Vísir - 10.04.1980, Blaðsíða 9

vísm
Fimmtudagur 10. april 1980
Nýlega flutti kunnur skiD-
stjóri af Austfjöröum jómfrúr-
ræöu sina á Alþingi. Ekki veit ég
hversu margir þingmenn
hlýddu á hann né heldur hve
margir hafa lesiö ræöuna, en
hún birtist i Morgunblaöinu.
Enginn andmælti skipstjóran-
um I þinginu og ég hef heldur
ekki rekist á mótmælaskrif i
blööum, þau andmæli hafa
a.m.k. ekki fariö mjög hátt, en
annar þingmaöur úr ööru lands-
horni og öörum flokki nefndi þaö
lika skömmu seinna i þingræöu
aö kvótaskipting gæti e.t.v.
komiö til greina. Þó er alveg
útilokað aö allir hafi veriö skip-
stjóranum sammála. Hann lýsti
nefnilega afdráttarlaust þeirri
skoöun sinni aö stjórn á þorsk-
veiðum næöist ekki nema meö
kvótaskiptingu I einhverri
mynd. Hér talaöi einn af reynd-
ustu skipstjórum okkar, maöur
sem stundaö hefur sjó aö staö-
aldri I áratugi, horföi á sildina
hverfa og hefur tekiö þátt I
togarakapphlaupinu frá upp-
hafi. Það getur ekki veriö aö
hann hafi ekki vit á þvl sem
hann er aö segja. Þaö er a.m.k.
ekki hægt að afgreiða hann meö
þeim oröum á sama hátt og okk-
ur landkrabbana.
Um fátt hefur verið meira
rætt á tslandi á undanförnum
árum, aö veröbólgunni einni
frátekinni, en fiskveiðistjórnun.
Upp á siökastið hefur umræöan
æ meira beinst að skömmtunar-
aöferöum enda eðlilegt þar sem
takmarka þarf sókn i flesta eöa
alla okkar fiskstofna. Ýmsar til-
raunir hafa veriö geröar til aö
reyna aö takmarka sókn og
vernda Islenska fiskstofna frá
ofveiöi en tekist misjafnlega.
Stjórnunartilraunirnar hafa
mistekist i tveim veigamiklum
atriðum. Fiskveiðiflotinn hefur
stækkað jafnt og þétt og það á-
samt ööru hefur stuðlað aö
auknum tilkostnaöi viö veiöarn-
ar og i ööru lagi hefur ekki tekist
aö halda aflamagni á þorski og
loönu tveim afurðamestu stofn-
unum innan þeirra marka sem
ákveöin hafa verið. Þau hafa þó
oftast veriö mun rýmri en
visindamenn hafa taliö ráölegt.
Sums staðar hefur tekist betur
að halda aflamagni innan skyn-
samlegra marka, t.d. við sild-
veiðar og skeldýraveiöar, en
bátafjöldi og tilkostnaður og þar
Þarf aö stlórna
flskveiðum fsiendinoa?
Ýmsar tilraunir hafa
verið gerðar til að tak-
marka sókn og vernda
íslenska fiskistofna frá
ofveiði en tekist misjafn-
lega.
með hráefnisverö er enn allt of
hátt viö þennan veiðiskap lika.
Viö þessar veioar nerur veriö
beitt kvótakerfi til aö skipta afla
á skip og byggðarlög og I ein-
staka tilfellum er fjöldi skipa
sem veiða má tiltekiö magn af
ákveðnum fiskstofni á tilteknu
svæöi einnig takmarkaöur.
(rækja, hörpudiskur). En þær
veiðar sem þannig er stjórnaö
eru frekar minni háttar og
skipta ekki sköpum fyrir
þjóöarbúið eða heilar atvinnu-
stéttir. En þegar aö þorskinum
kemur þá eru slikir gifurlegir
hagsmunir I húfi aö allar stjórn-
unaraðgerðir veröa ofviöa
framkvæmdavaldinu.
