Vísir - 29.07.1980, Blaðsíða 8

Þriöjudagur 29. júll 1980
8
utgefandi: Reykjaprent h.f.
Framkvæmdastjóri: DavfA GuAmundsson.
‘Ritstjórar: ólafur Ragnarsson og Ellert Ð. Schram.-.
Ritstjórnarfulltrúar: Bragi Guðmundsson, Ellas Snæland Jónsson. Fréttastjóri
erlendra frétta: Guómundur G. Pétursson. Blaóamenn: Axel Ammendrup, Friöa
Astvaldsdóttir, Halldór Reynisson, lllugl Jökulsson, Jónlna Michaelsdóttir, Kristln
Þorstelnsdóttlr, AAagdalena Schram, Páll Magnússon, Slgurjón Valdimarsson,
Sæmundur Guðvlnsson, Þórunn J. Hafstein. Blaðamaður á Akureyri: Glsll Sigur-
gelrsson. Iþróttir: Gylfl Krlstfánsson, Kjartan L. Pálsson. Ljósmypdir: Bragi
Guðmundsson, Gunnar V. Andrésson, Jens Alexandersson. útlit og hönnun:
Gunnar Trausti Guðbjörnsson og Magnús Olafsson.
Auglýsinga- og sölustjóri: Páll Stefánsson.
Dreifingarstjóri: Sigurður R. Pétursson.
Ritstjórn: Slðumúla 14slmi 86611 7 linur. Auglýsingar og skrifstofur: Siðumúla 8
simar 8óóll og 82260. Afgreiösla: Stakkholti 2-4 simi 86611.
Askriftargjald er kr.5000 á mánuöi innanlands og verð I lausasölu 250 krónur ein-
♦akiö. Vísirer prentaður i Blaðaprenti h.f. Slöumúla 14.
Deilan um Hitaveitu Reykja-
víkur hefur vakið menn til um-
hugsunar um reykvíska hags-
muni almennt og hvernig á þeim
er haldið í bráð og lengd. Eins og
að þeim hefur verið staðið að
undanförnu, stefnir allt í það, að
málefni Reykvíkinga séu fyrir
fjármagni til atvinnufyrirtækja
úti á landi. Reykjavik hef ur verið
afskipt og sniðgengin rétt eins og
þar þurfi enga byggð að efla né
fyrirtæki að styrkja.
Við þetta bætist, að á undan-
förnum árum hefur íbúum
Reykjavíkur fækkað og meðal-
Hitaveitumálið er nýjasta
dæmið.
Hitaveita Reykjavíkur þarf á
gjaldskrárhækkun að halda, til
að hún geti búið að áframhald-
andi uppbyggingu, tengingu
nýrra hverfa og rannsóknarbor-
unum. En þá bregður svo við, að
andi borgarstjóri Reykvíkinga sé
þar í góðum félagsskap.
Það er rétt, sem alþingismenn-
irnir, Friðrik Sófusson og
Guðmundur G. Þórarinsson,
hafa áréttað í greinaskrifum hér
í blaðinu, að verið er að vega að
hagsmunum Reykvíkinga, þegar
REYKVISKIR HUSMUNIR
borð borin og stórlega hallað á
hlut þeirra og rétt.
Lengst af var það viðurkennt,
að landsbyggðin væri vanrækt í
efnahags-, félags- og atvinnulegu
tilliti. Settar voru fram kröfur
um jafnvægi í byggð landsins
og borin var fram byggðastefna
í einu eða öðru formi af flestum
stjórnmálaflokkunum. Þau mál
voru sótt af kappi og á síðari ár-
um hefur mikið áunnist. Stærsta
sporið var þó stigið með stofnun
Byggðasjóðs, sem hefur því sér-
staka hlutverki að gegna að efla
byggð í landinu. Það hlutverk
hefur í öllum aðalatriðum verið
túlkað með þeim hætti að veita
tekjur eru lægri í höfuðborginni
en annars staðar þekkist. Hvergi
er meðalaldur hærri og atvinnu-
uppbygging hægari. Þetta er í-
skyggileg þróun, og þegar saman
fer, að atkvæðisréttur Reykvík-
inga er f jórum sinnum léttvægari
en ýmissa annarra kjördæma, þá
væri við því að búast, að reyk-
vískir borgarar og kjörnir full-
trúar þeirra tækju höndum sam-
an um að rétta hlut sinn.
Sú hefur þó ekki orðið raunin,
og virðist reykvískum stjórn-
málamönnum nánast fyrir-
munað að standa saman, þegar
kemur að hagsmunamálum um-
bjóðenda þeirra.
