Vísir - 16.09.1978, Blaðsíða 14

14
Laugardagur 16. september 1978^TTSTB,
15
vísnt
Laugardagur 16. september 1978
„Eg er ekki
að prédika
eða fretsa
heiminn”
— segir Jónas Jónasson i viðtali um leikrit hans
Glerhúsið sem ffrumsýnt er í Iðnó
Þaö er farið að húma en við tök-
um ekki eftir þvi og höldum
áfram að spjalla. Páfagaukur
heimilisins leggur orö i belg
þegar honum þykir henta. Raun-
ar hafði gaukurinn flogið út um
opin glugga fyrir skömmu og ekk-
ert til hans sjpurst i fimm eða sex
daga. Þá kom hann og bankaöi
uppá og virtist yfir sig ánægöur
með að hafa sloppið lifs úr heims-
reisunni.
Arið 1973 kom út unglingabók
sem Jónas haföi samiö. Þetta var
strákasaga úr Skerjafirðinum,
Palli, ég og allir hinir. Ég spyr af
hverju hann hafi ekki haldiö
áfram á þeirri braut.
,,Þeir afgreiddu mig á stund-
inni meö þvi að verðlauna mig
fyrir að skrifa bestu barnabók
ársins og þögguðu þannig niður i
mér. Þegar ég var kominn þarna
á pallinn þá var enginn annar
Eiginkona Jónasar, Sigrún Sigurðardóttir, á æfingu Glerhússins með manni sin-
um.
Sigurður Karlsson og Valgerður Dan leika stærstu hlutverkin
hvort ég yrði ævinlega til. Þetta
orð, ævinlega, var hræðiiega
langt, stórt og ógnvekjandi. Eini
draumur minn um eiliföina var
að éta Napoleonskökur. Þaö er
besta bakkelsi sem ég veit, sér-
staklega af þvi aö nú má ég ekki
borða þær lengur”.
„Mörg hjónabönd i dag eru styrjöld milli kynja"
„í mínum huga er ég að segja sögu og fjalla um
fólk en það hefur verið mitt ævistarf. Þetta er ekki
leikrit um mig og ekki um þig, en samt er það um
okkur báða og marga fleiri. En ég legg áherslu á
það fyrir hið ágæta fólk sem hefur áhuga á minni
litilmótlegu persónu, að þetta er ekki sjálfsævi-
saga."
Það er Jónas Jónasson sem er sóttur heim í tilefni
frumsýningar á nýju leikriti eftir hann. Leikfélag
Reykjavíkur frumsýnir nú um helgina „Glerhúsið"
og fréttir hafa borist um að það f jallí að einhverju
leyti um áfengisvandamálið. Eftir að hafa séð eina
æfingu finnst mér þetta geta staðist, en leikritið
f jallar bara um miklu meira en það. Þótt leikritið
gerist í hugarheimi ofdrykkjumanns fjallar það
fyrst og fremst um lifið, samband karls og konu,
ást og hatur, vonir og vonbrigði svo eitthvað sé
nefntaf þeim þáttum sem líf okkarerofið úr.
Auövitaö bar ég upp hina si-
gildu spurningu sem sjálfsagt
þykir aö spyrja höfunda:
— Um hvaö fjallar lcikritiö?
„Alveg vissi ég aö þú mundir
spyrja um þetta og alveg vissi ég
að ég mundi svara aö ég vissi þaö
ekki,” sagði Jónas hlæjandi við
upphaf samtals okkar. Það var
þvi ekki um annað að gera en
þreifa sig áfram, blanda saman
rithöfundinum og manninum
Jónasi Jónassyni sem um áratugi
hefur verið nokkurs konar
þjóðareign vegna starfa sinna viö
útvarpiö.
Nafnlaus höfundur
„Hugmyndin að leikritinu
kviknaði haustiö 1976 og þá
skrifaöi ég upphafssenuna i einni
lotu. Einn af minum góðkunningj-
um er Steindór Hjörleifsson og ég
las þetta fyrir hann eitthvert
kvöldiö. Steindór hvatti mig til aö
halda áfram sem ég geröi og lauk
svo viö leikritið á nýjársdag 1978.
Siðan sendi ég Leikfélaginu
þetta með þvi fororði aö enginn
fengi aö vita hver höfundur væri
og var þvi haldiö vandlega
leyndu. Steindór var þögull sem
gröfin og lét ekkert uppi. Leik-
húsráö las þetta yfir og sam-
þykkti siöan einróma aö taka
leikritið til sýningar.”
— Var eitthvert sérstakt atvik
eöa annaö þess valdandi aö þú
skrifaöir þetta leikrit?
„Eins og ég sagði áðan þá er
þetta ekki sjálfsævisaga og ekki
hægt að segja aö eitt fremur öðru
hafi komið mértil að semja þetta.
Mig hefur Íengi langað til að
hreyta frá mér einhverju skrifuðu
máli.
