Vísir - 30.07.1977, Page 13

12
Laugardagur 30. júll 1977. VISIR
VISIR Laugardagur 30. júli 1977.
13
„HVÍLÍK LYFTING, HVÍLÍK FEGURÐ. HVÍLÍK VISSA"
Sadler, framkvæmdastjóri skrifstofu Alþjóöasambands Esper-
antista i Rotterdam, Baldur Ragnarsson, forma&ur undir-
búningsnefndar alþjóðaþingsins á tslandi og Hallgrimur Sæ-
mundsson ritari undirbúningsnefndarinnar ræöa málin af kappi.
þekkti allmörg Evrópumálanna,
skapaði Esperantó úr orðum, sem
einkum voru tekin úr Evrópumál-
um, þó að hann notaði málfræði-
lega uppbyggingu sem hefur
margt sameiginlegt með málum
annarra heimsálfs, ein og til
dæmis tyrknesku og kinversku.
Bókmenntir á Esperantó
taka yfir þúsundir binda
Málið fór þegar i stað að verða
vinsælt. Þýðingar á hinni svo-
nefndu fyrstu bók, sem upphaf-
lega var gefin út á rússnesku,
birtust fljótiega á þýsku, pólsku
og frönsku. Nokkru siðar birtust
þýðingar á ensku og fleiri málum.
Fyrsta Esperanto-blaðið hóf
göngu sina árið 1889 og þýdd og
framsamin bókmenntaverk tóku
að birtast á málinu.
Arið 1905 var haldið fyrsta mót
Esperanto-mælandi fólks á al-
þjóðlegum grundvelli — fyrsta
alþjóðaþing Esperantista — og
fór það fram i borginni Boulogne-
sur-Mér i Frakklandi. Alþjóöa-
málið er nú talaö af vissum hópi
manna i þvi nær öllum löndum
heims. Máliö hefur vaxið úr þús-
und orðstofnum fyrstu bókar 1
sextán þúsund, sem finnanlegir
eru i stærstu Esperantó-orðabók-
inni, en af þeim orðstofnum má á
mjög auðveldan hátt mynda
meira en hundraö þúsund orð.
bókmenntir á málínu taka nú yfir
þúsundir binda.
Margar fjölskyldur hafa mynd-
ast i ýmsum löndum vegna
alþjóðamálsins og sumar þeirra
nota það sem heimilismái.
„Mikilvægt menningar- og
vísindatæki"
Bandarikjamaöurinn dr.
Humphrey Tonkin, forseti Al-
þjóðalega Esperantó-sambands-
ins sagði við komuna til tslands
fyrir nokkrum dögum, að það
væri ekki auðvelt að sannfæra
menn um að þeim bæri að læra
nýtt tungumál. „En framgangur
alþjóðamálsins um niutiu ára
skeið gefur góðar vonir”.
„Esperanto hefur vaxið frá þvi
að vera nokkurs konar tillaga að
tungumáli i mikilvægt menn-
ingar- og visindatæki, notað af
hundruðum þúsunda manna i
ýmsum löndum heims.Alþjóða-
málið stendur reiðubúið mann-
kyninu til þjónustu. Þing okkar á
Islandi mun marka mikilvæg
skrefi átt til allsherjar innleiö-
ingar þess sem virks alþjóða-
máls, mannkyni til heilla”.
,,Esperantó er úrvals-
mál, sem dásamlegt mála-
séni, skáld og tónsnillingur
söng á bók í tuttugu ár áður
en hann gaf það mannkyn-
inu. Þess vegna er
Esperantó einfaldara, feg
urra og fullkomnara en
nokkur töluð tunga". Svo
kvað Þórbergur Þórðarson
rithöfundur í grein, sem
hann ritaði 22. janúar árið
1927 um alþjóðamálið
Esperantó, en Þórbergur
var einn af ötulustu mál-
svörum þess meðan hann
var og hét.
