar fæðu-
tegundir eru borðaðar leysist
sykurinn upp i munnvatninu og
leitar inn i tannsýkluna (skán-
ina). Um leið og það gerist taka
gerlarniri sýklunnitilstarfa við
að gerja sykurinn. Fljótlega
myndast sýra inni i sýklunni
upp við yfirborð tannarinnar.
Umhverfi tahnarinnar heldur
áfram að súrna meðan nokkur
ger janlegur sykur er til staðar.
Þegar nægileg sýra hefur
myndast byrja steinefni gler-
ungsins (kalk og fósfór) að leys-
ast upp. Þessu heldur áfram þar
til að sýran er orðin mettuð af
steinefnum úr tönninni eða
munnvatnið nær að þynna sýr-
una og gera hana skaðlausa. Ef
tannsýklan er þykk kemst
munnvatnið hins vegar illa að
yfirborði glerungsins og verkur-
inn varir lengur. Afleiðingin er
Tannáta, þ.e. hola myndast i
tönnina.
Sýklan veldur ekki aðeins
tannátu, heldur einnig
tannholdsbólgu. Astæðan er sú,
að gerlarnir i sýklunni gefa
ekki einungis frá sér sýru, held-
ur einnig eiturefni, sem brjóta
niður stoðvefina i kringum tenn-
urnar. Fyrsta stigið er nefnt
CSigfúsÞórElíasson
tannlæknir skrifar
y...——
tannholdsbólga. Þá blæðir oft úr
gómnum við minnstu ertingu,
t.d. við burstun. Ef sjúkdómtir-
inn er ekki stöðvaður á byrj-
unarstigi með réttri tannhirð-
ingu dreifist bólgan niður með
rótum tannanna, sem endar
með þvi að tennurnar losna.
Hefur mataræði áhrif?
Tannskemmdir koma fram
þegar sykurrikra fæðutegunda
erneytt, oft með skömmu milli-
bili. Þegar sælgæti er borðað
annað slagið, t.d. á fimmtán
minútna fresti, eða ef sopið er á
goddrykkjaflösku við og við
verður stöðug sýrumyndun i
tannskáninni. Glerungurinn
heldur áfram að leysast uns
hola hefur myndast. Ekki bætir
úr skák, ef fæðan hefur þann
eiginleika að klessast við tenn-
urnar eins og t.d. karamellur.
Sérstaklega er varasamt að
leyfa smábörnu að sofa með
pela eða að setja sýrop eða hun-
ang á snuðið. Sætindi eins og
harður brjóstsykur og tyggi-
gúmmi, sem gefa stöðugt frá
sér sykur i nokkuð langan tfma
hafa svipuð áhrif.
Ef nægilega langur timi liður
á milli mála verður sýrumynd-
unin ekki stöðug. I sumum til-
vikum nær þá tönnin nægilega
miklu ai' steinefnum úr munn-
vatninu til þess að styrkja gler-
unginn áður en næstu máltiðar
er neytt og umhverfi tannarinn-
ar súrnar aftur. Ef sykur-
auðugrar fæðu er neytt á annað
borð er þvi skást að borða hana
með aðalmáltiðum.
Gott fæði á tannmyndunar-
tima stuðlar vafalitiö að betri
tannheilsu. Þó hefur einungis
tekist að sanna með rannsóknu,
að eitt efni, Flúor , styrki tenn-
urnar og verji gegn tann-
skemmdum. Þegar flúor er fyr-
ir hendi i fæðinu, einkum i
drvkkjarvatni, á tann-
myndunarskeiði sest hann i
gierunginn með þeim afleiðing-
um, að tennurnar leysast ekki
eins greiðilega upp i sýru.
nú er talið fiúlsannað, að
íæðuvenjur og tannhirðing hafi
miklu meiri áhrif á tann-
skemmdir, heldur en erfðir.
Þannig er álitið, að sá mismun-
ur á tannskemmdum, sem oft
kemurfram á millisystkina eigi
aðallega rætur að rekja til þess
að það systkinið, sem mestar
heíur skemmdir i tönnum sé
iðnast við að borða á milli mála
og sé óduglegt að hirða tennur
sinar. Auk þess geta tann-
skekkjur og mismunandi munn-
vatnsrennsli haft sitt að segja.
Ef munnvatnsrennsli er af ein-
hverjum orsökum litið eða
munnvatnið þykkt aukast tann-
skemmdirnar til muna.
Það er algeng trú, að tann-
skemmdir aukist á meðal
kvenna yfir meðgöngutimann.
Rannsóknir, bæði á mönnum og
dýrum, hafa hins vegar ekki
leitt i ljós neitt slikt samband.
Að visu koma fram ýmsar
breytingari hormónastarfssemi
yfir meðgöngutimann og tann-
holdið bólgnar þá oft eitthvað,
en þessar breytingar hafa engin
áhrif á tönnina sjálfa. Ef tann-
skemmdir aukast á þessu tima-
bili stafar það sennilega af
breyttum venjum, t.d. að oftar
sé borðað á milli mála eða tann-
hriðingu hefur hrakað.
Ilvaöa afleiöingar hef-
ur tannáta?
Tannkrónan er sá hluti
tannarinnar, sem stendur upp
úr tannholdinu. Glerungurinn,
sem þekur krónuna er harðasti
vefur likamans. Rótin og innri
hluti krónunnarer hins vegar úr
tannbeini, sem er mun linara og
leysist betur i sýru. Þess vegna
skemmist tönnin mjög hratt
eftir að hola hefur myndast i
glerunginn.
