Tíminn - 01.12.1968, Side 11

enlendir skólar? „Jú, jú, það er
ekkert sjálfsagðara."
Hvernig fær íslenzka þjó'ðin
bezt varðveitt sjálfsforræði sitt?
var önnur spurningin. Sjálfsfor
ræði sitt fær íslenzka þjóðin bezt
varðveitt með því að bægja burtu
þeim hættum sem steðja að sjálf-
stæði hennar. Brýnustu verkefn-
in eru því að færa efnahag lands
ins á réttan kjöl, og koma hern
um úr landi.
Með traustu efnahagskerfi sjálf
stæðri menningu og einbeittri ut
anríkisstefnu, varðveitum við
bezt sjálfsforræði okkar.
tfð, því íslendingar sóa um of
knöftum sínum í fánýt ágrein-
ingsefni og eltingaleik við einsk-
isnýtt prjál.
Alger bylting þarf áð verða
gegn stríðsgróða og hentistefnu-
hugsunarhætti. Ungt fólk með
þekkingu og skipulagshyggju þarf
að ryðja veginn út úr urðum við-
reisnarþjóöfélagsins. Lítilsigldir
leiðtogar, sem meta meir vestur-
heimska geimfara en mikilsvirta
norræna stjórnmálamenn, verða
að víkja. ísland er Evrópuland og
þó fyrst og fremst norrænt land.
Veljum okkur leiðtoga, sem eru
íslenzkir í anda, en þó alþjóð-
legir í hugsun. Skipum mennt og
hæfni í öndvegi í stað fjármagns
og fánýtra eigna.
f kjölfar andvaraleysisins kemur
áhugaleysið. Hví skyldi nokkur
hafa áhuga á íslenzkum menning-
arefnum, úr því að þau skipta
svo sem engu máli? Hví skyld-
um við vemda okkar móðurmál,
sperrast við að skapa okkar eig
in list, leggja sjálfir stund á
menntir og vísindi, úr því að allt,
sem máli skiptir, má flytja inn,
matreitt af erlendum auglýsinga-
mönnum og borið fram á silfur-
diskum mammons? Hver skyldi
hafa áíhuga á innlendum skáld
skap, meðan nóga innflutta dægra
styttingu er að finna í fjölmiðl-
unartækjum okkar? Hví skyldum
við af vanefnum brölta við að
halda uppi háskóla og reyna að
mennta okkar eigin vísindamenn,
úr því að aðrar þjóðlr eru þegar
búnar að finna upp hægindastól-
inn, pípuna og sjónvarpið? Okk-
ur er engin hætta búin. Það hef
ur verið margsagk
Loks kemur svo sijóleikinn á
eftir áhugaleysinu. Menn verða
sljóir fyrir menningarlegum verð-
mætum, sinnulausir um andlegan
þroska. Þegar svo er komið, stend
ur íslenzkt sjálfstæði á yztu nöf,
og þá getur verið of seint að snúa
við.
Hvernig fær íslenzka þjóðin
bezt varðveitt sjálfsforræði sitt?
Með því að minnast þess alltaf,
að sjálfstæði er ekki eitthvað, sem
dvergþjóð getur aflað sér með
lagasetningu í eitt skipti fyrir öll,
heldur verður að berjast fyrir um
allan aldur — án afláts. Þetta á
bæði við um menningarlegt sjálf
stæði og efnalegt (því síðara hef
ég engin skil gert hér, vegna van-
kunnáttu í meðferð töfraorðanna
hagvöxtur og hagræðing). íslend-
ingar verða að vera þess minnug-
ir, að engin sjálfstæð þjóð getur
eða má láta sér nægja metnaðar
laust hlutverk þiggjandans, held-
ur verður að efla sína eigin
menningu og menntir, leggja eitt
hvað af mörkum til hejmsmenn-
ingarinnar. Það gerðu íslending-
ar fyrir 700 árum og ættu því
eins að geta það nú. Ekki verður
til eilífðar lifað á fornri frægð.
í þessu tilefni er vert að minna
á reynslu annarra þjóða, sem er
á þá leið, að efling innlendra há
skóla hefur hvarvetna orðið menn
ingarlegu og efnalegu sjálfstæði
slík kjölfesta og jafnframt hvatn
ing til dáða, að undrum sætir.
