Morgunblaðið - 30.09.2001, Blaðsíða 23

B
&
1
%
O
5
@
B
&
1
%
O
& @  5 P  %O %&  %B %>  %1
%O
6
5
B
1
O
4.!
 
%
" 
2 

A"# "  1 "
3# #
  1 "
,(
! -$$( .$$( ( ( (/ (0 (1 2' 3  4# 
H 

H  "
Q $
  .  $
  "  7
 
  
með frjálsa frásögn af atburðinum.
Að lokum er spurt sérhæfðra spurn-
inga um meint kynferðisofbeldi.
Að sögn þeirra Jóhönnu Kristínar
og Þorbjargar höfðu þau börn sem
tóku þátt í rannsókninni flest skiln-
ing á reglum rannsóknarviðtalsins og
héldu góðri athygli á meðan á því
stóð. „Langflest komu börnin vel út
úr mati á þroska og hugtakaskiln-
ingi. Það voru helst yngstu börnin
sem áttu í mun meiri erfiðleikum en
þau eldri að koma með frjálsa frá-
sögn af atburðum og þurfti því oft að
spyrja þau sérhæft út í atburðina án
þess að vera leiðandi til að fá þau til
að tjá sig um atvikin.
Einnig komu börnin í flestum til-
vikum með skýr svör við almennum
atriðum í upphafi viðtals.“
Brotin flest framin innan
veggja heimilis
Í rannsóknarviðtölunum í Barna-
húsi var greint bæði frá gömlum og
nýjum brotum en mun fleiri voru í
síðarnefnda hópnum. Þau börn sem
greindu frá eldri brotum skýrðu í
flestum tilvikum frá mjög grófum
brotum.
Aldur gerenda var frá 13–60 ára
og var meðalaldur þeirra 32 ár þegar
brotið var framið. En ungir gerendur
voru 13 talsins eða 31%.
Í flestum tilvikum áttu brotin sér
stað innan veggja heimilis.
Flestir gerenda þekktu til barns-
ins og var náinn skyldleiki í tæplega
helmingi tilfella. Segir í ritgerðinni
að þessir aðilar tryggi sér greiðan
aðgang að barni og séu í mörgum til-
vikum bundnir því böndum trausts
og vináttu sem gerir það að verkum
að barnið hefur ekki skilning á alvar-
leika misnotkunar sem beinist gegn
því og á erfitt með að segja frá því
sem gerst hefur.
Þegar athugað var hversu alvarleg
brotin voru reyndust þau á öllum al-
varleikastigum, en brotin voru flokk-
uð niður eftir því hversu alvarleg þau
voru, og átti helmingur þeirra sér
stað einu sinni en hinn helmingurinn
gerðist endurtekið. Hluti brotanna
stóð yfir í eitt ár eða lengur.
Það kom einnig fram í rannsókn-
inni að alvarlegustu brotin voru ekki
síður framin gegn börnum í yngri
aldurshópum.
Í rannsókninni kom fram að tæp-
lega helmingi barnanna hafði verið
bannað að segja frá. Hluta þeirra var
umbunað með gjöfum eða loforði um
gjafir eða beitt var hótunum og voru
þær bæði grófar og vægar.
Ekki nægileg sönnun
Í þeim 60 málum sem voru til rann-
sóknar var ákært í málum nær helm-
ings barnanna sem greindu frá kyn-
ferðisofbeldi í Barnahúsi. Ákært var
fyrir brot gegn tveimur börnum sem
ekki greindu frá slíku þar sem sak-
borningur játaði brot við yfirheyrslu.
Í málum þar sem ekki var ákært var
helsta skýringin sú að sakarefni voru
ekki nægjanleg. Um þetta segja þær
í niðurstöðum rannsóknarinnar: „Í
sumum þessara mála greindu börnin
frá alvarlegu broti og var bagalegt að
framburður þeirra, sem í flestum til-
vikum var trúverðugur, skuli ekki
hafa þótt nægjanleg sönnun fyrir því
að brot hafi átt sér stað.“
Það kom einnig fram að framburð-
ur barna skilaði sér nokkuð vel inn í
orðalag ákæru í þeim málum sem
