Morgunblaðið - 21.01.2001, Page 25

26 SUNNUDAGUR 21. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
DÓMUR Hæstaréttar erekki aðeins sigur öryrkja ísambúð heldur allra ör-yrkja og raunar þjóðarinn-
ar allrar enda veit enginn hver þarf
næstur á örorkulífeyri að halda. Á
hinn bóginn hef ég orðið fyrir von-
brigðum með viðbrögð ríkisstjórnar-
innar og skil ekki hvernig formaður
nefndarinnar gat fundið út að greiða
ætti öryrkjum í sambúð rúmar
43.000 kr. Hið eina rétta er auðvitað
að greiða fullan örorkulífeyri og
tekjutryggingu – samtals um 51.000
kr.,“ segir Kolbrún Dögg Kristjáns-
dóttir, 28 ára öryrki í námi og íbúi í
leiguíbúð Öryrkjabandalagsins í Sól-
túni 28, og minnir á að við sambúð
falli niður heimilisuppbót og sérstök
heimilisuppbót öryrkja. Ef um tvo
öryrkja sé að ræða nemi sú upphæð
um 44.000 kr. á mánuði.
Sjaldgæfur
vöðvasjúkdómur
Kolbrún hefur búið ein með syni
sínum Gunnari Páli Ægissyni, tæp-
lega 4ra ára, í Sóltúni á þriðja ár.
Hún greindist með sjaldgæfan
vöðvasjúkdóm á 16. ári. „Ég hef
stundum haft á tilfinningunni að ég
sé hálfgert furðuverk enda hafa
læknar átt í erfiðleikum með að
greina sjúkdóminn og finna á hann
nafn. Einu tengslin eru að föðurafi
minn og einn af stofnendum Sjálfs-
bjargar virðist hafa þjáðst af svip-
uðum vöðvasjúkdómi á sínum tíma.
Vandinn felst í því að erfitt er um vik
með samanburð því að einkennin
leggjast talsvert mismunandi á
karla og konur. Sjúkdómurinn virð-
ist vera meðfæddur og kemur yfir-
leitt fyrst fram á unglingsaldri.
Fyrstu einkennin komu fram í fót-
unum. Einkennin hafa síðan komið
fram í axlarliðum og sumstaðar í
höndunum hefur mátturinn farið
þverrandi,“ segir hún og viðurkenn-
ir að í framhaldi af sjúkdóminum
hafi hún hætt námi í framhaldsskóla.
„Ég var byrjuð í Flensborg og ætl-
aði upphafleg að fylgja jafnöldrum
mínum áfram í framhaldsskóla. Erf-
itt aðgengi varð að lokum til þess að
ég varð að hætta í skólanum. Ég
vissi ekki um aðra skóla með gott að-
gengi en Verslunarskólann og vildi
ekki stunda nám þar. Á endanum
flosnaði ég upp úr skóla og lauk ekki
stúdentsprófi – því miður – því
væntanlega væri ég betur sett núna
ef ég hefði getað farið beint í nám í
Háskólanum.“
Ráðstöfunartekjur Kolbrúnar eru
um 110.507 kr. á mánuði. „Örorku-
bæturnar eru 18.424 kr., tekjutrygg-
ingin 32.566, heimilisuppbótin
15.147 kr. og sérstök heimilisuppbót
7.409 kr. eða samtals 73.546 kr.,“
segir hún og útskýrir að heimilis-
uppbótina fái hún af því að hún búi
ein og sérstaka heimilisuppbót af því
að hún hafi ekki aðrar tekjur.
„Hvort tveggja fékk ég með laga-
breytingu sem samþykkt var rétt
fyrir kosningarnar árið 1999. Áður
voru rökin fyrir því að ég og aðrir
einstæðir foreldrar á örorkubótum
fengjum ekki heimilisuppbót að við
byggjum ekki ein og ekkert tillit var
tekið til þess að ég byggi með barni.“
Ofan á upphæðina að ofan bætist
barnalífeyrir og bensínstyrkur. „Ef
talinn er með barnalífeyrir upp á
13.895 kr. og bensínstyrkur upp á
6.909 kr. nema bæturnar samtals
94.350 kr. að ófrádregnum 11.493 kr.
tekjuskatti. Húsaleigubæturnar er
15.000 í hverjum mánuði. Með með-
lagsgreiðslu með drengnum eru ráð-
stöfunartekjurnar um 110.507 kr. á
mánuði,“ segir Kolbrún Dögg og
fram kemur að greiðsludreifing
bankanna gefi henni góða yfirsýn yf-
ir útgjöld heimilisins. „Í húsaleigu,
hita og rafmagn, greiði ég 35.640 kr.
