Vísir - 21.08.1980, Blaðsíða 9

9
vtsm Fimmtudagur 21 ágúst 1980
Á tslandi rikir djúpstæð
stéttaskipting. Þessi stétta-
skipting er að þvi leyti frá-
brugðin þvi sem almennt gerist
meðal annarra þjóða, að hjá
okkur eru stéttirnar aðeins
tvær, þ.e.a.s. yfirstétt og lág-
stétt. Yfirstéttin, stétt þeirra,
sem valdið hafa og frelsið til at-
hafna, er skipuð forréttinda-
mönnum, eigendum stórra at-
vinnutækja og fasteigna, brösk-
urum allskonar og einstakling-
um, sem ráða yfir mikiu fjár-
magni.
Lágstéttin, stétt þeirra, sem
leita þurfa á náðir valdsins, er á
hinn bóginn skipuð meginþorra
landsmanna, sem upp til hópa
eru fátæklingar i nútimamerk-
ingu þess orðs.
Efnahagsástandið i landinu
undanfarin ár hefur stuðlað að
þvi, að auka bilið milli þessara
þjóðfélagsstétta. Hinir riku hafa
orðið rikari og hinir fátæku hafa
orðið fátækari. Þeir, sem um
frjálst höfuð gátu strokiö, efna-
lega séð, hafa orðið frjálsari, en
þeir sem aldrei sáu grilla i betri
tið, urðu enn svartsýnni og von-
lausari en þeir höfðu áður veriö.
Ástandið á íslandi er þannig i
dag, að meginþorri landsmanna
býr við raunverulega fátækt, og
það, þrátt fyrir mikið vinnu-
álag. Þetta á fyrst og fremst við
um almennt verkafólk, ekki sist
eldra fólk, sem búið er að slita
sér út á erfiðisvinnu allt frá
unglingsárum.
óhófiegt vinnuálag og
félagslegt öryggisleysi
Hvergi i heiminum er vinnu-
álag eins mikið og á Islandi og
þeir, sem geta þvi við komið,
vinna tvöfalt starf og jafnvel
meira. Þetta á við um lágstétt-
ina, verkafólk, skrifstofu- og
verslunarfólk, kennara, fólk,
sem vinnur við ýmiskonar þjón-
ustustörf, hjúkrunarfræðinga,
iðnverkafólk og reyndar obbann
af launþegum. I þessum hópi
eru einnig sjómenn og bændur
og nær allir iðnaðarmenn lands-
ins.
Enda þótt stærsti hluti þjóðar-
innar búi i eigin húsnæði, virð-
ast engin takmörk fyrir þeirri
skattpiningaráráttu, sem hér
rikir og virðist stöðugt fara vax-
andi. Lágstéttin býr þar af leið-
andi við félagslegt öryggisleysi,
sem nær hámarki, þegar ein-
staklingurinn er kominn á efri
ár. Þá má hann horfa fram á
árangur erfiðis sins, að skatt-
heimtumenn hafa rúið hann inn
að skyrtunni. Að visu fær hann,
fyrir gæsku kerfisins, svonefnd-
an ellilifeyri, niðurlægjandi
hundsbætur i augum flestra fá-
tæklinga landsins.
Koma ekki auga á kjarna
málsins
A árunum eftir heims-
styrjöldina siðari var oft talað
um Island sem dæmigert þjóð-
félag, þar sem auðvelt væri að
koma við áhrifamiklu stjórn-
kerfi, sem aörar þjóðir gætu
tekiö sér til fyrirmyndar.
Augljóst er þó, að raunin hef-
ur orðiö önnur. 1 alþingis-
kosningunum 1978 var það gert
að pólitfsku stórmáli, hvort
stefnt yrði að þvi að koma verð-
bólgunni niður I 32 stig, 30 stig
eða 28 stig. 1 kosningunum 1979
var rætt um verðbólgu i kring
um 40 stig. 1 ræðu forsætisráð-
herra nú fyrir stuttu er talað um
50 prósent verðbólgu sem viðun-
andi lausn i rétta átt.