Hvaða aðferðir höfum
við reynt til að hafa hemil
á þorskveiðum?
1 allmörg ár hefur það verið
viöurkennd staðreynd að þorsk-
veiðar á Islandsmiöum veröi aö
takmarka ef forða eigi stofnin-
um frá ofveiði og hruni. Hversu
langt á aö ganga i friðunarað-
geröum er hins vegar mikiö
deiluefni. Þær aðgeröir sem
reynt hefur veriö að beita i
þessu skyni eru i eðli sinu
tvennskonar:
1. Reglur um veiöarfæri:
Dæmi hér um eru reglur um
möskvastæröir, reglur um neta-
fjölda á vetrarvertiö, bann viö
notkun botnvörpu og flotvörpu á
tilteknum svæöum og ýmis-
konar fyrirmæli og reglugeröir
um gerö og búnaö veiöarfæra.
2. Veiöibönn á ákveönum tim-
um eöa tilteknum svæöum.
Þessar aögeröir þekkja allir.
Togarar veröa aö láta af þorsk-
veiðum i 100 daga á ári, þorsk-
netaveiðar voru bannaöar frá 1.
mai i fyrra og yfir hásumariö,
ekki má veiða þorsk um páska,
jól eöa 1. viku i ágúst, stórum
hafsvæðum er lokað vegna smá-
fiskgegndar eöa vegna hrygn-
ingar o.s.frv.
Þessar aðferöir hafa allar
nokkuö gildi til verndar fisk-
stofnum, einkum til aö hindra
veiðar á ungviöi en þær eru vita
gagnslausar til að draga úr til-
kostnaöi og geta jafnvel virkað
þveröfugt. Einnig er vonlitiö aö
halda afla innan fyrirfram á-
kveöinna marka meö þessu
móti.
Hvað gera aðrar fisk-
veiðíþ jóðir?
Við skulum ekki halda aö viö
séum þeir einu sem eigum viö
þessi vandamál að strlöa. Allar
fiskveiðiþjóöir sem eitthvaö
kveður aö þurfa aö takmarka
veiöar á sumum ,eöa öllum sin-
um nytjafiskstofnum, en engin
sem ég hef spurnir af telur þær
aðgerðir, sem viö höfum reynt
til verdar þorskstofninum,
nægilegar né hagkvæmar
1 Kanada hefur um nokkurra
ára skeið veriö takmarkaður
aögangur aö fiskimiöunum, þar
sem gert er ráö fyrir þvi að
fjöldi og stærö veiöiskipa sé sá
sem hagkvæmastur er fyrir
heildina og þar meö þjóöfélagiö.
Enginn nýr aöili fékk aö hefja
veiöar á árunum 1973 til 1979.
Kanadisk stjórnvöld viðurkenna
galla á þessari aöferö og raunar
er mjög erfitt aöbyrja takmörk-
unaraögerðir samkvæmt henni,
þ.e. „skilja sauðina frá höfrun-
um” eða velja nýja aöila til að
hefja tiltekinn veiðiskap i staö
annars sem hættir. Einnig finna
þeir fyrir þvi nú að ekki er svo
auövelt aö auka sjávarútveg
þegar gefiö er merki, þar sem
sjómenn og fiskvinnslufólk meö
reynslu hefur leitaö i önnur störf
meöan aögangur var takmark-
aöur. Ennfremur raskast jafn-
vægiö milli veiöiþols og sóknar
oft á tlðum vegna breytinga á
markaösaöstæöum bættrar
veiðitækni og fleiri ófyrirsjáan-
legra aöstæöna. Þá tapast fljótt
sá ávinningur og hagkvæmni
sem menn ætluðu sér.
Dr. Björn Dagbjarts-
son, forstjóri Rannsókna-
stofnunar fiskiðnaðar-
ins fjallar hér um fisk-
veiðar Islendinga og
stjórnun þeirra svo og
ráðstafanir annarra
þjóða í þeim efnum.