áttundi þingmaður Reykvíkinga,
Gunnar Thoroddsen, og ellefti
þingmaður Reykvíkinga, Ölafur
Ragnar Grímsson, rísa upp á
afturfæturna og úthúða hita-
veitustjóra persónulega fyrir ó-
skammfeilni. Það er talað um
atlögu Zoega-ættarinnar að ríkis-
stjórninni. ( öllum ákafanum er
því gleymt, að stjórn veitustofn-
ana, borgarráð og borgarstjórn
nánastöll standa einhuga að baki
hitaveitustjóra.
Tveir fyrrnefndir Reykja-
víkurþingmennganga fram fyrir
skjöldu í baráttu gegn reykvísk-
um hagsmunum og því miður er
ekki hægt að segja, að fyrrver-
hækkunarbeiðnum Hitaveitunnar
er hafnað. Reykvíkingar eiga
ekki og mega ekki láta grafa
undan blómlegasta fyrirtæki
sínu vegna skammsýnna sjónar-
miða og hókus-pókus aðferða í
efnahagsmálum.
Reykvíkingar geta ekki unað
því, að á sama tíma og gjald-
skrár allra annarra hitaveitna
eru hækkaðar að vild, sé troðið á
þeirra eigin hitaveitu og f járhag
hennar stefnt í greiðsluþrot inn-
an örfárra ára.
Höfuðborgin á ekki að vera
hornreka ísamfélaginu. Ef hún á
að rísa undir nafni, verða
(slendingar að hafa metnað fyrir
hennar hönd.
r
!
Svarað fyrir
1 september 1922 gaf Björn
Kristjánsson kaupmaöur út rit
eftir sig sem hann nefndi Versl-
unarólagiö. Björn var þjóö-
kunnur maöur og vakti þetta til-
tæki hans þvi þjóöarathygli.
Hann beinir spjótum sinum aö
samvinnuhreyfingunni og þá
fyrst og fremst þvi aö stór-
hættulegt sé hve kaupfélögin
séu rausnarleg i lánastarfsemi
sinni.
1 riti sinu segir svo Björn m .a.
orörétt: „...Og vel má búast viö,
aö þeir menn setji öll járn i eld-
inn til aö halda viö ástandinu
sem er, sem búnir eru aö búa
svo vel I haginn fyrir sig viö
kaupfélagsmennskuna aö þeir
njóta nú sumir sennilega hæstu
launa allra manna á landinu t.d.
við Sambandiö... „og siöar”
...Þótt eigi hafi verið mögulegt i
bæklingi þessum aö komast hjá
þvi, aö finna aö kaupfélags-
fyrirkomulaginu eins og þaö er,
undirstööu Sambandsins og
athöfnum þess, þá er þaö ekki
gert i neinu árásarskyni”.
Þaö sem er einna merkilegast
viö þessi tilvitnuöu skrif er aö
þau voru skrifuðu fyrir nær 60
árum en ekki i dag eöa gær.
Þetta er nánastsama gagnrýnin
og andstæöingar samvinnu-
hreyfingarinnar halda uppi enn
i dag þó allar aöstæður séu gjör-
breyttar og ólikar þvi sem þá
var. Hver kannast ekki viö aö
kaupfélögin vilji halda óbreyttu
ástandi t.d'. i afurðalánakerfi
þvi sem bændur búa viö til þess
eins aö hagnast á þvi, eöa aö
forystumenn sambandsins búi
viö sllk kjör aö fyrr myndu þeir
dauöir liggja en láta þau af
hendi og loks þaö aö aldrei er
nein gagnrýni sett fram i árás-
arskyni hversu hatrömm stm
hún er. Þetta sýnir I raun rök-
þrot andstæðinga samvinnu-
stefnunnar, þeir þurfa aö burö-
ast meö 60 ára gamlan áróöur
sem þeir reyna aö skreyta meö
seinni tima atburöum.
öörum ekki ómerkari fugli,-
Vilmundi Gylfasyni,i leiöara i
fjórblööungi rikisstofnana 16.
júli. Vilmundur segir þar fjór-
um sinnum að myndin sé „auö-
vitaö bara skáldsaga” en hún
verður honum samt tilefni til
mikilla skrifa i miður vinsam-
legum tón fyrir samvinnuhreyf-
inguna og ætla ég aö vikja
nokkrum orðum að grein hans
ólafur Stefán Svansson
skrifar og segir að kvik-
myndin óðal feðranna
hafi orðið Vilmundi
Gylfasyni tilefni til mik-
illa skrifa í miður vin-
samlegum tón fyrir sam-
vinnuhreyf inguna. Það sé
athygli vert að oftast séu
það borgarbörn eins og
Vilmundur sem gagnrýni
samvinnuhreyfinguna og
það hljóti að vera megin-
verkefni samvinnu-
manna í dag að efla
starfið í Reykjavík svo
um munar.
