Morgunblaðið - 05.05.2001, Blaðsíða 3

þjóðarinnar óvelkomið hér eins og Rússar
voru í austantjaldsríkjunum gömlu. Ef svo
hefði verið hefðu vinstrimenn fengið fleiri at-
kvæði en reyndin var, menn skynjuðu herinn
sem varnarlið en ekki kúgara.“
Nú er uppi ágreiningur milli nokkarra öfl-
ugustu ríkja Vestur-Evrópu og Bandaríkjanna
um mikilvæg atriði varnarstefnunnar. Getum
við lent í því að þurfa að velja á milli samstarfs
við Bandaríkin og samstarfs við Evrópulöndin?
Klofnar þjóðin þá aftur?
„Ákveðinn hluti þjóðarinnar var mjög and-
vígur hernum en hún var ekki klofin í tvo jafn-
stóra hópa. Ég veit ekki hvað skal segja en nú
eru ekki sams konar umbrotatímar og voru
fyrir hálfri öld þótt menn geti deilt og skipst í
fylkingar. Bandaríkin og Kanada hafa verið
bakfiskurinn í NATO og eins og heiti banda-
lagsins á ensku gefur til kynna snýst það um
bandalag yfir Norður-Atlantshafið. Þess
vegna er það svo mikilvægt sérstaklega fyrir
okkur.
En bandalagið er ekki lengur það sem það
var ef samstarfið fer að lúta nýjum lögmálum
og Evrópusambandsríkin mæta á fundi NATO
með sína eigin varnarstefnu sem þau hafa
vafalaust varið mörgum vikum í að komast að
sameiginlegri niðurstöðu um og vilja því í
engu breyta. Nógu erfitt hafi verið að finna
málamiðlun. Ef svo færi geri ég ráð fyrir að
Bandaríkjamenn og Kanadamenn myndu
segja að nóg væri komið og þeir yrðu ekki með
í samstarfi á þessum forsendum. Þá yrði staða
mála orðin mjög sérstæð fyrir okkur. En ég
geri ráð fyrir að þorri þjóðarinnar myndi þá
leggja aðaláherslu á að halda fast við gildi
varnarsamningsins við Bandaríkin fremur en
að hefja þátttöku í einhverju óljósu varnar-
samstarfi Evrópusambandsríkjanna. Evrópu-
sambandsríkin hafa ekki borið gæfu til að taka
mikilvægar, sameiginlegar ákvarðanir í varn-
ar- og öryggismálum. Það gerðist ekki 1914,
ekki heldur 1939. Lausn hefur aldrei fundist
fyrr en Bandaríkjamenn hafa séð þann kost
vænstan að blanda sér í deilurnar, oftast nauð-
ugir fremur en viljugir.“
Fyrsti forseti Bandaríkjanna, George Wash-
ington, ræddi á sínum tíma um að ekkert ríki
ætti sér varanlega vini eða óvini, aðeins hags-
muni. Hvað finnst þér?
„Það er auðvitað rétt að í Evrópusögunni
var þetta svo að kóngarnir voru alltaf að
skipta um bandamenn og gifta börnin sín til að
öðlast nýja vini. Þetta hefur líka gerst í nú-
tímasögu, menn hafa séð veður skipast skjótt í
lofti. Sagt er að stjórnmálin leiði menn oft
óvænt saman til sængur og það gerist ekki síð-
ur í samtökum ríkja. En þjóðir sem hafa svip-
aða heimsmynd hafa oft átt betra með að
vinna saman en aðrar. Það sem heldur aðild-
arþjóðum NATO saman eru langar lýðræð-
ishefðir, flestar hafa lengi búið við slíkt skipu-
lag. Sameiginleg gildi sameina þjóðirnar.“
Líta Bandaríkjamenn á okkur sem eyju í Evr-
ópu eða útvörð Bandaríkjanna?
„Það erfitt að átta sig á því hvað þeim
finnst, sennilega vita fæstir þeirra nokkuð um
okkur þó að það geti hafa breyst eitthvað á
síðustu árum. Margir þeirra eru afar sjálf-
hverfir og þeir halda til dæmis svonefnda
heimsleika í íþróttagreinum sem ekki eru
stundaðar utan Bandaríkjanna. Á Vestur-
ströndinni finnst þeim líklega að Evrópa sé af-
skaplega fjarlæg, Asía er mikilvægari fyrir þá.
Ég held að Bandaríkjamenn líti á okkur
sem Evrópubúa og landið sem hluta af Evr-
ópu. En ef samstarfið innan NATO veikist og
bandarískir hermenn hverfa endanlega frá
öðrum Evrópulöndum er ég ekki í vafa um að
mikilvægi varnarstöðvar hér mun í augum
Bandaríkjamanna aukast. Þeir munu ávallt
gera sér grein fyrir því hvað landfræðileg lega
Íslands er mikilvæg. Ég minni á að Colin
Powell, nýr utanríkisráðherra Bandaríkjanna,
nefndi fyrir skömmu að fyrra bragði Ísland
sem dæmi um mikilvægan liðsmann NATO er
hann kom fyrir þingnefnd. Hann var að rök-
styðja þá skoðun sína að rétt væri að veita
fyrrverandi kommúnistaríkjum aðild að
bandalaginu þótt þau legðu ef til vill ekki mik-
ið af mörkum.“
Hver er ógnin?