ákært var í. Í flestum tilvikum var
tekið mið af þeim brotum sem barnið
greindi frá og ákært fyrir sama al-
varleikastig og framburður gaf til
kynna. Ósamræmis gætti einungis í
nokkrum tilvikum sem verða ekki tí-
unduð hér.
Sakborningar játa frekar
veigaminni brot
Það sem er þó öllu athyglisverðara
í niðurstöðunum var að þær sýna að í
fæstum tilvikum er játning sakborn-
ings í samræmi við framburð barns
og játa þeir í flestum tilvikum veiga-
minna brot en barn hefur skýrt frá.
Það kemur einnig fram að þegar
ákært er fyrir sama alvarleikastig og
barn hefur tilgreint í framburði sín-
um er rík tilhneiging hjá sakborningi
að játa einungis á sig hluta ákæru-
atriða eða neita allri sök.
Það kemur einnig fram í rann-
sókninni þegar alvarleiki brota er
skoðaður að sakborningar játa í flest-
um tilvikum að fullu á sig brot sem
flokkuð eru í rannsókninni sem væg
eða gróf en játa að hluta eða neita
sök ef brot eru mjög gróf. Þegar um
mjög gróf brot er að ræða gangast
sakborningar oft við veigaminni at-
riðum ákæru en neita sök á alvar-
legri atriðum ákærunnar. Segir að
þetta hafi áhrif þegar kemur að
dómsniðurstöðu því í flestum tilvik-
um sé einungis dæmt fyrir þau atriði
ákæru sem sakborningur játar á sig.
Brotaþolar þurfa að vera
fleiri en einn svo ákært sé
Í niðurstöðum ritgerðarinnar þar
sem fjallað er um dóma við kynferð-
isbrotum gegn börnum segir að í all-
mörgum tilvikum hafi sakborningur
verið ákærður fyrir brot gegn fleiri
en einu barni, allt upp í sex börn.
Veki það athygli að í öllum þessum
tilvikum hafi verið ákært og dæmt í
þessum málum. Það er að segja mál
18 barna af 23 sem ákært var fyrir. Í
einungis 5 tilvikum var ákæra gefin
út þegar brotaþoli var einn til frá-
sagnar. Draga þær Jóhanna Kristín
og Þorbjörg þá ályktun af þessu að
það sem segir fyrir um hvort kært sé
í máli virðist vera að brotaþolar séu
fleiri en einn. Segja þær að ýmsar
skýringar geti verið á þessu, svo sem
að barn er ekki lengur eitt til frá-
sagnar heldur megi styðjast við
framburð fleiri barna og styrki það
stöðu þeirra gagnvart framburði
sakbornings. Einnig sé ljóst að þegar
sakborningur brýtur gegn fleiri en
einu barni, jafnvel yfir langan tíma,
er það brot litið alvarlegum augum
hjá dómstólum. En þær taka fram að
ekki megi gleyma að um alvarleg
brot getur verið að ræða í málum þar
sem brotið er gegn einu barni og
segja allt of lítið um að ákært sé og
dæmt í málum þeirra.
Flestir sakborninga fengu
skilorðsbundna dóma
Annað sem rannsóknin leiddi í ljós
var að sakborningar fengu í flestum
tilvikum skilorðsbundna dóma og
þurftu ekki að afplána refsingu sína í
fangelsi að því tilskildu að þeir héldu
almennt skilorð á skilorðstíma. Taka
þær fram að það veki furðu því í
mörgum tilvikum skýrðu börnin frá
brotum svo alvarlegs eðlis að vænta
hefði mátt þyngri refsingar af hálfu
dómstóla.
Þær bentu enn fremur á að fjár-
hæð sú sem sakborningur var dæmd-
ur að greiða brotaþola var í öllum til-
vikum lægri en farið var fram á af
hálfu brotaþola og réttargæslu-
manns. Segja þær að rannsóknir í
öðrum löndum hafi sýnt að mjög væg