Vandamálið hefur þróast á
þann veg, að stjórnmála-
flokkarnir eru hættir að tala um
einingar en stikla nú einungis á
tugunum, enda er þaö I fullu
samræmi við önnur áhrif verö-
bólgunnar.
Margir velta vöngum
Það er ekki ofsögum sagt, að
mikið hefur gengið á i islensku
þjóðlifi siðustu misserin. Allir
tala um verðbólguna, og aldrei
Ef nahagsástandið í
landinu hefur stuðlað
að því að auka bilið —
hinir ríku hafa orðið
ríkari og hinir fátæku
hafa orðið fátækari
ii
Dr. Bragi Jósepsson:
Sjónarspil aldarinnar
og ríkisstjórnin
hafa jafn-margir, jafn-oft og á
jafn-stuttum tima reynt að finna
lausn á efnahagsvandanum.
I megindráttum hafa ríkis-
stjórnir siðustu ára verið að
hjakka I sama farinu, velta
vöngum út af sömu vandræðun-
um og leggja til svipaðar úr-
lausnir. Engu virðist skipta,
hvort i hlut eiga vinstri stjórnir
eða hægri. Allt fellur þetta i
sama farveginn, ólikar stefnur
og hugsjónir, i gegn um
hreinsunarbúðir stjórnkerfis-
ins, og rennur inn i þjóölifið sem
hugmyndafræði þeirrar emb-
ættismennsku, sem Islendingar
hafa búið við allt frá þeim tíma,
er við lutum danskri konungs-
stjórn.
Uppeldisáhrif staðnaðrar
embættismennsku
Ekki veit ég, hvort almenn-
ingur gerir sér fulla grein fyrir
áhrifamætti islenskrar emb-
ættismennsku innan stjórn-
kerfisins. Að visu hafa stjórn-
málamenn oft gagnrýnt emb-
ættismennskuna og áhrifamátt
kerfisins. En hvort þeir gera sér
ljóst, að þeir eru sjálfir I and-
legri herleiöingu innan dyra
kerfisins, þar sem húsverkin
einkennast af siðalögmálum
snobbisma og valdahroká, það
er annaö mál.
Félagsleg og siðræn áhrif
þessa uppeldis á þjóðfélagiö I
heild endurspeglast i ýmsum
alvarlegum vandamálum, sem
við Islendingar stöndum
frammi fyrir i dag.
Skortir hæfileika til að
stjórna
Þjóðin er kraftmikil og vinnu-
söm. I þeim efnum getum við
verið upplitsdjörf. A hinn bóg-
inn held ég, að flestir séu farnir
aö efast um hæfileika okkar til
að stjórna þessu landi. 1 þvi
sambandi dettur mér I hug saga
af konu einni, sem var að tala
um son sinn og tengdadóttur.
Hún átti fátt gott að segja um
tengdadóttur sina, sem hún
sagði vera bæði eyðslusama og
óreglusama. En um son sinn,
hann Jón, sagöi hún, að upplag-
ið væri svo gott, að hiö slæma
háttalag konunnar gæti ekki
eyðilagt hann með öllu.
Samlikingin á vel við rlkis-
stjórnir undanfarinna ára, sem
allar hafa verið eyðslusamar og
óreglusamar i viðustu merkingu
þess orös. En auk þess hafa þær
allar verið ihaldssamar i þeim
skilningi, að þeim hefur láðst að
koma auga á sérstöðu lands og
þjóðar.
Aldrei hafa jafn-
margir, jafn-oft og á
jafn-stuttum tíma
reynt að finna lausn á
efnahagsvandanum
Of þung skattabyrði á fá-
menna þjóð
Ef litið er á skattastefnu
undanfarinna ára er engu likara
en stjórnvöld hafi ætlað sér að
standa fyrir tæknivæðingu og
almennri uppbyggingu, sem
undir venjulegum kringum-
stæðum væri hægt að leggja á
heröar milljónaþjóða. En þótt
þjóðin sé kraftmikil og vinnu-
söm og upplagið sé gott, erum
við þó aöeins rúmlega einn
fimmti úr milljón.