Hitt er svo annaö mál að þú get-
ur ekki skrifaö um eitthvað ööru-
visi en út frá þinni eigin reynslu
og reynslu vina þinna. Ég tek ör-
lítiö brot úr þessum manni og
annað brot frá næsta manni eitt-
hvert ástand sem hefur veriö
nefnt einhvers staðar og ég kann
ekki einu sinni að nefna viðkom-
andi.
Það sækja á þig alls konar sitúa-
sjónir þegar þú ert aö semja og þú
velur úr, en auðvitað er þetta allt
saman tilbúningur samt sem
áöur. Ég byggi þetta á reynslu og
kunningsskap eins og aðrir höf-
undar.”
— Þú hefur samiö önnur leikrit
á undan þessu auk þess sem þú
hefur stjórnaö mörgum leikrit-
um. Er þetta skrifaö á annan hátt
eöa meö ööru hugarfari?
„Fyrsta tilraun min i alvöru til
að skrifa leikrit var á fyrstu árum
minum I hjónabandi. Þegar ég
var barnapia og sat yfir dóttur
minni, Hjördisi. þá leiddist okkur
stundum svo ég fór aö semja leik-
rit. Þetta barnaleikrit sem ég
flutti fyrir hana var siðan flutt i
útvarp og eftir þaö fór ég fyrst aö
heyra raddir um aö ég heföi gert
eitthvaö sem aðrir hefðu tekiö
eftir.
Ég man eftir að ég mætti Helgu
Valtýsdóttur á Laugavegi og hún
sagöi: „Eg var mjög
impóneruð”. Þetta sat i mér.
1 beinu framhaldi af þessu
samdi ég svo framhaldsleikrit i
útvarpiö, Fjölskylda Orra. Það
var með þetta eins og annað sem
ég hefi samið fyrir útvarpið, mér
fannst vanta þessa tegund efnis
og samdi þaö þá sjálfur. Ég hafði
aðalleikarana i huga þegar ég
skrifaði leikritiö. þau Guðbjörgu
Þorbjarnardóttur og Ævar R.
Kvaran, sem léku hjónin. Þetta
var f jölskylduleikrit sem flutt var
sumarið 1961 og virtist falla hlust-
endum vel i geö. Þá baö Andrés
Björnsson mig um að halda
áfram svo ég settist niður og
skrifaöi framhald, sem var flutt
sumarið eftir.
Þetta var allt gert i þeirri al-
vöru sefn ég geri alla hluti, en ég
var ekki að vekja upp neitt skáld i
mér. Svo kom annað framhalds-
leikrit i fjórum þáttum, Patrekur
og dætur hans, áður en ég hætti
þessu. Auk þess skrifaði ég svo
alvöruleikrit, Beöið eftir jarðar-
för og það var flutt sem fimmtu-
dagsleikrit fyrir fáum árum. Það
var eins og það hefði aldrei verið
flutt;ég heyrði engin viöbrögö.”
Græskulaust gaman
„Eins og ég sagði áöan þá
samdi ég þessi framhaldsleikrit
af þvi mér fannst vanta efni af
þessu tagi, saklausa gamanleiki
fólki til skemmtunar meöan á
flutningi stóö”.
— 1 Glerhúsinu er viða aö finna
gamansama kafla innan um al-
vöruna. Nú hefur kimnigáfa
þjóðarinnar verið talin nokkuð
sérstæð og helst til rætin.
„Ég hef aldrei kunnað að meta
þessa gamansemi sem byggist á
að niða náungann. Ég skil ekki þá
fyndni sem felst i þvi aö herma
eftir fólki sem hefur meðfædda
málgalla eða reyna á annan hátt
að niðurlægja aðra.
I Fjölskyldu Orra var sliku ekki
til að dreifa. Þar voru þaö aöeins
kringumstæöurnar sem voru
skoplegar og mér finnst vanta
mjög að þeir sem leggja fyrir sig
að fara með gamanmál fari
þannig að. Þess i staö er enda-
laust verið aö hæöast að tiltekn-
um persónum og þá ekki sist ef
þær hafa einhver sérkenni eöa
kæki sem hægt er að ýkja.”
— Ef við hverfum að alvörunni I
Glerhúsinu þá er þarna ýmislegt
að auk ofdrykkju húsbóndans,
þar á meðal sýnist mér barátta
kynjanna ofarlega á blaöi.
„Það má segja að leikritið fjalli
um áfengismál aö þvi leyti að þaö
er látið gerast i hugarheimi
alkóhólista. En ég segi engum
manni að hætta að drekka og ég
er ekki að predika eða frelsa
heiminn”.
Hjónabandiö aö fara i
vaskinn
„Ég álit að hjónaband, sambúð
fólks, sé að fara i vaskinn. Aö
minu áliti erum við ég og þú þótt
þú sért á eftir mér i árum, vitni aö
þvi siðasta. sem kallaö er hjóna-
band.
Hjónaband sem égman i formi
þess hjónabands sem sameinaöi
foreldra mina i eitt er eins og gull
og eir miðað við hjónabandið
núna. Ég veit ekki hvort þaö er
þorandi að halda áfram og drepa
á frelsi konunnar — ætli ég fái þá
ekki allar kellingar landsins á
mig.”