á mánuði. Fyrir leikskólavist sonar
míns, bifreiðatryggingar, sjónvarps-
og símnotkun greiði ég 25.580 kr. á
mánuði og eru útgjöldin því orðin
61.220 kr. samtals. Hins vegar eru
dregnar frá mér um 75.000 kr. á
mánuði í greiðsludreifingunni af því
að mánaðarlegum útgjöldum fylgja
greiðslur vegna bifreiðarláns. Ég á
bíl enda kemst ég ekki öðruvísi um
utandyra og sérstaklega ekki með
barnið.“
Eftir að 75.000 kr. hafa verið
dregnar af ráðstöfunartekjunum eru
aðeins 35.000 kr. eftir. „Ég miða við
að eyða ekki meiru en 20.000 til
25.000 kr. í mat í hverjum mánuði.
Matarkostnaðurinn er svona 5.000
til 6.000 kr. á viku eftir því hvað mér
hefur tekist að vera ráðdeildarsöm.
Strákurinn fær heitan mat í leikskól-
anum í hádeginu og því þarf ég ekki
alltaf að vera með heitan mat á
kvöldin þó að ég geri það oft,“ segir
Kolbrún og minnir á að ótalinn sé
bensínkostnaður upp á 5.000 til
7.000 kr. á mánuði. „Eftir að allir
reikningar hafa verið greiddir eru
aðeins eftir nokkur þúsund krónur.
Hlutir eins og klipping og litun eru
algjör lúxus og koma óneitanlega
niður á brýnustu nauðsynjum. Að
sjálfsögðu hef ég heldur ekki efni á
því að fylgja nýjustu fatatískunni og
kaupi mér sjaldnast föt nema þegar
ég er svo heppin að vera send til út-
landa á fundi fyrir Sjálfsbjörg. Hluti
til heimilis get ég aðeins keypt þegar
barnabæturnar koma. Ekki er nema
von að manni fallist hendur þegar
bæði sjónvarp og þvottavél bila eins
og gerðist á sama tíma rétt fyrir jól-
in.“
Kolbrún segir að þótt hægt sé að
lifa við bágan kost í einhvern tíma sé
ótrúlega erfitt að þurfa að horfa í
hverja einustu krónu til langframa.
„Ég hef sjálf reynslu af því að búa
við enn þrengri kost. Á meðan ég bjó
ein hjá Sjálfsbjörgu hafði ég aðeins
um 15.000 kr. til ráðstöfunar eftir
fasta útgjaldaliði. Ég fór tvisvar
sinnum í mánuði í Bónus og miðaði
við að eyða aðeins 7.000 kr. í mat á
mánuði. Ef ég hefði ekki átt góða að
til að geta farið í mat til öðru hvoru
veit ég eiginlega ekki hvernig ég
hefði getað dregið fram lífið. Annars
hafa aðstæður mínar verið svolítið
breytilegar því að ég var í sambúð á
tímabili. Með skömmu millibili skildi
leiðir mínar og sambýlismanns míns
og móðir mín lést. Nú býr fyrrver-
andi sambýlismaður minn á Akur-
eyri,“ segir Kolbrún og er spurð að
því hvað hún telji að hún þurfi mikið
ráðstöfunarfé til viðbótar til að lifa
mannsæmandi lífi. „Við gætum kom-
ist ágætlega af með á bilinu 20.000 til
30.000 kr. til viðbótar á mánuði. Ég
myndi vilja að sonur minn gæti haft
val um að stunda íþróttir eða fara í
tónlistarnám þegar hann yrði svolít-
ið eldri. Eins væri gaman að fá tæki-
færi til að ferðast svolítið. Reyndar
fórum við hringinn í fyrra. En 20.000
til 30.000 kr. í ferðalag er bara ótrú-
lega stór biti fyrir heimilið eins og
ástandið er núna.“
Kolbrún segir menntun einu von
öryrkja til að komast upp úr fátækt-
inni. „Að menntast er heldur ekki
jafn auðvelt fyrir alla öryrkja vegna
vandamála á borð við slæmt að-
gengi, t.d. gæti Háskóli Íslands al-
veg staðið sig betur á því sviði. Ég er
sjálf að hætta á hönnunarbraut í
Iðnskólanum af því að námið hentar
mér ekki nægilega vel. Núna er ég
að byrja á félagsþjónustubraut í
Borgarholtsskóla og geri mér vonir
um að ljúka því námi innan fárra
ára.“
Kerfið „huglægur
gasklefi“
Kolbrún segist styðja af alhug
baráttu Örykjabandalagsins fyrir
afnámi tekjutengingar öryrkja við
maka. „Tekjutenging við maka hef-
ur lengi farið í taugarnar á mér.
