Vísir - 10.01.1978, Qupperneq 4

c
m _
Þriðjudagur 10. janúar 1978 vism
{ Umsjón: Guðmundur PéturssorT

TEKIÐ UPP ÚR
FERÐATÖSKUM
JIMMY CARTERS
Sjö landa heimsókn
Carters er nú að baki,
og eins og blasti við
fyrir ferðalagið, var
reynt að gina yfir of
miklu á of naumum
tima.
Útkoman er sem sé
nokkuð blandað kon-
fekt. Ýmist einhver ár-
angur eða vonbrigði,
kryddað ófyrirsjáan-
legum óhöppum. Sumt
þykir lofsvert. Annað
er gagnrýnt.
Þegar Carter lagði upp i niu
daga ferð sina, leit hann á sig
sem krossfara með kyndil lýö-
ræöisins að leiðarljósi, staðráö-
inn i að bæta hinn syndum
spillta heim. — Að eigin mati,
sem kom fram i viðtali i flugvél-
inni á leið heim, var ógjörningur
að segja til um hvort honum
hafði tekist að setja sig i agt.
Mannréttindaljósið
dofnaði
Leiðin lá yfir átján þúsund
milna vegalengd og allsstaðar
ætlaði Cartersér að hamraá þvi
að mannréttindi og lýðræði
væru það eina rétta, jafnt fyrir
þróunarlöndin sem iðnaðarrik-
in. Þegar á hólminn var komið,
eins og i íran og Póllandi, taldi
Carter forseti meiri nauðsyn
bera til þess aö brýna þörfina á
hernaðarlegri samvinnu við
Iranskeisara, og hvetja til auk-
ins sjálfstæðis Austur-Evrópu-
rikja.
Aður en hann lagði af stað,
hafði forsetinn sagst ætla að
vekja máls á mannréttindum,
þegar hann heimsækti Pólland
og Iran. t Póllandi valdi hann
hinsvegar þann kostinn aö ljUka
lofsorði á það, sem áunnist hafði
— i augum vestantjaldsmanna,
— en láta frekar liggja á milli
hluta þaö, sem miður þykir
fara. Það kom berlega fram, að
Carter hefur lækkað ögn mann-
réttindaseglin á utanrikissigl-
ingu sinni fyrir hvössum austan
vindunum, þegar hann sagði, að
Póllandi byggi við mest mann-
réttindi austantjaldslanda meö
þó nokkru prent- og trúfrelsi.
Þannig efndi hann að visu bf-
orö sitt um að vikja aö mann-
réttindum viða á ferð sinni, en
lét þau liggja á milli hluta, með-
an viökoma hans i tran stóð yfir.
Hefúr íran samt vont orð á sér i
þeim efnum i bandariskum fjöl-
miðlum.
Lét forsetinn sér nægja að
geta þess i viðtali á leiðinni frá
Irar., sem hann kallaði „mikil-
vægan bandamann til að við-
halda friði og öryggi við Persa-
flóa”, að keisarinn létisér mjög
annt um mannréttindi. Vildi
hann jafna ástandinu i Iran, þar
sem SAVAK-öryggislögreglan
hefur fingur i hvers manns
koppi og kirnu, við kommún-
istagrýluna, sem tröllreið
Bandarikjunum á McCarthy-
timanum.
„Vandamálið i tran eru lögin,
sem banna kommúnisma, og
eru áþekk þeim lögum, sem við
framfylgdum hér áður”, sagði
Carter.
í mörg horn að lita
Þessi silkihanskameðferö á
mannréttindum i Póllandi og tr-
an speglar vel þá breytingu,
sem hefur orðið á afstöðu Cart-
ers til utanrikismála *m' rá þvi
að hann tók við embæiti. Hversu
mjög sem honum kann að þykja
málið kært, viðurkennir hann
orðið i verki, að mannréttindi
eru einungis einn þáttur utan-
rikismála, einn af fjölda mörg-
um mikilvægum.
T.d. er olian frá tran afar
mikilvæg Bandarikjunum. Þar
vegur þungt á metaskálun-
um, að Iranskeisari spyrnti
gegn verðhækkunaráformum
OPECs. Þáttur írans i öryggis-
málum við Persaflóa er einnig
mikilvægur. Það er sömuleiðis
mikilvægt i málefnum Austur-
landa nær, að Iranskeisari styð-
ur yfirstandandi friðartilraunir
Egypta og Israela, eins og
Bandarikjastjórn. Þessu geta
mannréttindin ekki þokað til
hliðar.
,, Sendum honum bréf. ’ ’
Kannski lyfti Bandarikjafor-
seti mannréttindamerkinu hæst
i Nýju Delhi, þar sem hann
hrósaði Indverjum fyrir að hafa
velt Indiru Gandhi fyrrum for-
sætisráðherra úr sessi. Neyöar-
ástandslögin með afnámi prent-
frelsis, fundafrelsis og fleiri
mannréttinda höfðu vakið ugg
hjá Bandarikjastjórn. Aö ekki
sé nú minnst á, hvaða Sovét-
keimur var kominn af hlutleysi
Indlands undir forystu Indiru
um tlma.
En það var einmitt i Indlandi,
sem Carter gerði eitt af sinu
asnastrikum, sem Bandarikja-
forsetarálpast til að gera annað
veifið i samskiptum sinum við