— Við skulum endilega halda
áfram og gleyma kellingunum.
„Mörg hjónabönd i dag eru
styrjöld milli kynja. Styrjöld
„Konan mín segir, að ég sé ágæt húsmóöir'
Tónlistin á i mér stóran
þátt
manns og konu um hvort sé sterk-
ara. Þær eru að vinna þetta strið
og þær eru aö tapa okkur.”
— Er barátta konunnar fyrir
auknu frelsi og þær fullyrðingar
að húsmóðir sé ekki frjáls orsök
þessarar styrjaldar?
„Sú frelsisbarátta á fullan rétt
á sér þvi hverjir erum viö að taka
konur mansali og leggja þær inn I
eldhús. En sjáöu — maður kynnt-
ist þeim sem konum. Þær geröu i
þvi aö vera konur og hafa alla tið
veriö minnimáttar með undan-
tekningum þó.
Nú er einhver sem vekur kon-
una með lúðrablæstri og segir aö
húsmóðir sé ekki frjáls. Ég hef
aldrei vakið mina konu með
lúðrablæstri og sagt að hún passi
ekki i eldhúsið. En þú mátt ekki
misskilja mig. Ég held ekki minni
konu i einhverju búri eöa legg
einhverjar hömlur á hvert hún fer
eða hvað hún gerir.
Hins vegar var mér aldrei bent
á neina sérstaka blaðsiðu i min-
um uppeldisbókum og sagt aö hún
fjallaöi um samskipti kynjanna.
Sú imynd konu sem ég hef hlýtur
þvi að koma fram i formi móður,
ömmu og langömmu sem allar
voru konur sem fórnuðu sér fyrir
manninn sinn. Göfugt hlutverk
sem passar ekki lengur. Alveg
eins og krossfarar sem eru dauðir
og grafnir. Nú dettur engum I hug
að fara á hvltum hesti og gera
múhameðstrúarmenn kristna.”
Aö halda framhjá kerfinu.
— Ef hjónabandið er að syngja
sitt slðasta hverfa þá ekki heimil-
in um leið?
„Þegar við horfum á kvik-
myndir sem eiga að gerast i
framtiðinni þá er þar ekki gert
ráð fyrir heimili. Þar er bara hið
alsjáandi auga og þar halda menn
framhjá kerfinu. Fólkiö er ekki
einstaklingar heldur einhver
massi.
Við stofnum heimili og eyðum
til þess milljónum og aftur
milljónum. Svo má bara enginn
vera að þvi að vera heima hjá sér,
en konan fær þetta sem hún kallar
frelsi. Þjóðfélagið er allt að
breytast.
Ég þyki sjálfsagt ægilega
gamaldags af þvi ég kann best viö
mig heima hjá mér og vil helst
hvergi annars staðar vera. Konan
min segir lika að ég sé ágæt hús-
móöir!
En varðandi þetta frelsi sem
viö höfum rætt þá er mesta ófrelsi
sem til er i veröldinni einmitt
frelsið. Ég held að enginn öðlist
hiö fullkomna frelsi nema bara i
dauðanum. Heimurinn hefur
verið aþ ná i þetta frelsi alveg frá
byrjun og það hefur ævinlega
kostaö einhverja lifið.
Hefur þú vitað um einhvern al-
gjörlega frjálsan og lifandi? Ég
minnist þess ekki. Ég held að
þetta hugtak frelsi sé bara ósk-
hýggja”-
— 1 Glerhúsinu viröist mér
hjónin elska og hata i senn, að
minnsta kosti segist konan elska
manninn og hún segist iika hata
hann?
„Sterkustu hvatir allra eru ást
og hatur og þær eru samofnar. En
eins og Sif (eiginkonan i leikrit-
inu), segir, þá hefur enginn
fundið upp. rotvarnarefni til að
setja út i ástina. Hún eyðist eins
og allt sem er til. 1 flestum tilfell-
um fer fólk alveg blint út i hjóna-
bandiö. Það segist giftast af þvi
sem þaö kallar ást, en hve oft höf-
um við ekki séð slika ást enda i
gifurlegu hatri.
Þaö þykir sjálfsagt aö gera allt
til að þjálfa likamann, en litið
hugsaö um andlegan þroska. Stór
hluti fólks viröist ekki gera sér
grein fyrir aö þaö eða aðrir hafi
sál. Ég var alinn upp i þvi, að
hafa skuli vissa aðgát i nærveru
fólks, bera viröingu fyrir fólki.
Mérstendur ógn af virðingarleysi
unga fólksins en ég vona að það sé
bara timabundiö.
Annars held ég aö ég hafi að
mestu hætt að velta vöngum yfir
tilverunni þegar ég var fjögurra
ára. Þá lá ég einu sinni andvaka
um nótt man ég eftir og var að
velta fyrir mér þeirri spurningu
Viðffal: Sœmwndur Guðvinsson Myndir: Jens Alexandersson