Alþýðublaðið - 29.10.1969, Qupperneq 23

Alþýðublaðið 50 ára — 55
Framh. af bls. 53.
eftir þriggja ára dvöl þar í
landi. Þar hafði ég kynnzt
jafnaðarstefnunni og var nýr
maður í Alþýðuflokknum. Var
síður en svo laust við, að sum-
ir flokksmenn tortryggðu mig
og ýmsir aðrir lágu mér á hálsi
fyrir skoðanaskipti, sem mér
hefur virzt að hjá lýðræðisþjóð-
inni íslendingum hafi verið
talin upp undir það eins víta-
vert afbrot og sauðaþjófnaður.
En vel fór á með okkur Vil-
hjálmi, og með okkur tókst
vinátta, sem aldrei rofnaði, en
jókst eftir því sem lengra leið.
Við ræddum bókmenntir og
hvers konar þjóðmál, og var
svo jafnan, þegar við hittumst
eða töluðum saman í síma.
Duldist mér ekki, að honum
jókst sífellt manndómur og
þroski, og áhugi hans á heill
verkalýðsins og þjóðarheildar-
innar fór síður en svo rénandi
og þótt ólgan í skapi hans
dvínaði nokkuð með aldrinum,
var hún þó ævinlega til staðar
undir niðri, og oft varð honum
ærið heitt í hamsi seinustu ár-
in, sem hann lifði.
Eftir því sem lengra leið á
ævina, varð honum það æ ljós-
ara, að um leið og verkalýð-
urinn á sjó og landi berðist
hart fyrir bættum lífskjörum,
væri ekki síður mikils um það
vert, að hann fræddist sem
mest og bezt um félags- og
menningarmál almennt, og
Vilhjálmur harmaði það mjög,
hve fræðslustarf íslenzkra
verkalýðssamtaka hefði verið
veigalítið. Hann vildi, að ungu
fólki yrði það ljóst, hvað unn-
izt hefði í auknum mannrétt-
indum og bættum lífskjörum
og það mótaði á grundvelli
reynslunnar skynsamlega
stefnu í hagsmunabaráttu
framtíðarinnar, stefnu sem mið-
aðist við hag þjóðarheildarinn-
ar. Honum sveið manna mest
sundrungin í hópi verkafólks-
ins og taldi hann meginástæðu
hennar skort á víðtækri og
staðgóðri fræðslu um fram-
vindu félags- og menningar-
mála hér á landi og erlendis.
Slík fræðsla væri hið eina,
sem gæti forðað hinni upp-
vaxandi kynslóð frá að verða
leiksoppur pólitískra ofsatrú-
armanna og spákaupmanna.
Sjálfur hafði Vilhjálmur lagt
sívaxandi áherzlu á að verða
sem óháðastur æsilegum á-
róðri, og þess gætti mjög í skrif-
um Hannesar á horninu. Þessu
hafði fólk tekið eftir, og ein-
mitt það hafði aukið að mikl-
um mun vinsældir Vilhjálms
bæði innan Alþýðuflokksins
og utan hans vébanda.
Sagnabálkur Vilhjálms um
átthaga hans og fólkið þar kom
út í fjórum bindum. Þau heita
Brimar við Bölklett, Krókalda,
Kvika og Beggja skauta byr.
í annarri útgáfu komu þau út
á sextugsafmæli höfundarins.
Þau virðast mér aldrei hafa
verið metin eins og vert væri,
enda tel ég þau skipa honum
varanlega á bekk merkra ís-
lenzkra sagnaskálda. í raun-
inni er þetta skáldrit hið eina
í íslenzkum bókmenntum, sem
lýsir samfellt baráttu alþýð-
unnar við sjóinn, umkomuleysi
hennar, svo sem það sums
staðar var allt fram á fjórða
áratug þessarar aldar, fálm-
kenndum samtökum hennar,
skorti á sjálfstrausti, en þó
smátt og smátt vaxandi þori,
gengi og sjálfsvirðingu.
í þessu stóra skáldriti eru
og glöggar mannlýsingar — og
þá ekki síður rík ást á náttúr-
unni og ljúfur blær minninga
frá bernskuárunum, án þess
þó, að höfundurinn gleymi því
raunsæi, sem honum tókst að
samrýma gliti slíkrar trúar á
þá framtíð, sem fólkinu væri
búin, þegar rýmt hefði verið
Bölklettinum úr sóknarleið hag
sældar og menningar.
Þá eru og ýmsar af smásög-
um Vilhjálms vel skrifaðar og
eftirminnilegar — og vil ég þar
fyrst og fremst benda á sög-
una Nýtt hlutverk, sem hefur
verið kvikmynduð, en þá sögu
tel ég sýna ógleymanlega mynd
r Unga
fó/kið
veit
að a

ALAFOSS *
GÓLFTEPPI
er rétta undirstaðan
islenzkur iðnaður úr íslenzkri ul/
PlNGHGLi 3STRÆT! 2
RFYKJAVfK SfM113404
UMBOÐ
UM ALLT LAND
af eðliskostum, sem engin þjóð
getur án verið og þess vegna
ber að rækta, ef henni á að
vegna vel, hvað sem líður
auknum þægindum og velsæld.
Sögu Eyjólfs á Dröngum,
Kaldur á köflum, tel ég merk-
asta af ævisögum þeim, sem
Vilhjálmur skrifaði, en þær
flytja þó allar — og eins hin
mörgu viðtöl og þættir — mik-
inn og traustan fróðleik um líf
og kjör íslenzkrar alþýðu,
karla og kvenna á siðustu ár-
um 19. aldar og fyrstu áratug-
um þessarar, og þar er brugð-
ið upp fjölmörgum Ijóslifandi
myndum af mönnum og at-
SVALAR