aðrar þjóðir og er Bandarikjun-
um ámóta mikill álitshnekkir i
hvert sinn. Hafa stjórnmála-
samskipti stundum rofnað af
minni tilefnum. Hljóðnemi, sem
Carter var ókunnugt um, nam
það, þegar Carter hvislaði að
Cyrus Vance utanrikisráðherra
sinum um Morarji Desai, for-
sætisráðherra: „Hann ersvolit-
ið þver i kjarnorkumálunum.
Strax og við komum heim, skul-
um við senda honum kuldalegt
en ákveðið og einbeitt bréf.”
Þetta komst i hámæli og var
borið undir Desai, sem þama
tók i'fyrsta skiptiá mótileiðtoga
stórveldis og ekki ómannlegt,
þótt hann hefði verið eins og á
glóðum. En Desai brást ljúf-
mannlega við og gerði gott úr
öllu.
Húskarlar forsetans.
Fleiri svona óheppileg tilvik
vörpuðu skugga á ferðina og
kölluðu fram gagnrýni á undir-
búningsvinnu starfsmanna
forsetans. I öllu annriki Hvita
hússins riður Bandarikjaforseta
á að hafa trausta skósveina,
sem koma vel og rétt til skila
þvi, sem þeir eiga að bera á
milli, og auðvelda honum hans
starf, án þess að sjást yfir nokk-
uð mikilvægt. A það verða bæði
forsetinn og þeir, sem reyna að
ná til hans i gegnum öll þau
eyru, að treysta. Eftir útkomu
bókarinnar „All the Presidents
men”, sem skrifuð var um hús-
karla Nixonsforseta,hafa menn
beyg af þvi, hve Bandarikjafor-
seta geta verið mislagðar hend-
ur i mannavalinu. Sveinar
Carters brugðust honum illilega
i Póllandi.
Pólski brandarinn
Um engar háfleygar yfirlýs-
ingar forsetans i öllu ferðalag-
inu var skrifað jafn mikið i
heimspressuna og það, sem
túlkurinn hans lagði honum i
munn i Varsjá. A einhverri gull-
aldarpólsku, sem piltur hafði
lært á bók, túlkaði hann upphaf
ferðalags Carters frá Bandaikj-
unum sem hann hefði „yfirgefið
þau fyrir fullt og allt”. Og þegar
Carter sagðist vilja kynna sér
óskir Pólverja, lýsti túlkurinn
þvi, hver Carter hefði mikinn
áhuga á „fýsnum” Pólverja.
Þegar loks komst svo rétt til
skila það, sem Carter sagði,
þótti það engin sérstök latinu-
speki. Eins og þegar hann var
spurður um ihlutun Sovét-
stjórnarinnar I málefni Pól-
lands, en þá svaraði hann: „Það
eraugljóslega leiðtoga Póllands
og pólsku þjóðarinnar að
ákveða það.” — Mörgum þykir
nefnilega hittaugljósara, að það
sé Kreml, sem stjórni þvi.
Washington Star fékk heldur
ekki orða bundist: „Að segja, að
Pólverjar, horfandi inn i hlaup-
in á 60.000 rússneskum rifflum,
séu i aðstöðu til þess að ákveöa
sjálfir handa sér aukið frelsi —
aðstöðu, sem gott skopskyn
Rússa sjálfra kallar „að binda
traustum böndum” við
Sovétrikin — það hlýtur að
lenda i metaskránni yfir tungu-
fótaskort forseta allra tima.
Höfum við þá ekki gleymt um-
mælum Calcins Coolidge, sem
sagði: Þegar fólk vantarvinnu,
leiðir af þvi atvinnuleysi.”
Árangurinn
Eins og sagði i upphafi
reyndist ferðalagið blandað
konfekt. Hafa daprari stundir
Carters forseta verið full ofar-
lega hér á blaði, og ósanngjarnt
aðskilja lesandann eftir i þeirri
trú, að ferðin öll hafi verið upp á
þessa bókina færð.
BesttóksttiliFrakklandi, þar
sem Bandarikjaforseti innsigl-
aði bætta sambúð og aukið
vinarþel milli Frakklands og
Bandarikjanna, eftir kulda og
tortryggni stjórnarára De
Gaulle og Pompidou. I samein-
ingu rifjuðu þeir D’Estaing og
Carter upp gamalt bræðralag
þjóðanna úr mannkynssögunni
,með heimsóknum til ýmissa
sögustaða, eins og Normandi.
Carter má nokkuð vel við
ferðina una, þótt ekki stæði ann-
að eftir af henni en viðkoman i
Frakklandi.
Engan veginn var það þó eini
árangurinn. Til dæmis tókst
honum sæmilega að róa Anwar
Sadat Egyptalandsforseta i
stuttu spjalli þeirra á Aswan-
flugvelli, en hinum siöarnefnda
hafði mislikað andstaða Banda-
rikjanna við stofnun sjálfstæðs
rikis Palestinuaraba,sem Sadat
hefur gert að skilyrði fyrir
friðarsamningum við Israel.
Auðvitað á sitthvað fleira eftir
að koma i ljós, sem ferðalag
Carters mun leiða af sér.
PASSAMYNDIR
teknar i litum
tilbutiar strax I
barna x, f lölskylctu

O SMYNDIR
TURSTRÆTI 6 S.12644