Morgunblaðið - 05.05.2001, Blaðsíða 19

VARNARSAMSTARF Í HÁLFA ÖLD
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. MAÍ 2001 C 19
Jón segir að margt skoplegt hafi
gerst fyrstu árin í sambandi við
smygl og að Bandaríkjamenn sem
leigðu sér húsnæði hafi oft fært
leigusölunum búbót með því að
leggja til mat sem erfitt eða útlokað
var að fá á Íslandi. Einkum hafi
bjórinn verið vinsæll en einnig hafi
menn getað smakkað hamborgara,
kjúklinga og og kók á flugvellinum.
Samskipti voru meiri á milli her-
manna og Íslendinga fyrstu árin en
síðar, þegar búið var að byggja
húsnæði á vellinum sjálfum, dró úr
þeim.
Mikið var um smygl á ýmsum
varningi af flugvellinum fyrstu árin
en í hliðinu voru harðsnúnir toll-
verðir eins og Sláni Slagbrands
sem tók sér þetta skáldanafn er
hann gaf út ljóðabók. Fyrstu árin
voru hér skriðdrekar og talsvert af
öðrum þungavopnum og voru skot-
æfingasvæði þeirra á óbyggðum
heiðum inni á Reykjanesskaganum,
utan vallarsvæðisins. Þetta not-
færðu ungir Íslendingar sér í sam-
starfi við hermenn sem mönnuðu
drekana.
„Tollverðirnir máttu auðvitað
ekki skipta sér af ferðum skrið-
drekanna á æfingasvæðið. Drek-
arnir voru öflugir og þeir voru troð-
fylltir af bjórkössum, tugum eða
jafnvel hundruðum kílóa af nauta-
steikum og öðrum eftirsóttum
vörum úr birgðageymslum hersins
inni á vellinum. Síðan hittu Íslend-
ingarnir varnarliðsmennina um
nóttina á æfingasvæðinu, hlóðu
varningnum í bílana sína sem þá
þurftu ekki að fara um hliðið. Það
var margt brallað,“ segir Jón. Hann
brosir þegar hann rifjar upp þessar
gömlu sögur og ekki laust við sökn-
uð í röddinni. Tilveran var krydduð
með ýmsum hætti á þessum árum.
Rafveita fyrir nokkur
þúsund manna byggð
Theodór Þorvaldsson stjórnar
rafveitu hersins á Keflavíkurflug-
velli sem er mikið mannvirki, reist
1955, en þar eru að sjálfsögðu öfl-
ugar dísilvaraaflstöðvar, alls sjö
vélar enda búa vel á fimmta þúsund
manns á flugvallarsvæðinu. Hægt
er að framleiða allt að 12 megavött
í stöðinni. Breyta þarf raforkunni
sem varnarliðið kaupir af Íslend-
ingum úr 50 riðum í 60 þar sem
flest tæki og búnaður Bandaríkja-
manna er ætlaður fyrir 60 riða
straum.
„Ég er úr Keflavík en bý núna í
Reykjavík,“ segir Theodór. „Ég
byrjaði hérna í janúar 1950 og vann
þá hjá Lockheed sem sá um rekstur
flugvallarins áður en herinn kom
1951. Ég fékk svo leyfi einn vetur
til að læra vélstjórn og hef verið
hér nær óslitið síðan. 1983 fékk ég
þó frí frá störfum í 18 mánuði og
vann þá fyrir Sameinuðu þjóðirnar
í friðargæslusveitum í Líbanon, bjó
í Ísrael en starfaði í Líbanon við
vélaviðgerðir.
Hvað mig snerti breyttist ekki
mikið þótt varnarliðið kæmi. Fyrst
í stað voru hér nokkrar litlar dís-
ilrafstöðvar og ekkert tengdar ís-
lenska orkukerfinu, það gerðist síð-
ar.
Ég var að verða sautján ára þeg-
ar ég byrjaði hér, kunni lítið í
ensku en þetta bjargaðist allt.
Fyrst var ég auðvitað bara verka-
maður en var eiginlega alltaf að
vinna með Bandaríkjamönnum og
vandist því fljótt að tala og skilja
ensku. Ég lærði þetta eins og páfa-
gaukur en las auðvitað hasarblöðin
á ensku!“
Bandaríkjamennirnir sem Theo-
dór vann með fyrsta árið voru borg-
aralegir starfsmenn og flestir áttu
íslenskar eiginkonur. Hann segist
hafa góða reynslu af því að um-
gangast Bandaríkjamenn en her-
mönnunum hafi mörgum fundist
erfitt að vera hér við erfiðar að-
stæður og kalt loftslag. En einnig
hafi sumum þeirra fundist þetta
vera nokkurt ævintýri.“
Hvað þjakaði þá mest, kven-
mannsleysið?
