Morgunblaðið - 05.05.2001, Blaðsíða 13

VARNARSAMSTARF Í HÁLFA ÖLD
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. MAÍ 2001 C 13
Evrópu. Íslendingar hafa því einnig lagt sitt af
mörkum til þeirra sameiginlegu verkefna sem
þar er við að fást. Þetta höfum við gert og við
höfum fengið hvatningu til þess af hálfu Banda-
ríkjamanna. Aðalatriðið er að Ísland skili sínu
til þessa heildarsamstarfs og það framlag verði
ekki einvörðungu metið út frá krónum, aurum
og Keflavíkurflugvelli.“
Núverandi fyrirkomulag lágmarksviðbúnaður
Viðbúnaður í Keflavíkurstöðinni hefur verið
skorinn niður að verulegu marki. Mér hefur
stundum virst að tala megi um tvenns konar
hugsun hvað varðar framkvæmd öryggismála hér
á landi í nánustu framtíð. Annars vegar ræðir
um þá skoðun að unnt sé að tryggja fullnægjandi
varnir Íslands þó að herþotur verði staðsettar í
Bandaríkjunum. Þær megi auðveldlega flytja
hingað með litlum fyrirvara auk þess sem sjálf-
gefið sé að reglulega fari hér fram æfingar. Hin
hugsunin kveður á um að trúverðugum vörnum
verði ekki haldið uppi án þess að hér verði stað-
settar áfram herþotur. Hver er þín skoðun, hvor-
um skólanum fylgir þú?
„Ég tel að trúverðugar varnir verði að vera
til staðar á Íslandi og á Norður-Atlantshafi á
meðan við teljum að hér geti skapast hættu-
ástand. Það umhverfi allt hefur að sönnu breyst
mikið; ógnin kemur ekki lengur úr austri, frá
Sovétríkjunum, en það eru hins vegar aðrir
þættir sem hafa ber í huga. Þrátt fyrir að kalda
stríðið sé að baki hefur ekkert ríki í Evrópu tal-
ið sig geta verið án varnarviðbúnaðar. Stjórn-
völd gera sér grein fyrir því að trúverðugar
varnir eru nauðsynlegar til að viðhalda og
tryggja stöðugleika í álfunni. Með sama hætti
tel ég nauðsynlegt að hér á landi sé ákveðinn
lágmarksviðbúnaður. Hver hann á nákvæm-
lega að vera má ávallt deila um. Íslensk stjórn-
völd hafa fyrir sitt leyti metið það svo að við nú-
verandi aðstæður sé sá viðbúnaður, sem er fyrir
hendi í varnarstöðinni á Miðnesheiði, lágmarks-
viðbúnaður. Að öðrum kosti verði ekki talað um
trúverðugar varnir fyrir Ísland og Norður-Atl-
antshaf. Um þetta, eins og svo margt annað,
gildir að slíkt mat fer vitanlega eftir því hvort
horft er frá Íslandi eða Bandaríkjunum. Að okk-
ar mati er ekki nóg að horfa til þessa einvörð-
ungu frá ströndum Bandaríkjanna. Viðbúnað
og varnir ber einnig að meta frá ströndum Ís-
lands og þá jafnframt að horfa til hafsvæðisins
sem umlykur okkur.“
Óvissa vegna Evrópuþróunar
Það er vísast við hæfi að slíta þessu samtali
með því að spyrja þig um framtíð varnarsam-
starfsins. Hvaða breytingar ef einhverjar sérðu
fyrir þér í þessu efni? Er meiri óvissa um framtíð
þess en fyrr?