Esperanto og Esperantistar
hafa verið mikið i fréttum undati-
farið i tilefni af alþjóðaþingi Esp-
erantista, sem verður sett á
morgun i Háskólabiói. Aðalfram-
kvæmdastjóri UNESCO, Menn-
ingar- og visindastofnunar Sam-
einuðu þjóðanna, verður meðal
viðstaddra við setninguna, en Al-
þjóðalega Esperanto-sambandið,
sem gengst fyrir Alþjóðaþinginu,
hefur um nokurra ára skeið notiö
ráögjafar- og upplýsingasam-
bands við UNESCO.
Þetta er ein stærsta ráðstefna
sem haldin hefur verö hér á landi
þvi að hana sækja um það bil
þúsund manns frá fjörutiu
löndum, og eru þátttakendur
þegar farnir aö streyma til lands-
ins. A þinginu verða með
al annars fluttir margir fyrir-
lestrar, þar verður fjöldi mál-
efnalegra funda og flutt hljómlist
og listrænir þættir. Einnig leikur
leikflokkur frá Þjóöleikhúsinu
Inuk á Esperantó. Varla þarf aö
taka fram, að þrátt fyrir hið
margvíslega þjóöerni þátttak-
enda þingsins, veröa þar engir
túlkar eða þýðendur. Allt sem
fram fer á þinginu verður ein-
göngu flutt á Esperantó.
Esperanto— sá sem vonar
Höfundur alþjóöam álsins
Esperantó var Pólverjinn
L.L.Zamenhof. Arið 1887 gaf hann
út litinn bækling undir dulnefninu
„doktor Esperanti”, þar sem
hann kynnti hið nýja mál.
„Esperantó” útleggst á islensku
„sá sem vonar”, og nafnið færðist
siðar yfir á alþjóðamál Zamen-
hofs.
Hugmynd Zamenhofs var sú. að
Esperanto gæti gegnt hlut verki
annars tungumáls — næst á eftir
móöurmáli hvers og eins — og
yröi notað til alþjóðlegra
samskipta. Zamenhof, sem
Islendinar hafa frum-
samið á Esperantó
Baldur Ragnarsson, rithöf-
undur og kennari, er formaður
undirbúningsnefndar alþjóöa-
þingsins á Islandi. Hann er að
sjálfsögðu fullfær Esperantisti,
og hefur bæði frumsamið á
Esperanto og snúið verkum ann-
arra islenskra höfunda á alþjóða-
málið.
Baldur hefur frumsamið tvær
ljóöabækur á Esperantó, „Stupoj
sen nomo” — nefnlaus þrep —,
sem kom út 1959 og „Esploroj” —
rannsóknir —, en hún kom út fyrir
fimm árum. Auk þess hefur hann
þýtt tvær Ijóöabækur eftir Þor
stein frá Hamri á Esperantó,
„Tannfé handa nýjum heimi” og
„Lifandi manna land”. Baldur
skeytti bókunum saman i eina og
nefnist hún á Esperantó „Sub
stelo rigida”. Loks hefur hann
þýtt úrval úr Islenskum fornbók
menntum og nefnir útgáfuna
„Islandoj Pravocoj”Þar er fyrst
og fremst um að ræða Völuspá og
Hrafnkelssögu Freysgoða.
Baldur sýndi okkur dálitinn
kafla úr Hrafnkelssögu á Esper-
antó og hann lýtur svona út:
„Hrafnkel en tiu vespero
enlitigis kaj dormis tra la nokto.
En la mateno li ordonis alirigi
sian cevalon kaj seli gin kaj raf-
dis supren al la pastejo. Li portis
vestojn blukolorajn kaj havis
antó var saman komin og er hún
mjög einföld og auðlærð að sjá
Tilvitnunin hér að framan var
tekin úr grein, sem var hluti af
greinaflokki, sem Þórbergur
skrifaði i Alþýðublaðið i desem-
ber 1926 og janúar 1927 og nefndi
„Nýtt skilningarvit”. Þar fer
Þórbergur eins og vænta má á
kostum og i fyrstu greininni segir
hann meðal annars:
„Heimurinn er heimskur
og mennirnir sljóir"
„Þar var enginn hægðarleikur
að skapa auðlært og nothæft
alþjóðamál. Alla leið frá Leibnitz
fram til daga Zamenhofs höfðu
verið gerðar um 60 tilraunir til aö
skapa slika tungu. En höfund-
unum mistókst öllum. Dr.