Skattpiningarstefna undan-
farinna ára, og á ég þar bæði við
beina og óbeina skattheimtu
hins opinbera, hverju nafni sem
hf)n nefnist, er óréttlát og sið-
laus og ber að mótmæla harð-
lega.
Dr. Bragi Jósepsson, lekt-
or# skrifar um stjórn-
málaástandið í landinu,
ríkisstjórnina, og ýmis
þjóðmál, sem til umræðu
hafa verið. Hann segir
meðal annars, að þessari
ríkisstjórn sé um megn að
leysa þau vandamál, sem
nú blasi við, og örlög
hennar ættu að liggja Ijós
fyrir.
Þurfum að taka tillit til
sérstöðu landsins
Ein sérátaða Islands er sú, að
landið liggur einangrað, mjög
fjarri öörum löndum. Við þurf-
um þvi að greiða há flutnings-
gjöld á vöru til landsins og frá.
Þetta er óhjákvæmilegur
kostnaður, sem kemur til af
legu landsins. En þegar stjórn-
völd sjá ástæðu til að skatt-
leggja landsmenn vegna þessa
óhagræðis, er augljóst mál, að
skattpiningarstefna hins opin-
bera er allsráöandi.
Stjórnmálamennirnir
eru sjáífir í andlegri
herleiðingu innan dyra
kerfisins, þar sem hús-
verkin einkennast af
siðalögmálum snobb-
isma og valdahroka
Ef við litum á þá stefnu
stjórnvalda að skattleggja orku,
hvort sem um er að ræða inn-
lenda orku, rafmagn og heitt
vatn eða innflutta orku, bensin
og oliu, þá er einnig augljóst, að
skattheimtan vegur þyngra á
metunum en það markmiö að
örva framkvæmdir, framleiöslu
og iðnaö.
Kjördæmamálið
Eitt af stóru vandamálunum,
sem búið er að þvælast fyrir
þingi og stjórnvöldum allt frá
upphafi lýðveldisins, er kjör-
dæmaskipanin. Þar hafa hags-
munir einstakra stjórnmála-
flokka og einstakra þingmanna
staðið i vegi fyrir gagnlegum og
réttlátum breytingum.
1 sambandi við þetta mál
stöndum við frammi fyrir sömu
villunni sem svo oft áður, að út-
lendar fyrirmyndir milljóna-
þjóða passa hreinlega ekki fyrir
okkur Islendinga. Hvað þetta
mál varðar hafa að visu komið
fram ýmsar hugmyndir og væru
sumar þeirra vissulega til bóta
frá þvi sem nú er. Sú hugmynd,
sem gengur lengst I þessu máli,
og mundi leysa mörg vanda-
málin, er sú að gera landiö að
einu kjördæmi. Þetta yröi raun-
sæ lausn, sem mundi ekki að-
eins leysa vandann um vægi at-
kvæða, heldur mundi þetta
fyrirkomulag draga stórlega úr
þvi fyrirbæri, sem kallað er
hreppapólitik.
Ef við litum aðeins frekar á
þessa hugmynd, er augljóst, að
staða stjórnmálaflokkanna yrði
sterkari. 1 forkosningum eöa
prófkjöri flokkanna losnuöu
flokksmenn við harðvitug
innanflokksátök, en um slikar
kosningar þyrfti aö sjálfsögðu
að setja lög og reglur.
Ef miðað er við 60 þingmenn,
mundi hver stjórnmálaflokkur
bjóða fram lista með 60 fram-
bjóðendum, sem áður væri búið
að velja I prófkjöri. 1 kosningun-
um sjálfum mundi kjósandinn
merkja við þá frambjóðendur,
sem hann vildi styöja eöa
flokkslistann I heild.
Eitt afbrigði, sem oft hefur
veriö nefnt, er að kjósandinn
megi greiða atkvæði frambjóð-
endum úr mismunandi flokkum.
Ég er þeirrar skoðunar, að slikt
fyrirkomulag yrði mjög til bóta
og kæmi til móts við kröfur al-
mennings um aukið valfrelsi.