Þetta hafa erlendir ráðamenn
víðast skilið, og þess vegna tíðk-
ast víst hvergi á byggðu menn-
ingarbóli í öðrum löndum, að lítið
happdrættiskorn sé látið ráða ferð
inni í æðri menntun þjóðar. Slíkt
þætti víst einkennileg gamansemi,
ef til væri lagt. 1
Þorum
að vera
sjálfstæð
— segir Valgerður Schram
Helztu hætturnar, sem nú steðja
að sjálfstæði þjóðarinnar, tel ég
vafalitið hið efnahagslega öng-
þveiti, sem nú ríkir. Allt útlit er
fyrir að ríkisstjórnin muni halda
óbreyttri stefnu, og sigla okkur
í höfn þurfalingsins. Eins og mál-
um er háttað í dag, finnst mér
augljóst, að við séum að missa
efnahagslegt sjálfstæði okkar í
hendur erlendum aðilum. Þá hafa
hin nánu tengsl okkar við stór-
veldið Bandaríkin, haft feykileg
áhrif á allt okkar þjóðlíf, og
mættum við gjarnan standa þar
betur á verði. Samneyti við aðr-
ar þjóðir er sjálfsagt og okkur
nauðsynlegt, en við megum ekki
verða neinni einni þjóð of háð,.
íslenzka þjóðin fær að mirmi
hyggju, bezt varðveitt sjálfsfor-
ræði sitt með því að þora að vera
sjálfstæð, og þola heldur skert
lífskjör heldur en að þiggja gjaf-
ir, sem ekki verða goldnar nema
með skertu sjálfstæði að ein-
hverju leyti. Við höldum ekki
lengi virðingu vina okkar með
slíku hótterni. Ég tel það mjög
æskilegt, að við, til mótvægis
þessu, ykjum samstarf okkar við
hinar Norðurlandaþjóðirnar og
tækjum þær meira til fyrirmynd
ar en við gerum nú t.d. á sviði
félagsmála. Einnig getum við mik
ið af þeim lært við uppbyggingu
iðnaðar í landi okkar iðnaðar,
sem ekki aðeins byggist á hrá-
efnum landbúnaðar og sjávarút-
vegs, heldur jafnvel innfluttum
hráefnum, sem umbreytt væri í
fullunnar vörur af vel menntaðri
og hugvitssamri þjóð með hjálp
enn beizlaðra orkulinda. Mér
finnst, að við mættum viðhalda
betur séreinkennum íslenzku þjóð
arinnar og efla menningu henn-
ar, en með því einu móti getum
við haldið reisn okkar og virð-
ingu, og unnið sjálfum okkur og
öðrum mest gagn.
Lausn efna-
hagsvandræöa
— segir Benedikt Ásgeirsson
Þær hættur, sem steðja helzt að
sjálfstæði þjóðarinnar núna, eru
miklir efnahagsörðugleikar og
dvöl bandaríska herliðsins hér á
landi.
Þegar harðnar í ári og efna-
hagsörðugleikarnir eru yfirþyrm-
andi, er hætta á að við töpum
efnahagslegu sjálfstæði okkar og
verðum um lei'ð háðir fjárhagsað
stoð erlendra stórvelda, svo að
við getum lifað mannsæmandi
lífi. Hvað verður um sjálfstæða
utanríkisstefnu, ef við verðum
háð aðstoð erlends aðila? Ætli
við yrðum ekki að styðja stefnu
þess ríkis, sem veitti okkur fjár-
styrk, hvernig sem stefnan væri.
Og skyldi ekki verða erfitt að
sporna gegn áhrifum og áróðri
þessa erlenda aðila hér á landi?
Annað, sem efnahagslegt ósjálf
stæði eða sífelldir efnahagsörðug-
leikar leiddu af sér, er að þjóð-
in færi að vantreysta sjálfri sér,
treysti sér ekki lengur til að sjá
fyrir sér sjálfrh Vantraust á sjálf
um sér leiðir alltaf til ósjálfstæð-
is og þá er horfinn grundvöllur-
inn fyrir tilveru okkar sem þjóðar.
Dvöl bandaríska herliðsins hér
á landi er önnur aðalhættan, sem
steðjar að sjálfstæði íslendinga í
dag. Það er greínilegt, að hafi
stórveldi herbækistöð í smáríki,
getur stórveldið í krafti böðla
sinna kúgað smáríkið til að veita
sér ýmis forréttindi heima fyrir
og stuðning á alþjóðlegum vett
vangi, ef með þarf. Það er því
engan veginn sjálfsagður og eðli-
legur hlutur, að Bandaríkjamenn
hafi hér staðsett herlið um ófyrir-
sjáanlegan tíma. Aðalhættan við
dvöl erlenda herliðsins hér á
landi, einkum ef það dvelur til
langframa er sú, að almenningi
í landinu fer að finnast það sjálf
sagt, að hér sé bandarískt herlið.