„Ég veit það ekki, það er ekki
gott að segja. Ég hélt oft sambandi
við borgaralegu starfsmennina eftir
að þeir fóru aftur heim og þeir
komu stundum í heimsókn. Hér úti
á Vogastapa var um tíma fjar-
skiptastöð sem var nefnd Broad-
street og enn eru þar rústir af
henni. Þar voru eingöngu hermenn
og nýlega kom hingað maður á sjö-
tugsaldri sem hafði verið þar og fór
á staðinn til að rifja upp minningar.
Hann giftist stúlku úr Keflavík. Það
var alltaf þónokkuð um að þeir
næðu sér í íslenska eiginkonu.“
Skotið í veggi og loft
Varstu fljótur að venjast vopna-
burðinum hér á staðnum?
„Já, maður vandist öllu og það
kom sjaldan nokkuð fyrir sem
tengdist þeim. En þegar verið var
að ferja herflugvélar milli Evrópu
og Ameríku sem mikið var um upp
úr 1950 voru verðir við þær meðan
þær stöldruðu við. Þeir voru þarna
rétt við rafstöðina og komu oft inn
á skrifstofuna til að hlýja sér. Einu
sinni kom maður inn til að skiptast
á byssu við annan varðmann og
annar þeirra tók í gikkinn. Það
skipti engum togum að skot hljóp
úr byssunni, hún hafði þá verið
hlaðin. Skotið lenti í veggnum og
endurkastaðist upp í loftið. Maður
fékk svolítinn fiðring í magann af
þessu og maðurinn varð líka
hræddur, ég hef aldrei séð annað
eins. Það leið langur tími áður en
hann gat látið vita af því hvað gerst
hefði.“
Morgunblaðið/Jim Smart
Jón Þorvaldsson (t.v.) sem hefur unnið hjá varnarliðinu síðan 1951. Með honum er Bandaríkjamaðurinn John Woods
sem er 77 ára. Hann er borgaralegur starfsmaður hjá hernum, kom hingað 1946 og hefur ávallt unnið á Keflavík-
urflugvelli, fyrst hjá fyrirtækjum sem sáu um rekstur vallarins áður en herinn kom aftur 1951.
A
LLS eru nú 760 einstak-
lingsherbergi í íbúðar-
blokkunum fyrir hermenn-
ina á Keflavíkurflugvelli
auk stærri fjölskylduíbúða í
öðrum blokkum.Verið er að gera upp
blokkirnar fyrir einstaklingana og 13
blokkir af 14 þegar kláraðar. Mun
verkið hafa kostað sem svarar nær
500 milljónum króna og er unnið af
Keflavíkurverktökum. Öll vinnu-
brögð eru vönduð og ekki virðist
vera tjaldað til einnar nætur í þeim
efnum. Þarna eru íbúðir ýmist með
eldhúsaðstöðu eða notað sameigin-
legt eldhús sem að sjálfsögðu er búið
stórum kæliskáp.
Þeir sem hins vegar dvelja á hóteli
hersins, þar sem nú eru 330 herbergi
og þau bestu veglega búin, eru yf-
irleitt ekki lengur en sex mánuði eða
skemur á landinu. En sé hermönnum
fenginn samastaður í íbúðarblokk-
unum eru þeir hér ýmist eitt eða tvö
ár, sjaldan lengur.
Sigurður Ben Jóhannsson sér um
reksturinn á þessu stærsta hóteli á
Íslandi og einstaklingsblokkunum
en yfir honum er þó að jafnaði,
formsins vegna, bandarískur liðsfor-
ingi. „Yfirleitt stoppa þeir of stutt,
maður er rétt farinn að kynnast
þeim þegar þeir fara,“ segir Sigurð-
ur. Hann er 59 ára gamall, var raf-
virkjameistari í Reykjavík, þar sem
hann er enn búsettur en fékk sér
vinnu á Keflavíkurflugvelli árið 1977
og ætlaði að vera þar í nokkra mán-
uði. Hann hlaut í fyrra svonefnda
Elmo R. Zumwalt-viðurkenningu
fyrir störf sín en hún er kennd við
þekktan flotaforingja.
„Ég er hér enn og nýt hverrar
mínútu. Þetta er líflegt starf og mér
finnst gott að starfa með Banda-
ríkjamönnum,“ segir hann. Sigurður
sýnir blaðamanni húsakynni hótels-
ins sem láta lítið yfir sér að utan-
verðu en herbergin og fundarsalir og
öll aðstaða eru eins og best gerist á
dýrustu hótelum í Reykjavík, Hann
segist sjálfur skipuleggja kaup á
húsgögnum og velja málverk og ljós-
myndir til að lífga upp á veggina.