Myndirnar hérna til hliðar
sýna vel hvernig tannátan geng-
ur fyrir sig. A fyrri mvndinni er
aðeins litil hola komin i glerung-
inn. Ennþá er auðvelt að gera
við tönnina, en hugsanlega
myndi tannverkur koma fram.
Á seinni myndinni hefur
skemmdin náð inn i kviku.Sýr-
an og eiturefnin frá tannsýkl-
unni hafa drepi tannkvikuna og
graftarkýli eru það mvndast við
báða rótarendana. Ef ekkert er
aðhafst kemur að þvi fyrr en
siðar að fjarlægja verður tönn-
ina.
Tannhiröing
Unnt er að koma i veg fyrir
tannátu með tvennum hætti. i
fyrsta lagi með þvi að draga úr
sykurneyslu og i öðru lagi með
góðri tannhirðingu.
Bestu tannlækningarnar eru
framkvæmdar á heimiiunum af
einstaklingunum sjálfum. Með
réttu fæðuvali, en þó einkum
með þvi að borða aðeins á mat-
málstimum er hægt að halda
tannátunni i skefjum. Það er þvi
oft ákveðið i eldhúsinu, af for-
eldrunum, hvernig tannheilsa
barnanna verður. Það eru fæðu-
venjurnar, ekki erfðir eiginleik-
ar, sem ráða úrslitum.
Hrein tönn skemmist ekki. Ef
engin tannsýkla eða tannskán er
utan á tönnunum mvndast ekki
sýra. Goð tannhirðing er auk
þess sjálfsagður þáttur i al-.
mennu hreinlæti. Það þarf að
hreinsa tennurnar eftir hverja
máltið rétt eins og diskana og
hnifapörin.
Þess ber þó að geta, að tann-
sýklan er ósynileg nema hún sé
orðin mjög þykk. Rétt er að
prófa reglulega hversu
árangursrik tannhirðingin er.
Til þess að prófa þetta eru tenn-
urnar fvrst burstaðar eins og
venjulega. Siðan eru notaðar
litlar rauðar töflur, sem leysast
i munnvatninu og lita
bakteriurnar i tannsýklunni.
Þessar töflur fást i öllum
apótekum. Ef engin tannanna
litast gefur það til kynna, að
tannhirðingin sé góð. Ef ein-
hverjar þeirra eða hlutarþeirra
litast er burstuninni ábótavant.
Þá er réttað leita til tannlæknis
til þess að fá leiðbeiningar um
rétta tækni og aðferðir við tann-
hirðingu.
Sjómenn neita fullyrðingum um smáfiskadráp:
„Aldrei veitt stœrri físk"
,,Ég hef stundað sjó f yfir tutt-
ugu ár og aldrei séð að það
veiddist stærri fiskur, nema
hrognfiskurinn sem við fengum
á Hrauninu árið 1956”, sagði
Guðmundur Halldórsson stýri-
maður á Isafjarðartogaranum
Guðbjarti er Visir ræddi við
hann um aflahrotu þá sem varð
á vestfjarðarmiðum og ýmsir
kallað hreint smáfiskadráp.
„Aflaskiptingin sýnir að það
var góður fiskur sem þarna
veiddist”, sagði Guðmundur.
„Samkvæmt aflaskiptingunni af
einum togaranum fór 40 prósent
ifyrsta flokk, það er fiskur yfir
70sentimetrar, 58prósent fóru i
millistærð 54-70 cm, en aðeins
tvö prósent flokkuðust i smá-
fisk, 43-54 cm.
Guðmundur kvað sjómenn vera
sára yfir þeim æsiskrifum sem
stunduð hefðu verið um fiskiri-
ið. Og töluðu þeir um að þau
virtust fram sett af litilli þekk-
ingu og spurning hver til-
gangurinn væri.
„Það vita allir að það verður
aldrei hægt að fiska eingöngu 70
sentimetra fisk og stærri, með
þeirri veiðitækni sem við höfum
nú yfir að ráða” sagði hann
jafnframt.
Guðmundur vék að þvi hvern-
ig löndunum væri háttað á ólik-
an hátt hjá reykjavikurtogur-
um og togurum á vestfjörðum.
Vestfirðingar landa kassafiski
sem aldrei er meira en viku-
gamall. Alltaf er landað jafn-
skjótt og skipin koma inn
hvenær sólarhringsins sem er
og hvort sem um er að ræða
hejgan eða virkan dag.
Þessu er öðru visi farið i
Reykjavik. Þar er fiskinum
landað 15 til 17 daga gömlum.
Ekki er hægt að landa nema úr
einum togara i einu, I Reykja-
vik. Ekki er heldur landað úr
skipum I Reykjavik nema fimm
daga vikunnar.
„Ástæðurnar fyrir þessu fyr-
irkomulagi i Reykjavik er ekki
að leita hjá sjómönnum, heldur
öðrum”, sagöi Guömundur.
„Eg vil svo benda þeim i
Reykjavik sem sifellt eru að
gagnrýna okkur vestfirðinga
fyrir fiskinn, á að fara vestur og
kynna sér hvernig meðferðin er
ólikt betri þar”.
—EKG