Jón Sigurðsson varaði við því um miðja
nítjándu öldina að landið væri án hervarna.
Hann benti á að glæpaflokkur gæti tekið landið.
Hvaða hætta réttlætir varnarstöðina hér að
loknu kalda stríðinu?
„Við getum litið í kringum okkur og til
grannlandanna. Frakkar hafa fjölmennan her
en hverjum á hann að verjast? Hver er ógnin?
Hvert er hlutverk þýska hersins? Enginn tel-
ur þörf á að svara þessum spurningum. Svarið
er að menn hafa herina til að verjast óviss-
unni. Nú er friðvænlegra en lengi áður en eng-
um dettur í hug að hafa land sitt algerlega
óvarið og ef við við hugsum til varnarorða
Jóns þá gætu hryðjuverkamenn í þrem flug-
vélum eða svo tekið landið ef hér væri enginn
her. Hér eru ákveðnar lágmarksvarnir núna
og þar að auki okkar eigin löggæslumenn.
Sjálfsagt gætu Íslendingar varið sig sjálfir
gegn nokkur hundruð manna herflokki ef mik-
ið lægi við.
Hér hafa menn á borð við Steingrím Her-
mannsson sagt að Íslendingar hafi skriðið á
fund Bandaríkjamanna til að fá tryggingu fyr-
ir því að hér yrði áfram varnarstöð. Þetta er
grundvallarmisskilningur. Íslendingar hafa
alltaf sagt að hér skuli eingöngu vera herstöð
ef hún sé í þágu beggja aðila.
Hér á ekki að vera varnarstöð ef hún þjónar
eingöngu eftirlits- og forvarnahlutverki fyrir
Bandaríkjamenn vegna hugsanlegrar hættu á
svæðinu og þjónar ekki því sem við skilgrein-
um sem varnir Íslands. Ef Bandaríkjamenn
komast að þeirri niðurstöðu að þeir vilji ekki
halda uppi stöð sem þjóni hagsmunum beggja
verður hún einfaldlega lögð niður. Flóknara er
þetta ekki og í þessu felst engin hótun. Banda-
ríkjamenn skilja þetta vel þótt til séu Íslend-
ingar sem ekki gera það. Hér er um sameig-
inlega varnarstöð að ræða, hún ver hagsmuni
beggja þjóðanna.
Við munum á næstu árum þurfa að hafa
svipaðan viðbúnað og hér er nú, ákveðinn lág-
marksfjölda flugvéla. Stöðin getur ekki verið
minni en hún er.“
Hvað viltu segja um framtíð sjálfs varnar-
samningsins?
„Menn tala oft um að viðræður sem ef til vill
verða um bókanir við varnarsamninginn snú-
ist um að framlengja samninginn. Það er mis-
skilningur. Sjálfur samningurinn er áfram fyr-
ir hendi, honum er hægt að segja upp og
Bandaríkjamenn geta farið héðan með
skömmum fyrirvara. Viðræður hafa farið fram
um ýmsa hagræðingu og framkvæmdaatriði á
flugvellinum en ég tel ekki að um sé að ræða
nein brýn mál sem þurfi að fjalla um núna í
þeim efnum. Þessar bókanir voru tímabundn-
ar, hægt er að að ræða þær aftur núna eða eft-
ir tvö ár, tíu ár. En varnarsamningurinn held-
ur sínu fulla gildi og hann er aðalatriðið.
Bandaríkjamenn hafa aldrei talað um að
segja upp varnarsamningnum þótt annað væri
fullyrt hérlendis fyrir nokkrum árum. Ef
menn verða sammála um að samningurinn sé
ekki lengur nauðsynlegur og enga varnarstöð
þurfi hér þá fer stöðin einfaldlega. Þá verðum
við að sjálfsögðu að hugsa um einhverjar lág-
marksvarnir fyrir okkur sjálfa en þær gætu
aldrei orðið jafnmiklar og viðbúnaður Banda-
ríkjamanna hér. En ég sé ekki fyrir mér að
neinar breytingar verði hér í þessum efnum á
næstunni.Við byggjum á góðum grundvelli,
hann er afar sérstakur og Bandaríkjamenn
meta samninginn mikils. Þeir hafa ekki gert
sams konar samning við neina aðra þjóð.
Hann hefur reynst vel og fátítt að tvíhliða
samningar milli ríkja endist jafnvel,“ segir
Davíð Oddsson forsætisráðherra.
Morgunblaðið/Ásdís
Davíð Oddsson forsætisráðherra: „Við munum á næstu árum þurfa að hafa svipaðan viðbúnað og hér er nú, ákveðinn lágmarksfjölda flugvéla. Stöðin getur ekki verið
minni en hún er. “
’ Meginávinningur okkarhefur verið að við skipuðum
okkur í ákveðna sveit með
afgerandi hætti og fengum
tryggingu í heimi sem þá
var mjög óviss. Bandaríkja-
menn og Atlantshafs-
bandalagið voru að tryggja
sér aðstöðu í þeim hluta
Norðurálfu sem talinn var
einna þýðingarmestur
ef til raunverulegs ófriðar
kæmi. ‘
VARNARSAMSTARF Í HÁLFA ÖLD
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. MAÍ 2001 C 3