Hver og ein einasta manneskja hlýt-
ur að eiga sinn sjálfstæða rétt til lág-
marks framfærslu. Ríkisstjórnin
hefur haldið því fram að Öryrkja-
bandalagið sé að koma af stað ill-
indum á meðal öryrkja með því að
berjast fyrir afnámi tekjutengingar-
innar. Sú staðhæfing er alröng og
mun eðlilegri viðbrögð að reyna að
bæta kjör öryrkja almennt. Öryrkj-
ar búa auðvitað við afar bág kjör og
skammarlegt að gera ráð fyrir því
eins og Pétur Blöndal hefur gert á
Alþingi að stórfjölskyldan hlaupi
einfaldlega undir bagga. Þannig
virkar einfaldlega ekki nútímaþjóð-
félag,“ segir Kolbrún og lýsir yfir
ánægju sinni með baráttu Garðars
Sverrissonar, formanns Öryrkja-
bandalagsins, og samstarfsfólks
hans fyrir bættum hag öryrkja. „Ég
er afskaplega feginn því að sterkur
einstaklingur eins og Garðar Sverr-
isson skuli hafa tekið málin föstum
tökum. Við þurftum einmitt á því að
halda í baráttunni við kerfið. Ég hef
stundum líkt því við huglægan gas-
klefa. Markmiðið virðist vera að
drepa niður allt einstaklingsfram-
tak, vekja upp vonleysi og brjóta
niður sjálfsvirðingu fólks.“
Vonbrigði með
ríkisstjórnina
Morgunblaðið/Kristinn
Kolbrún Dögg með syni sínum, Gunnari Páli Ægissyni, 4ra ára, heima á Sléttuvegi.
BARÁTTA Öryrkjabanda-lagsins snýst um ákveðiðréttlætismál, það erstjórnarskrárvarinn rétt-
ur hvers einstaklings að vera met-
inn sem manneskja. Hver einasti
öryrki hlýtur að eiga sinn sjálf-
stæða rétt til lágmarks fram-
færslu. Ríkið á ekki að geta varpað
þeirri skyldu þjóðfélagsins alls á
herðar makans. Núna snúast átök-
in um þennan stjórnarskrárbundna
rétt hvers einasta einstaklings inni
á Alþingi Íslendinga. Eftir að fund-
ist hefur ásættanleg lausn hlýtur
athyglin að fara að beinast að hin-
um verr settu í hópi öryrkja, þ.e.
öryrkjum einum í heimili,“ segir
Daníel Teitsson, 50 ára gamall ör-
yrki og íbúi í leiguíbúð á vegum
Sjálfsbjargar, Landsambands fatl-
aðra, í Hátúni 12, um Öryrkja-
bandalagsmálið svokallaða.