viðurlög séu við þessum brotum.
Það kemur fram í ritgerðinni að
þegar dómar eru skoðaðir með tilliti
til ákæruatriða sjáist að í meirihluta
tilvika er dæmt fyrir alla liði ákæru. Í
tæpum helmingi þeirra tilvika eru
ákæruatriði ekki í samræmi við
framburð barnsins og því ekki dæmt
fyrir öll þau brot sem barn hefur til-
greint í framburði sínum. Í þeim til-
vikum þar sem samræmi er milli
framburðar barns og ákæruatriða er
einungis dæmt fyrir hluta ákæruat-
riða. Segir ennfremur að af þessu
sjáist að þrátt fyrir að framburður
barns skili sér nokkuð vel inn í orða-
lag ákæru, eru þau atriði eins og
hvort sakborningur játi ákæru að
fullu, eða hluta eða neiti henni og
einnig hvort dæmt sé fyrir alla liði
ákæru eða hluta hennar, sem verða
til þess að draga úr gildi framburðar
barns þegar kemur að lyktum máls í
dómskerfinu.
Niðurstaða þeirra er sú að þrátt
fyrir að vel sé staðið að skýrslutöku
af börnum sem koma í Barnahús
vegna gruns um kynferðisbrot virð-
ist það ekki vera nægjanleg forsenda
fyrir sanngjörnum lyktum máls fyrir
dómstólum.
Lögin heimila
strangari refsingu
Í lokaályktun sinni segja þær að
þegar refsirammi almennra hegning-
arlaga sem snýr að kynferðisbrotum
sé skoðaður komi í ljós, að lögin
heimili mun strangari refsingu en
tíðkast hér á landi. Segir orðrétt:
„Það vekur furðu að þessi rammi er
ekki nýttur betur í þeim tilvikum þar
sem óyggjandi sönnun fyrir broti er
til staðar. Erfitt er fyrir barn að
skýra frá kynferðisofbeldi og ekki
fyrirsjáanlegt að mál þar sem grunur
um slíkt vaknar nái fram að ganga í
refsivörslukerfinu og endi með sak-
fellingu ákærða. Eins og fram hefur
komið hafa dómar í kynferðisbrota-
málum þar sem þolendur eru full-
orðnir þyngst á síðustu árum en sú
þynging virðist ekki hafa skilað sér
inn í dóma í slíkum málum þegar um
börn er að ræða. Miskabætur hafa
hækkað eitthvað á síðustu árum og
hefur sú hækkun skilað sér til barna
sem orðið hafa fyrir kynferðislegu of-
beldi. Má varpa fram þeirri spurn-
ingu hvort högum barna sé ekki bet-
ur borgið með þyngingu refsivistar
og fleiri óskilorðsbundnum dómum,
þar sem tryggt er að atferli sakborn-
ings sé stöðvað svo hann brjóti ekki
af sér gegn fleiri börnum og einnig að
hann fái meðferð við hæfi reynist það
mögulegt.“
Rannsóknin sem hér er greint frá
er gerð að frumkvæði þeirra Jó-
hönnu Kristínar og Þorbjargar og
hönnuðu þær öll mælitæki sjálfar
með aðstoð sérfræðinga Barnahúss
og leiðbeinanda síns Jóns Friðriks
Sigurðssonar, sálfræðings hjá Fang-
elsismálastofnun ríkisins. Í býgerð
er að hefja framhaldsrannsókn á
þessu sviði þar sem mál fleiri barna
verða skoðuð. Sú rannsókn verður
gerð í samvinnu við Barnaverndar-
stofu og munu þær Jóhanna Kristín,
Þorbjörg og Jón Friðrik standa að
henni ásamt Gísla Guðjónssyni rétt-
arsálfræðingi.
Morgunblaðið/Golli
„Í fæstum tilvikum er játning sakbornings í samræmi við framburð barns og
játa þeir í flestum tilvikum veigaminni brot,“ segja þær Þorbjörg Sveinsdóttir
og Jóhanna Kristín Jónsdóttir.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. SEPTEMBER 2001 23