Nú þegar sér stór hluti almenn-
ings ekkert athugavert við það,
og afkomendur þeirra fá sinnu-
leysi forfeðranna í vöggugjöf. En
úr því það er sjálfsagt að héi sé
erfent herlið er þá ekki sjálf
sagt að hér sé erlendur atvinnu-
rekstur, erlent sjónvarp og út-
varp erlend leikhús og bíóhús,
Rangt sjálfs-
mat leiðir
til glötunar
— segir Reynir Ingibjartsson
Þjóð, sem ekki veit í hverju
styrkur hennar eða veikleiki felst,
er í hættu stödd. Rangt sjálfsmat
getur leitt til glötunar. Styrkur
íslenzku þjóðarinnar er, hve ýms-
ar ytri sem innri aðstæður skapa
henni möguleika til samstöðu.
Sami kynstofn. Ein tunga I orðs-
ins fyllstu merkingu. Hleypidóma
laus trú. Sterk bönd frændsemi
og kunningsskapar. Úthafið einu
landamærin. Einstök staða fá-
mennrar þjóðar norður við heim
skautsbaug. Stórbrotið land, sem
krefst samstæðra átaka og þús-
und ára söguarfleifð jafnt á guln-
uðum blöðum sem í örnefnum
fjalla og fjarða, bæja jg_ byggða,
er tengja hvern einasta íslending
sögu sinni og uppruna.
Ef íslenzka þjóðin er sér ekki
meðvitandi um allt þetta, og nýt-
ir sér það ekki til sóknar og sam-
stöðu á braut frelsis og framfara
í heimi. þar sem enginn er ann-
ars bróðir í leik, þá kann illa að
fara í tafli gegn þeim ókostum
fyrir örfámenna þjóð, að búa í
stóru og strjálbýlu landi við að
byggja menningar þjóðfélag if
grunni allsleysis. Mín skoðun er
sú, að andvaraleysi fplendinga um
eigin styrk, ógni nú mest sjálf-
stæðri tilveru þjóðarinnar í fram-
Umbyltum úreltu flokkakerfi
og afneitum kreppuhugsunar-
hætti. Þá mun íslenzkri þjóð farn
ast vel og ekki þurfa að þiggja
náðargjafif NATO-vina.
AÐ VELJA
OG HAFNA
— segir
Atli Freyr Guðmundsson
Margþætt og vaxandi áhrif frá
erlendum stórþjóðum eru hættu-
leg litilli þjóð sem okkar, ef hún
ekki kann eða þorir að velja og
hafna, geta hin erlendu áhrif fært
innlent framtak og menningu í
kaf.
Efnahagslegu sjálfstæði stafar
hætta af þeirri stefnu, að stjórna
frá sjónarmiði peninga. en ekki
manngildis, frá trúnni á hömlu-
laust frelsi fjármagns og verald-
legt tildur.
Stjórnarfarslegu sjálfstæðj rfaf
ar mest hætta frá yfirborðs-
mennsku og ósiálfstæði á erlend-
um vettvangi Að láta annarleg
sjónarmið ráða gerðum okkar á
alþjóðaþingum og þiggja ölmusu
gjafir frá hernaðarbandalagi eða
stórveldi.
Menningarlegu sjálfstæðí stafar
hætta af beim .pönnum se» il(ta
að bezta leiðir til *ð varðvait?
sjálfstæðið. sé að fórae því. 6-
ábyrgur hugsunarháttur sem slfk-
ur er ef til vill grunntónn þeirr
grundveEi. Smáþjóð, sem telur1
sig hafa rétt til að kallast sjálf-
stæð þjóð, verður sí og æ að leit-|
ast við að sanna þó fullyrðingu'
fyrir sjálfri sér og öðrum á marg
Víslegan hátt. Hún verður ekki
sizt að knsta kapps um að lifa
sjálfstæðu menningarllfi, sem m.
a. er fólgið í sjálfstæðri listsköp-
un, sjáifstæðum, innlendum
menntum og vísindum. Lítil þjóð,
sem gleymir þessu, gleymir sjálfri
sér.
En þessu eru margir að gleyma.
Þeir halda, að nú hljóti allt að
koma af sjálfu sér, sjálfstæðið sé
þegar fengið, og nú sé um að
gera að láta sér líða sem bezt,
láta matreiða allt fyrir sig og helzt
mata sig ffika. Það er andvara-
Ieysið.