Hann hefur gegnt núverandi starfi í
nær tvo áratugi og gætt þess að
halda kunnáttunni við með því að
sækja fjölda námskeiða í Bandaríkj-
unum.
Hann segir samskiptin milli þjóð-
anna ganga mjög vel og hann heyri
aldrei um neina umtalsverða
árekstra. „Einn af yfirmönnum mín-
um er svo ánægður með veruna hér
að hann vill alls ekki fara frá Íslandi.
Hann hefur verið hér áður og sótti
þá um framlengingu á dvölinni. Það
fyrsta sem hann gerir á föstudögum
er að taka fram bakpokann fyrir
helgarferð út í náttúruna,“ segir Sig-
urður Ben Jóhannsson.
Stærsta hótel á Íslandi
Morgunblaðið/Jim Smart
Sigurður Ben Jóhannsson, sem sér um rekstur varnarliðshótelsins og íbúða
fyrir einhleypa hermenn, á skrifstofu sinni. Á veggjunum eru m.a. viðurkenn-
ingaspjöld sem hann hefur fengið fyrir þátttöku í fjölmörgum námskeiðum.
Morgunblaðið/Jim Smart
Aðbúnaður á bestu herbergjum hót-
els varnarliðsins er fyrsta flokks og
minnir ekkert á vosbúð herbúðarlífs
eins og því var lýst forðum.
HJÓNIN Halldís Bergþórs-dóttir og Tómas Tómasson,fyrrverandi sparisjóðsstjóriog bæjarstjórnarmaður,
hafa búið í Keflavík frá því á sjötta
áratugnum og því verið grannar
varnarliðsins nánast frá upphafi.
„Auðvitað höfðu varnarliðsmenn
mikil áhrif í menningarmálum hér á
Suðurnesjum og jafnvel í Reykjavík.
En það var miklu minna um árekstra
við varnarliðsmenn hér en þegar
þeir fóru til Reykjavíkur að
skemmta sér,“ segir Tómas.
En er mikið ónæði af veru varn-
arliðsins?
„Að sjálfsögðu er bæði loft- og há-
vaðamengun af herflugvélunum en
við erum orðin vön þessu og maður
hættir að finna fyrir því,“ segir Tóm-
as og brosir. Halldís segir að þegar
þær fljúgi yfir bæinn sé ekki hægt að
tala saman í stofunni en herþoturnar
séu hins vegar orðnar fáar og því
minna ónæði af þeim en var.
Hafa þau átt mikil samskipti við
Bandaríkjamennina? „Við leigðum
aldrei hermönnum þegar þeir
bjuggu hér niður frá í bænum, við
bjuggum þá svo þröngt sjálf,“ segir
Halldís. „En ég spilaði til margra ára
brids við eiginkonur yfirmanna á
Keflavíkurflugvelli, þær voru sex og
við vorum sex konur héðan úr Kefla-
vík, spiluðum einu sinni í mánuði.
Það var fjarskalega gaman.“
Þau kynntust sumum Bandaríkja-
mannanna í gegnum störf Tómasar
fyrir bæjarstjórnina en segjast ekki
hafa sótt mikið skemmtanir í klúbb-
unum svokölluðu á vallarsvæðinu,
einna helst hafi þau farið þangað
þegar yfirmannaskipti hafa verið.
„En þótt ég hafi alltaf verið sjálf-
stæðismaður var ég samt aldrei neitt
hrifinn af því að hafa hér her á frið-
artímum,“ segir Tómas.
Halldís segist alltaf hafa velt því
fyrir sér hvað yrði um allt fólkið sem
vann hjá varnarliðinu ef það færi,
hvar fengi það jafn vel launaða
vinnu. Oft sé um að ræða karlmenn
með barnaskólaprófið eitt í fartesk-
inu sem hafi lagt á sig að læra ensku.
Tómas tekur undir með henni og
segir að starfsmannastefnan hjá
hernum hafi verið sú að mönnum
hafi aldrei verið sagt upp, hversu
gamlir sem þeir voru orðnir og las-
burða.
„Þeir voru þá stundum látnir sópa
eða dútla við eitthvað létt en aldrei
var neinn rekinn þótt hann væri
kominn á aldur og þeir fengu áfram
full laun. Nú er fjöldi íslenskra
starfsmanna hjá hernum hins vegar
orðinn mun minni en áður og vand-
inn því ekki jafn mikill,“ segir Tómas
Tómasson.
Hávað-
inn hef-
ur vanist
Morgunblaðið/Jim Smart
Tómas Tómasson og Halldís Berg-
þórsdóttir hafa búið lengi í Keflavík
og verið nágrannar varnarliðsins.