I
L
Þessi gagnrýni er timabund-
in, gengur i bylgjum en kemur
alltaf fram ööru hvoru. Nú hefur
islensk kvikmynd, Oöal feör-
anna, oröiö til aö vekja þessa
umræöu upp enn á ný. Kvik-
myndin hefur orbiö krumma
VIsis innblástur til skrifta og
og benda á nokkrar athyglis-
veröar staöreyndir um starf-
semi samvinnu fyrirtækja á Is-
landi.
Lánafyrirgreiðsla kaup-
félaganna.
Sem fyrr segir gagnrýndi
Kaupfélögin
Björn Kristjánsson þaö aö
kaupfélögin væru alltof rausn-
arleg i lánastarfsemi sinni til fé-
lagsmanna sérstaklega, slikt
hlyti aö enda meö ósköpum fyrir
félögin. I óðali feöranna kveöur
viö annan tón, þar þykir ekki
nóg lánað og sýnir þaö vel hvflik
þversögn saga myndarinnar er.
Ef skoðuð er sú fyrirgreiösla
sem kaupfélögin i dag veita viö-
skiptamönnum sinum sem eöli-
lega eru aö meginstefnu til fé-
lagsmenn.þá koma forvitnilegar
staöreyndir i Ijós. Er greinilegt
að kaupfélögin telja sér skylt aö
ganga mjög langt i lánafyrir-
greiðslu til viöskiptamanna
sinna og skal ég um þaö nefna
glöggt dæmi.
Skv. efnahagsreikningi Kaup-
félags Skagfiröinga 31. des. 1979
var inneign þess hjá viöskipta-
mönnum sinum kr. 645. 841.009.
Þaö er auövitaö ekki hagur
kaupfélagsins aö eiga slika upp-
hæö útistandandi i 60% verö-
bólgu, aö mestu vaxtalausa. Til
samanburðar má nefna aö
stærsta útibú Búnaöarbanka ts-
lands sem stabsett er á Sauöár-
króki lánaöi út i vaxtaaukalán-
um á árinu 1979 kr. 671.869.000.
eöa aðeins meira en kaupfélag-
iö. Þetta er aöeins eitt dæmi af
mörgum um þaö hve kaupfélög-
in styöja mjög viö bak félags-
manna sinna.
Dótturfyrirtæki og hug-
sjónir
Vilmundur segir i grein sinni
aö engin hugsjón veröi eldri en
25 ára, þá veröi hún aö stofnun
og sé samvinnuhreyfingin gott
dæmi þar um. Formaður
Alþýöuflokksins sagöi þegar
hann var spuröur hvort enn væri
lifandi hugsjón i samvinnustarfi
á tslandi aö engum manni dytti i
hug aö telja Bibliuna dauöa og
ómerka bók,þó aö kristilegu lif-
erni væri ekki fylgt út i æsar og
hefði hrakað ef eitthvað er.
Þetta er auövitaö hárrétt og i
Taun er fyrirkomulag sam-
vinnureksturs þannig aö ekki er
hægt ab sniðganga samvinnu-
hugsjónina, hún hlýtur þar si-
fellt að vera I framkvæmd.
Gaman er aö sjá Vilmund
telja þaö ólýðræöislegt aö sami
maöur skuli gegna forstjóra-
stööu sambandsins um árabil.
Þetta er áróðurstegund sem
framsóknarmenn beittu mjög
gegn pabba hans og félögum I
Viöreisnarstjórninni þegar hún
haföi setið i nær ártug. Varla
heföi Vilmundur viljaö sam-
þykkja þá gagnrýni, enda hefur
jiróun stjórnmála siöan þá sýnt
aö hún var fullkomlega órétt-
mæt. Stööugt aöhald sem þeir
menn búa við sem veljast til
trúnaöarstarfa fyrir fjöldann er
næg trygging þess aö þeir haldi
vöku sinni. Hver sá sem er full-
trúi fyrir kaupfélag á aðalfundi
sambandsins getur þar gert all-
ar þær athugasemdir sem hann
vill varðandi starf forstjóra eða
fengið lýst á hann vantrausti og
er þaö fullnæg trygging þess aö i
forstjórastóli sitji ekki maður
sem ekki sæmir sér i forstjóra-
stóli.