Zamenhof leysti þessa þraut
fyrstur manna. Honum tókst að
skapa mjög fullkomið, hlutlaust,
fagurt einfalt og auðlært alþjóða
mál.”
„Esperantó er sannarlega ein-
hver dasamlegasta völundar-
smiði, sem mannsheilinn hefir
upphugsað. Þaö er margfalt full-
komnara margfalt einfaldara og
margfalt auðlærðara en nokkur
tunga, sem töluð hefur veriö á
jörðinni. Hvers vegna er þá ekki
Esperantó fyrir löngu orðið aö
lögskipuðu alheimsmáli?”
„Vér megum aldrei gleyma
þvi, sist þegar um frumleg stór-
sagði Þorbergur
Þórðarson, rithöf-
undur um reynslu
sína ó Alþjóðaþingi
Esperantista 1926
í Edinborg
Alþjóðaþing Esperant-
ista í Reykjavík 1977
Gestir þingsins virða fyrir sér ýmsar upplýsingar varðandi skipulagninguna.
hakilon enmane kaj ne pilan
armilon. Einar estis tiam jus
pelinta la safinojn en la saf-
gardejon. Li kusis sur la muro de
la gerdejo, kalkulante la safinojn,
sed la mekkistinoj estis jam mel-
kantaj ilin. Ili salutis al Hrafnkel.
Li demandis, kiel l’aferojs”.
Þetta útleggst hins vegar á is-
lensku:
„Hrafnkell fer i rekkju sina um
kveldið og svaf af um nóttina. En
um morguninn lét hann taka sér
hest og leggja á söðul og riður upp
til sels. Hann riður á blám klæð-
um. öxi hafði hann i hendi, en
ekki fleira vopna. Þá hafði Einar
nýrekið fé i kviar. Hann lá á kvia-
garðinum og taldi fé, en konur
voru þar að mjólka. Þau heilsuðu
honum. Hann spurði, hversu þeim
færi að”.
Málfræðin kemst fyrír á
spjaldi á stærð við póstkort
Þórbergur Þórðarson var eins
og áður segir mikill áhugamaður
um Esperantó og skrifaði bók um
það áhugamál sitt, em kom út
áriö 1933 hjá Menningarsjóði og
nefndist „Alþjóðamál og mál-
leysur”. Ennfremur frumsamdi
hann þrjár ritgerðir á Esperantó,
„Heimspeki eymdarinnar”,
„3379 dagar úr lifi minu” og
„Bref til jafnaöarmanns” og
samdi jafnmargar kennslubækur
i Esperantó.
Þórbergur gaf einnig út dálitið
kort, þar sem öll málfræði Esper-
virki er að ræða, að heimurinn er
heimskur, að mennirnir eru sljóir
og þröngsýnir, að hjörtu þeirra
eru full sérviskulegrar þverúðar
og heili þeirra seinn að skilja.
Niutiu og niu hundraðshlutar
mannkynsins eru ekki hér til að
þjóna sannleikanum heldur til að
„gæta hagsmuna sinna”. Sann-
leikurinn fer ekki umhverfis jörð-
ina á áttatiu dögum. Þess vegna
andaöist Zamenhof saddur lif-
daganna án þess að sjá fórn sina
verða andlega menningareind
alþjóða.... Esperantónmm
auðgar Imyndunaraflið, þroskar
vitsmunina, skapar rökrétta
hugsun og þenur vitundina út yfir
gervallan heiminn”.
//Alþjóðaþingin köfnuðu í
púðursvælu og eiturgasi"
Næsta dag hefur Þórbergur
grein sina á þvi að skammast út I
heimsstyrjöldina fyrir þann
skaða sem hún hafi unnið al-
þjóðamálinu.