Daníel þjáist af beinkröm og því
að einn hryggjarliður féll saman í
honum í slysi í barnæsku. Ein-
kennin hafa farið vaxandi og valdið
því að hann þarf að nota staf sér til
stuðnings. Vegna fötlunarinnar fór
hann að fá örorkustyrk uppúr tví-
tugu. Fullar örorkubætur fór hann
síðan að fá á fertugsaldri. „Ég bý
einn og fæ því grunnlífeyri, tekju-
tryggingu, heimilisuppbót, sér-
staka heimilisuppbót, uppbót
vegna sjúkrakostnaðar og bensín-
styrk í tengslum við rekstur á bíln-
um – samanlagt um 74.000 kr.,“
segir hann og bent er á að upp-
hæðin sé ekki há. „Ekki heldur
lægstu verkamannataxtar,“ bætir
hann við og heldur áfram. „Eftir
að hafa greitt 7.000 kr. tekjuskatt
hef ég alla jafna 67.000 kr. til um-
ráða í hverjum mánuði. Mestur
hluti tekjuskattsins er endur-
greiddur í ágústmánuði ári síðar.“
Daníel hefur búið í húsinu í 22 ár
í vor. „Með árunum hefur mér orð-
ið ljósara hversu mikils virði er að
hafa öryggt þak yfir höfuðið. Hér
er leigjendum ekki vísað á dyr
nema vegna alvarlegra brota á
húsreglum. Leigan er heldur ekki
há miðað við almenna markaðinn.
Leigukostnaðurinn er um 22.400
kr. á hverjum mánuði. Af því fara
2.100 kr. í leigu fyrir bílskýli.
Vegna fötlunarinnar hef ég átt
kost á bifreiðakaupastyrk til bíla-
kaupa og endurnýjaði bíl í fyrra
eftir 9 ár. Að sjálfsögðu felst mikið
frjálsræði í því að hafa bíl til um-
ráða þó rekstrarkostnaðurinn sé
töluverður. Með kaskótryggingu
fara um 50.000 kr. í bifreiðatrygg-
ingar á þessu ári. Fyrir utan
tryggingarnar þarf síðan að standa
skil á bifreiðagjöldum og ýmsu
öðru í tengslum við viðhald á bíln-
um,“ segir Daníel og tekur fram að
lyfjakostnaður sé ekki umtalsverð-
ur. Hann segist njóta frís áskrift-
argjalds af ríkisfjölmiðlum og af-
sláttar af afnotagjaldi símans. „Ég
hef verið að hugsa um að sækja um
húsaleigubætur og læt væntanlega
verða af því fljótlega. Bæturnar
myndu væntanlega nema um 6.000
kr. á mánuði fyrir tekjuskatt.“
Heitar máltíðir forréttindi
Daníel segir að einn af kostunum
við að leigja í Sjálfsbjargarhúsinu
sé að eiga kost á tveimur heitum
máltíðum á hverjum degi. „Að eiga
kost á heitum máltíðum í húsinu
eru auðvitað viss forréttindi og
hver máltíð kostar innan við 300
kr. Annars þarf ég ekki nema eina
heita máltíð á dag. Á móti koma
léttari máltíðir hérna í íbúðinni. Ég
versla dálítið í litlu versluninni
hérna í Hátúni 10. Sú verslun er
engin lágvöruverslun hvað kostnað
varðar. Engu að síður getur verið
mjög þægilegt að hafa svona versl-
un í nágrenninu. Nóatún er heldur
ekki langt frá og síðan fer ég
stundum á bílnum í 10/11 á Bar-
ónsstígnum.“
Daníel neitar því ekki að stund-
um sé erfitt að láta enda ná saman.
„Ég svona bjargast og ekki síst af
tvennu. Annars vegar hef ég getað
treint arf eftir föður minn í nokkur
ár. Síðan vann ég í 3-4 mánuði á
Múlalundi árið 1999. Sérstaklega
þarf að sækja um vinnuna og laun-
in geta auðvitað skipt sköpum fyrir
öryrkja. Ég hef þess vegna getað
leyft mér að ferðast aðeins um
landið og jafnvel farið nokkrum
sinnum til útlanda. Þeir sem aðeins
hafa bæturnar einar eru ennþá ver
settir heldur en ég.“
Hinir verst
settu njóti at-
hygli í kjölfarið
Morgunblaðið/Þorkell
Daníel neitar því ekki að stundum sé erfitt að láta enda ná saman.