Loks nefnir Vilmundur þá
gamalkunnu lummu aö óeðlilegt
sé aö SIS skuli eiga dótturfyrir-
tæki sem séu hlutafélög. A þvi
er i öllum tilvikum mjög einföld
skýring og hafa þær svo oft ver-
ið raktar aö varla er þörf endur-
tekningar. Þessi fyrirtæki
starfa öll i anda samvinnuhug-
sjónarinnar og má nefna t.d.
Sam vinnutryggingar. sem
endurgreitt hafa hundruö
milljóna til viöskiptamanna
sinna. Oliufélagið h.f. er dæmi
um að stofnað hefur veriö til
samvinnu viö aöra aðila i þjóö-
félaginu en þó eiga kaupfélögin
þar meirihluta. Ef hagnaöur
verbur rennur hann þvi m.a. til
kaupfélaganna sem tekjur og
áfram til félagsmanna þeirra ef
reksturinn er jákvæöur. Nefna
má einnig aö Oliufélagiö h.f. er
eina oliufyrirtækiö sem hægt er
aö skoöa ársreikning hjá án
erfiöleika, hver félagsmaöur
kaupfélags hefur rétt til aö
skoöa þá i sinu kaupfélagi. Ef ég
hins vegar vil sjá ársreikning
Olis eða Shell hjá firmaskrárrit-
ara þarf ég til þess ráðherra-
leyfi, hvorki meira né minna.
Geta má þess aö aörir aöilar
sem eiga i Oliufélaginu h.f. eru
útgerðarfyrirtæki og t.d. fékk
BÚR greiddan arö á þriðju
milljón króna fyrir áriö 1979.
Oftast borgarbörn.
Það er athygli vert að oftast
eru það borgarbörn eins og
Vilmundur sem hæst láta i
gagnrýni sinni á samvinnu-
hreyfinguna. Furöulegt má
telja aö ef rétt er aö kaupfélögin
haldi fólki viöa um land i slikri
áþján sem oft er i skyn gefið, að
þetta aumingja fólk geti ekki
sjálft borið hönd fyrir höfuö sér
og látib óánægju sina i ljós. Hef-
ur maður haldið eftir reynslu
Rússa a.m.k. aö seint yröi hægt
aö bieygja fólk svo aö ekki gæti
einn og einn látiö i sér heyra en
slikt gerist bara yfirleitt ekki.
Skýringin er auövitað sú aö fólk
útiá landsbyggðinni hefur reynt
á hvern hátt málum þess er best
fyrir komið en hér i Reykjavik
hefur ekki tekist að byggja upp
samvinnustarf i neinum svipuð-
um mæli.og Reykvikingar hafa
þvi ekki fengið að reyna hversu
öflugt samvinnustarf getur
áorkaö einu byggðarlagi.
Það hlýtur þvi að vera megin-
verkefni samvinnumanna á ts-
landi i dag aö efla samvinnu-
starf i Reykjavik svo um mun-
ar, sýna þá kosti sem þetta
rekstrarform hefur fram yfir
önnur. Setja þarf það mark að
innan ákv. árafjölda veröi 50%
smásöluverslunar á Reykjavik-
ursvæöinu i höndum samvinnu-
manna, samvinnuiönaöur veröi
hér efldur og er raunar hafinn
markviss undirbúningur þess.
Þaö er og þýðingarmikið að sú
starfsemi sem SIS hefur meö
höndum i Reykjavik veröi
endurskipulögö, þar hefur gætt
stöönunar og menn hafa þar sof-
iö á verðinum og látið einka-
framtakið skjóta sér ref fyrir
rass itrekað.
Aö láta ósvarað
Þaö vill of oft brenna viö aö
látið er ósvarað linnulausum
árásum á islenskt samvinnu-
starf. A sama hátt fíéttast oft
ekki ágætir hlutir sem þar eru
framkvæmdir. Ekki veit ég
hvers hlutur það á aö vera aö
sjá um aö slikt hendi ekki. en
þetta er miður. Ennfremur skil
ég ekki hvers vegna fræðslufull-
trúi SIS er jafnframt n.k. fé-
lagsmálafulltrúi UMFI.ég heföi
talið að full þörf væri fyrir þann
mann óskiptan i fræöslustarfi
innan samvinnuhreyfingarinn-
ar enda á hann aö vera þar I
fullu starfi.