„Í þessu efni tengjast flestar stærri spurn-
ingarnar einkum þróun öryggis- og varnarsam-
starfs Evrópuríkja. Þá er ljóst að Atlantshafs-
bandalagið mun enn stækka á næstu árum. Það
er sérkennilegt að strax eftir þau miklu um-
skipti, sem orðið hafa á stjórnmálasviðinu þar,
eru teknar að heyrast raddir um að fyrrum
Júgóslavía vilji ganga í NATO, aðeins tveimur
árum eftir að bandalagið lét rigna sprengjum
yfir það land. Allar geta þessar breytingar haft
áhrif á hagsmuni okkar Íslendinga og þess
vegna verðum við að fylgjast mjög vel með og
vera viðbúnir að taka á þeim breytingum. Eng-
an veginn er séð fyrir endann á þeim. Þar af
leiðandi er ákveðin óvissa ríkjandi um framtíð-
ina. Að mínu mati er aðalatriðið að standa í báða
fætur og viðhalda góðum samskiptum við
Bandaríkin og jafnframt Evrópu. Það erum við
að gera og okkar nánustu bandamenn hafa að
mínu mati fullan skilning á okkar stöðu. Ég tel
að það sé algjört grundvallaratriði að við Íslend-
ingar verðum áfram tilbúnir að leggja okkar af
mörkum í þessu samstarfi. Þá á ég ekki aðeins
við aðstöðuna í Keflavík heldur hef ég einnig í
huga þátttöku í því friðarferli sem samstarfs-
þjóðir okkar hafa verið í fararbroddi fyrir innan
NATO, í Evrópu og á vettvangi Sameinuðu
þjóðanna.“
Mun sendisveinn Morgunblaðsins biðja utan-
ríkisráðherra Íslands um viðtal um varnarsam-
starfið við Bandaríkin eftir 50 ár?
„Ég trúi því að sá sendisveinn muni nú koma
hér að nýjum dyrum og finna innan þeirra veru-
leika sem geti orðið mjög frábrugðinn þeim er
við nú þekkjum. Kínverskt spakmæli segir, að
það eina sem breytist ekki sé að allt breytist.“
Morgunblaðið/Ásdís
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra: „Samstarfið staðfesti þá alþjóðasýn, sem hefur reynst okkur Íslendingum mjög vel; frá þessum tíma hafa
okkar bandamenn fyrst og fremst verið þjóðir Vesturlanda.“
’ Íslensk stjórnvöld hafafyrir sitt leyti metið það svo
að við núverandi aðstæður
sé sá viðbúnaður, sem er
fyrir hendi í varnarstöðinni á
Miðnesheiði, lágmarks-
viðbúnaður. ‘
Í dag eru fimmtíu ár liðin frá því
að erindreki Bandaríkjanna,
Edward B. Lawson, og utanrík-
isráðherra Íslands, Bjarni Bene-
diktsson, settust niður í Reykja-
vík og undirrituðu samning sem
er einn sá farsælasti og varan-
legasti í sögu nútímans: Tvíhliða
varnarsamninginn frá 1951. Með
þessum samningi, sem gerður
var í samræmi við NATO-sátt-
málann frá 1949, var tekin upp
sérstök samvinna á milli Banda-
ríkjanna og Íslands sem haldist
hefur allt fram á þennan dag.
Sýnilegasti hluti þessa sam-
starfs er herstöðin í Keflavík en
þess sér einnig stað í því hve ná-
ið þjóðirnar tvær ráðfæra sig hvor við aðra
og vinna saman að margvíslegum málum. Við
erum ekki aðeins bandamenn, heldur einnig
góðir vinir og nánar viðskiptaþjóðir. Fimm-
tíu ára afmæli varnarsamningsins er kjörið
tækifæri til að fagna þessu sérstaka sam-
bandi og þeim góða árangri sem löndin tvö
hafa náð með samvinnu sinni. Nú er einnig
tækifæri til að horfa fram á veginn og sjá
hvað við getum gert til að tryggja friðvæn-
legri og hagsælli framtíð fyrir löndin tvö.
Mesta afrek okkar síðustu
fimmtíu árin hefur verið að
verja frelsi og lýðræði í Evr-
ópu, fyrst gegn þeirri ógn sem
stafaði af Sovétríkjunum fyrr-
verandi og bandamönnum
þeirra í Varsjárbandalaginu, og
nú síðast gegn yfirgangi Slob-
odan Milosevic. Stofnun her-
stöðvarinnar í Keflavík var
mikilvægur hluti varnar- og
friðaráætlunar Atlantshafs-
bandalagsins í Evrópu til að
halda aftur af Sovétmönnum og
varna því að þeir næðu yfir-
höndinni í Norður-Atlantshafi.
Vilji Íslendinga til að hafa her-
stöðina, þrátt fyrir óhjákvæmi-
lega erfiðleika sem fylgja nærveru mikils er-
lends herafla, var lykilframlag til
bandalagsins. Við erum mjög þakklát ís-
lensku þjóðinni fyrir vinsemd hennar og
gestrisni gagnvart bandarískum og öðrum
NATO-herjum síðustu fimmtíu árin.