„Esperanto hafði náð allmikilli
útbreiöslu viða um lönd fyrir
heimsstyrjöldina. En á styrj-
aldarárunum dró mjög mátt úr
hreyfingunni eins og öllum öðrum
alþjóðlegum dyggðum. Alþjóða-
þingin er haldin höfðu verið á
hverju ári siðan 1905 köfnuðu i
púðursvælu og eiturgasi hinna
brjáluðu blóðhunda auðvaldsins.
En undir eins og hernaðaræðinu
létti af löndunum færðist nýtt lif i
Esperantó”. Og seinna i sömu
grein:
„Þær þjóöir er fremst standa i
Esperantó hreyfingunni, eru
Þjóðverjar, Englendingar,
Frakkar og Japanar. A Norður-
löndum eru Sviar i fararbroddi.
ESPERANTO ^ ALÞJÓÐLEGT HJÁLPARMÁL
Sfafrófið: a, b, c, c, d, e, T, g, §, h, Ti, i, j, j, k, 1, m, n, o, p, r, s, s, t, u, u, v, z. Framburöur: c = ts, c = ts, g = dj, h = h í
it’l’1 • an,^f.rva. asvslu, j — zj, s = sh 1 shall í ensku, u = stutt ú, z = s í is á ensku, i = í, g = g í garður, k = k í kaldur, u = ú,
a lir Jimr s afirnir eru bornir fram ems og í íslenzku í upnhafi oröa. Aherzlan er á næstsíöustu samstöfu. Greinirinn er aö eins
akveöinn: la: la skribo skriftin, /a sknboj skriftirnar. Þágufal! er táknaö meö al: al skribo, og eignarfall meö de: de skribo
ENDINGAR
-o : nafnorö
-j : fleirtala
-n : þolfall
-a : lysingarorö
-e : atviksorð
: nafnháttur sagna
skribo skrift
skriboj skriftit
skribon skrift
skriba skriflegur
skribe skriflega
skribi skrifa
-a« : framsöguháttur nútiöar skribas skrifar
-i» : — fortíöar skribis skrifaöi
FORSKEYTI OG VIÐSKEYTl
-o» : framsðguháttur framtíöar
-us : skildagatiö
-u : boöháttur og ðskháttur
-ant : lýsingarháttur áhrifsmyndar í nútíö
-int : — — í fortíö
-ont : — '— í framtíö
■at : — þolmyndar í nútíö
->* ~ ífortíö
•o* 'í - — í framtíð
skribos mun skrifa
skribus myndi skrifa
skribu skrifa þú, skrifi
skribanta skrifandi
skribinta hafandi skrifaö
skribonta munandi skrifa
skribata verandi skrifaöur
skribita hafandi verið skrifaöur
skríbota munandi veröa skrifaöur
tengdir
sundrun
upphaf, augnabliks-
fyrverandi
sameining kk. og kvk.
mótsetning
skakkt, mis*
frum-, for-
aftur
lítilfjörlegur
áframhaldandi
hlutkendur
íbúi, áhangandi
samsafn
gælunafn á karlmanni
möguleiki
hlutlaus hugmynd
mikil stækkun
patro faöir, bopatro tengdaiaöir
jeti kasta, disjeti kasta í sundur
dormi sofa, ekdormi sofna, blunda
pastro prestur, ekspastro uppgj.pr.
