Morgunblaðið - 21.01.2001, Qupperneq 21

22 SUNNUDAGUR 21. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÞEIM sem eigarétt á örorku-bótum er skiptí tvo megin-
flokka. Annars vegar þá
sem teljast skorta að
minnsta kosti helming
starfsorku, er þá talað
um 50–65% örorkumat.
Ef þeir uppfylla önnur
skilyrði almannatrygg-
ingalaga, m.a. um bú-
setu hér á landi, er
Tryggingastofnun heim-
ilt að veita þeim örorku-
styrk.
Þegar örorka er á svo
háu stigi að einstakling-
ur er ekki talinn geta
unnið sér inn nema fjórðung eða
minna af því sem heilbrigður ein-
staklingur gæti aflað sér við sömu
aðstæður að öðru leyti og að uppfyllt-
um öðrum skilyrðum almannatrygg-
ingalaga skapast réttur til örorkulíf-
eyris. Þá er talað um
75% örorkumat.
Miðað við færni fólks
Sigurður Thorlacius
tryggingayfirlæknir
sagði að fyrrgreind
viðmiðunarhlutföll ör-
orkumats byggðust á
gömlum grunni. Ári
1936 hafi einungis ver-
ið eitt stig, 50%
örorka, og miðað við
að viðkomandi ein-
staklingur gæti unnið
sér inn helming af því
sem fullfrískir til
vinnu gætu unnið sér
inn í sama héraði. Tíu
árum síðar hafi verið bætt við öðru
örorkustigi og miðað við skerðingu
fullrar starfsorku upp á 50% annars
vegar og 75% hins vegar. Þetta var
óbreytt til 1. september 1999.
„Nú er í raun miðað við færni
fólks, þessar prósentur eru meira
inni af gömlum vana. Þetta hefur
ekki sömu tilvísun og áður í vinnu-
færni. Það hefði alveg eins mátt tala
um efra og lægra örorkustig,“ sagði
Sigurður.
Aukin réttindi
Á heimasíðu Tryggingastofnunar
ríkisins (www.tr.is) eru margvíslegar
upplýsingar um tryggingakerfið. Í
Staðtölum 1999 má sjá að örorkulíf-
eyrisþegum fjölgað jafnt og þétt á ár-
unum 1985–99 en örorkustyrkþegum
fækkaði á sama tíma. Hvers vegna?
„Það hefur orðið ákveðin þróun í
gegnum árin. Menn hafa sótt fastar í
og hafa fengið metið hærra stigið.
Það hafa ekki orðið breytingar á lög-
um fyrr en 1999,“ segir Sigurður.
Hann telur ástæðuna fremur vera
þjóðfélagslegar breytingar. „Við er-
um að skoða þessa þróun en ekki
komnir með lokaniðurstöður.“
Snemma á 8. áratugnum kom
tekjutrygging til sögunnar, fram að
því hafði einungis verið um að ræða
örorkulífeyri og örorkustyrk. Sig-
urður segir að þá hafi verið ákveðið
samræmi á milli örorkubóta í þessum
tveimur flokkum. „Tekjutryggingin
var einungis fyrir örorkulífeyrisþeg-
ana en ekki þá sem fengu örorku-
styrk. Þar með var orðinn meiri
munur á styrknum og lífeyrinum.
Menn fóru að sækja fastar að fá ör-
orkulífeyri, því það fylgdi honum
meira,“ segir Sigurður.


   
  




  
 

   
 






 

 

 

    
 

   



    
 



 

 

     

    



  !"#$%&
 





 !!! 

  
    

  ! "

'($ !"
'($ 
) * 

) *+&
& 
! *
& 
( *
 * 

& 

* 
,$
- ,   ,

 





.*+  +
"/0 +$
* 








 







  

.*+  
1*





$
 "/0




23 3 2

3 3 3
32 23222
3
3 $

4
 4

4
2 4

4
 4 4 4 4 4 4 4
42 4
4 5"+( # 
5 *(# 
3
3 23
3 3 3 3 3 3 
" 
 !#$ !!!
6"
 /  7!*8

  ! "

" %
 
  
 
  &$'  
 !!(
9&  
*&+ $0
% 
$0
%  " *  +:   (
;%&  $0
% 
< !  $0
% 
(  * 
=&+-

 !
, // 
>*   + 1* $0
% 
.0& $0
% 
=* +- $0
% 
& $0
% 
* 
$0
% + 

 

     




 

















 




  

 $
 .*+  $
 .*+ 
Örorkustig markast
af færni fólks
Örorka byggist á læknisfræðilegum for-
sendum, sjúkdómum eða fötlun þeirra sem
sækja um örorkubætur. Guðni Einarsson
ræddi við Sigurð Thorlacius tryggingayfir-
lækni um örorkumat, fjölgun örorkulífeyr-
isþega og samanburð við nágrannalöndin.
Sigurður Thorlacius
tryggingayfirlæknir.
Kerfið og réttindin
M ál öryrkja eru í deiglunni íkjölfar dóms Hæstaréttar
um tengingu bóta við tekjur
maka. Í viðtölunum hér á eftir er
fjallað um stöðu öryrkja og rétt-
indi, áhrif tekjutengingar og
mannréttinda- og jöfnuðarsjón-
armið út frá forsendum siðfræð-
innar. Einnig er talað við nokkra
einstaklinga, sem þurfa að
treysta á örorkubætur sér til
framfæris.