Sagan endurtekur sig
Því miður hefur upplausn Sovétríkjanna
og lok kalda stríðsins ekki leitt til heims án
ófriðar. Slobodan Milosevic, Saddam Huss-
ein og Osama Bin Laden hafa sýnt okkur að
enn er margt sem ógnar frelsi og lýðræði í
heiminum um þessar mundir. Á sama tíma
hafa komið fram ný vandamál sem snerta all-
an heiminn, eins og útbreiðsla gereyðing-
arvopna, hryðjuverk og tölvuglæpir. Að fást
við þessi margvíslegu viðfangsefni krefst
samvinnu þar sem einstök ríki geta ekki
vænst þess að ráða við þau á eigin spýtur. Að
þessu leyti eru NATO og varnarsamband
Bandaríkjanna og Íslands jafnmikilvæg og
viðeigandi og þau voru á meðan kalda stríðið
stóð sem hæst.
Sennilega er ekkert betra dæmi um þetta
en nýleg átök í Kosovo, þar sem Atlantshafs-
bandalaginu tókst að binda enda á ofsóknir
stjórnar Milosevic á hendur albanska minni-
hlutanum þar. Ef NATO hefði ekki komið til
sögunnar hefðu þessar árásir Milosevic hald-
ið áfram óhindrað og grimmdin viðgengist
órefsað og þar með hefði komið fram hættu-
legt fordæmi fyrir heiminn að loknu kalda
stríðinu. Það er Íslendingum til sóma að þeir
voru á meðal staðföstustu stuðningsmanna
loftárásanna í Kosovo og hjálpuðu til við að
herða ásetning annarra bandamanna.
Að vinna friðinn
Nú, þegar átökunum er lokið, leikur Atl-
antshafsbandalagið lykilhlutverk við að við-
halda friði á Balkanskaganum svo að lýðræð-
ið nái að skjóta þar rótum. Einnig hér sinnir
Ísland sínu hlutverki sem meðlimur NATO.
Ísland heldur áfram að senda lögreglumenn,
lækna og hjúkrunarfræðinga til að vinna
með ýmsum friðargæslusveitum á svæðinu
og tekur jafnframt við sínum hluta flótta-
fólks sem leitar nýs lífs annars staðar.
Bandaríkin og Ísland hafa innan Atlants-
hafsbandalagsins unnið saman að því að
sameina aftur Evrópu, sem var sundurtætt
eftir fjandskap kalda stríðsins. Á vegum
áætlunar NATO um „Samstarf í þágu friðar“
og með stuðningi hernaðaryfirvalda í Banda-
ríkjunum hefur Ísland séð um röð almanna-
varnaæfinga síðustu árin þar sem fyrrver-
andi aðildarríki Varsjárbandalagsins hafa
tekið þátt, þar á meðal Rússland. Velgengni
Íslands við að fá þessi lönd til að taka þátt
hefur sýnt að það hefur einstaka aðstöðu til
að þjóna sem ógnarlaus brú á milli NATO og
fyrrverandi austantjaldsríkja. Enn á ný hef-
ur Ísland sýnt hvernig það getur lagt mik-
ilvægan skerf til NATO-samstarfsins.
Fullkominn árangur
Að öllu leyti hefur samstarf Banda-
ríkjanna og Íslands, eins og því var komið á
fót með varnarsamningnum 1951, verið
óvenjulega árangursríkt. Við getum með
réttu verið stolt af þeim árangri sem við höf-
um náð saman, ásamt með öðrum banda-
mönnum okkar í Atlantshafsbandalaginu,
síðustu fimmtíu árin. Þótt það landfræðilega
og hernaðarlega umhverfi sem hvatti til sam-
vinnu okkar sé ekki lengur fyrir hendi skipt-
ir þessi samvinna enn geysilega miklu máli
og er mikilvæg í þeim hættulega heimi sem
við lifum í. Með samvinnu sinni gegna
Bandaríkin og Ísland áfram mikilvægu hlut-
verki við að halda Evrópu óskiptri og
frjálsri, og við að mæta þeim víðtæku við-
fangsefnum sem upp kunna að koma. Við
Bandaríkjamenn hlökkum til margra ára ná-
innar samvinnu og samstarfs á milli okkar
miklu þjóða.
Samstarfi Bandaríkj-
anna og Íslands fagnað
Colin Powell
Eftir Colin Powell
Höfundur er utanríkisráðherra Bandaríkjanna.