Stjórnun fiskveiða er
mjög í sviðsljósinu þessa
dagana.
Norðmenn nota mest kvóta-
kerfi. Þannig fær hver togari út-
hlutaö ákveönum tonnaf jölda af
þorski og er þar tekiö tillit til
veiöisvæöa og útgeröarstaöa. í
loönuveiöum hafa þeir I raun
takmarkað aöganginn þar sem
hver bátur fær ekki aðeins út-
hiutaö ákveðnum kvóta heldur
geta nýir bátar ekki byrjað á
loönuveiöum nema „kaupa
upp” jafnmikiö burðarrými
sem þá hverfur úr veiöunum.
Danir hafa átt I feikilegum
vandræöum meö að finna verk-
efni fyrir sinn fiskveiöiflota og
hafa gripiö til alvarlegra ráö-
stafana tii aö minnka flotann.
Jafnframt þvi voru sett ströng
lög I Danmörku s.l. vor þar sem
allar veiöar eru leyfisbundnar
og hægt er aö beita þessum lög-
um eins og ströngu
skömmtunarkerfi. 1 Hollandi er
lika veitt miklum fjármunum til
aö kaupa notuö fiskiskip og
hjálpa mönnum til aö hætta út-
gerð. 1 Japan er mjög flókiö
veiöileyfakerfi I gangi sem ekki
er heiglum hent aö skilja til
fullnustu. Japanir verja lika
miklum f jármunum til aö kaupa
veiöiieyfi i landhelgi annarra
þjóöa. Sama gera ýmsar
Austur-Evrópuþjóöir en fisk-
veiöiflotar þeirra misstu mikiö
af verkefnum eftir aö 200 milna
landhelgi varö aöairegla á höfn-
um.
Sala veiðileyfa eða auð-
lindaskattur
Sem alsherjarlausn á vanda-
málinu og andsvar viö göllum
þeirra aöferöa sem viö höfum
veriö aö reyna hafa ýmsir hér-
lendis haldiö stift fram auö-
lindaskattshugmyndinni. Mér
er þó ekki kunnugt um ab hún sé
nokkurs staöar notuö til
stjórnar á meiriháttar fiskveiö-
um. Menn hafa aö visu fundið
þaö út aö skattur á landaðan
afla mundi fækka veiöiskipum
og þannig takmarka sókn, sem
aftur leiddi tl betri afkomu
þeirra sem eftir væru. En þaö
hefur þótt vera mótsagnakennt
að leggja skatt á fiskveiöar sem
tæpast standa undir sér. Þegar
fiskstofnar eru I þab lélegu á-
standi aö auölindaskattsins er
virkilega þörf I friðunarskyni
mun afkoma útgeröar einmitt
vera það slæm að auölinda-
skattsdæmiö gengur ekki upp.
Stjórnarskrá ýmissa landa
bannar og slika skattheimtu og
ég hef ekki heyrt aö neinn hafi
kannað þaö mál hérlendis. Svo
er einn stórgalli enn á auölinda-
skattsaöferðinni. Hún tryggir
þaö alls ekki aö afli haldist inn-
an ákveöinna marka. Auðlinda-
skattinum þarf sem sagt að
fylgja kvótakerfi til að hún skili
fullum árangri. Ég get ekki séð
að við komumst hjá þvi fyrr eða
seinna að taka upp kvótakerfi i
einni eða annarri mynd, þrátt
fyrir skatt!
Sala veiöileyfa gegn mála-
myndagjáldi sem þáttur I leyf-
isbindingu eöa ef leyfisgjaldiö
helst innan atvinnugreinarinnar
er allt annars eölis en auðlinda-
skattshugmyndin. 1 annarri
grein um þetta efni veröur
fjallað um nauösyn leyfis-
bindingar og kosti og galla
kvótaskiptingar. Einnig veröa
raktar ýmsar aöferöir til skipt-
ingar þorskafla sem stungiö
hefur veriö upp á.