frato bróöir, gefratoj systkini
bona góöur, malbona vondur
uzi nota, misuzi misnota
patro faöir, prapatro forfaöii
sendi senda, resendi endursenda
domo hús, domaco hreysi
pafo skot, pafado skothríð
amiko vinur, amikajo vináttumerki
urbo borg, urbano borgarbúi
arbo tré, arbaro skógur
Petro Pétur, Petjo Pézi
vidi s\á, videbla sýnilegui
amiko vinur, amikeco vinátta
varma iieitur, varmega afarheitur
-ej : staöur
-em : tilhneiging
-end: þaö aem ber aö gera
-er : eining úr heild
-estr: foringi, yfirmaöur
-et : mikil smækkun
-id : afkvæmi
: aö koma í ástand
: aö komast» ástand
: áhald
: kvenkyn
:veröur
lemi Iæra, lernejo skóli
mensogi Ijúga, mensogema lyginn
fari gera, farenda sem gera ber
mono peningar, monero peningur
sipo skip, sipestro skipstjóri
lago stöðuvatn, iageto tjörn
hundo hundur, hundido hvolpur
morta dauður, mortigi drepa
seka þur, seki§i þorna
borí bora, borilo bor
viro' karlmaöur, virino kvenmaöur
. # ami elska, aminda elskuveröur
-ing : hluturere-u erstungiö í p/umopenni,p/um/ngopennaskaft
-ism: kenning, stefna spiríto andi, spirítismo andatrú
-*•* • aöalstarf einhvers maro sjór, maristo sjómaöur
-ni : gælunafn á kvenmanni Marío María, Manjo Marsav
-uj : þaö, sem inniheldur inko blek, inkujo blekbytta
-ul : persóna, vera ríca ríkur, rículo auÖmaður
-um : óákveöiö o/ena fullur, plenumi uppfylla
íslendingum er þess vega alveg
óhætt aö fara aö hnýsast ofurlitiö
i Esperantó. Þeir veröa ekki aö
endemum fyrir þaö.
//Hvílík lyfting —
hvilík fegurð"
Loks skulum við lita á lýsingu
Þórbergs á þvi sem hann SS á Al-
þjóðaþingi Espernantista I Edin-
borg sumarið 1926, i grein frá 21.
janúar 1927.
„Tvimælalaust tel ég það hátiö-
legasta atburðinn i lifi minu aö
vera staddur á alþjóðamóti
Esperantista i Edinborg. Hvilik
lyfting. Hvilik fegurð. Hvilikur
áhugi. Hvflik vissa. Hvilik samúð.
Hvilik undraverð hagkvæmni.
Þar var ég heyrnar og sjónar-
vottur að þvi, að menn frá fjar-
skyldustu þjóðum töluðu saman á
Esperantó um sundurleitustu
málefni reiprennandi léikandi”.
„Alls staðar hljómaði þetta ein-
falda, hreimfagra mál, i fundar-
sölum, i veitingahúsum, I söng-
höllunum, á gangstéttunum, I
sporvörnunum i eimlestunum, á
skemmtiskipunum, i danshöll-
inni. Andrúmsloftið var þrungið
af alþjóðlegri samúö. Þá fyrst
Iifði ég það marghædda sálar-
ástand, sem ég hefi gert mig
hlægilegan með að kalla bræðra-
lag alþjóða. Og i hvert sinn sem
hymni Esperantista hljómaöi frá
brjóstum hinna 36 þjóða, fór
hátiðleg hrifningaralda um ger-
vallan mannsöfnuðinn:
En lamondon venis nova sento
Tra la mondo iras forta voko
Per flugiloj de facila vento
nun de loki fiugu gi al loko
Ne al glavo sangon soifanta
gi la homan tiras familion:
A1 la mond’eterne militanta
gi promesas sanktan
harmonion”.
—AHO
Kristin Hallgrimsdóttir afhendir þátttakanda á þinginu miða og dagskrá. Við hlið hennar stendur
Sadler, framkvæmdastjóri skrifstofu Alþjóðasambands Esperantista I Rotterdam.
Þátttakendur á Alþjóðaþingi Esperantista eru um þúsund talsins
frá fjörutiu löndum. Þeim veitir þvi vist ekki af að fá sér
hressingu eftir öil fer&alögin viðs vegar að úr herminum.
Það fer ekki mikið fyrir málfræ&i Esperantó. Hún kemst auðveldlega fyrir á spjaldi á stærð við póst-
kort.
„Esperantó er sannarlega einhver dásamlegasta völundarsmiði
sem mannsheilinn hefur upphugsað” sagði Þórbergur Þór&ar-
son rithöfundur I grein, sem hann rita&i um Esperantó I Alþý&u-
blaðið árið 1926.
Ekki er okkur kunnugt um hvort ungi strákurinn, sem þarna
situr er sleipur I Esperantó, en hann viröist allavega gera sig
mjög heimakominn I húsnæ&i þingsins. Fólkið sem gengur þarna
um er allt þátttakendur i þinginu. Visimyndir: EGE