Félagsleg og siðræn
áhrif þessa uppeldis á
þjóðf élagiö í heild
endurspeglast í vanda-
málum, sem við stönd-
um frammi fyrir
Annár þáttur stjórnar-
skrármálsins
Þá vil ég einnig nefna vanda-
mál, sem mjög hefur sett svip
sinn á stjórnmál undanfarinna
ára. Þaö er nokkuð augljóst
mál, að hið svonefnda fastafylgi
flokkanna er ekki eins fast fyrir
og áður var. Fólk vill hafa rétt
til að skipta um skoðun,ef þvi
finnst flokkurinn hafa brugðist
vonum sinum. Einnig má benda
á, að fólk, i vaxandi mæli, er
farið að hugleiða meira en áður
hverskonar stjórn það kunni aö
kjósa yfir sig, með þvi að kjósa
þennan eöa hinn frambjóðand-
ann.
Ég er þeirrar skoðunar, aö
breyta eigi stjórnarskránni á
þann veg, aö forsætisráöherra
sé kjörinn i almennum kosning-
um. Þetta er stjórnskipulag,
sem við þekkjum ef til vill best
frá Frakklandi og hefur gefið
góða raun. Ég tel, að slikt fyrir-
komulag mundi henta mjög vel
á tslandi og mundi væntanlega
stuðla aö meira jafnvægi i is-
lenskum stjórnarháttum.
Hvernig ætlar rikis-
stjórnin að bregðast við?
í upphafi þessarar greinar
vék ég að stéttaskiptingarein-
kenni þjóðarinnar eins og það
kemur mér fyrir sjónir. Sömu-
leiöis benti ég á, aö efnahags-
ástandið i landinu og verðbólgu-
þróunin hafa stuðlað að þvi að
auka biliö milli hinna riku og fá-
tæku.
Aratugum saman höfum viö
setið uppi meö niðþungt
stjórnunarkerfi og embættis-
mennsku, sem ætti að heyra for-
tiöinni til. Stjórnmálamenn okk-
ar hafa ekki getaö rifið sig út úr
þessum fjötrum, þrátt fyrir við-
leitni örfárra einstaklinga.
Þannig er ástandið hjá okkur I
dag.
Og nú höfum við eina rikis-
stjórnina ennþá, sem hefur sett
sér þaö markmið að draga úr
verðbólgunni og koma efna-
hagslifinu i eölilegt horf. Og
hvernig verður þetta svo gert?
An þess að fara út I einstök smá-
atriði er augljóst, að rikisstjórn-
in stefnir að þvi að bæta hag
landsmanna — með langtima-
markmið i huga — svona
tuttugu, þrjátiu ár — með þvi að
rýra kjör almennings, auka
skattaálögur og draga jafnt og
þétt úr kaupmætti launa.
Stjórnmálamenn okk-
ar hafa ekki getað rifið
sig út úr þessum f jötr-
um, þrátt fyrir við-
leitni örfárra einstakl-
inga
Vonlaus ríkisstjórn
Það er augljóst mál, að þess-
ari rikisstjórn er algerlega um
megn að leysa þau vandamál,
sem nú blasa við. Sú aöferð að
krefjast þess, að skattpindur al-
menningur þessa lands þurfi nú,
á góðæristimum, þegar þjóðar-
tekjur eru hærri en nokkru sinni
fyrr, að herða sultarólina, til
þess að viðhalda sama óreiðu-
ástandinu, sýnir að þessi rikis-
stjórn er sama markinu brennd
og fyrri stjórnir. Henni er um
megn að gera þær grundvallar-
breytingar, sem nauösynlegar
eru, og beinast að orsökum
efnahagsvandans og öörum
félagslegum vandamálum þjóð-
félagsins.
Stjórnarsamstarf ið —
skrýtin en gagnslaus
samsetning
Við Islendingar þurfum á
sterku stjórnmálaafli að halda,
stjórnmálaafli, sem er i sam-
ræmi við grundvallar-viöhorf
landsmanna. Þetta viðhorf
kemur hvergi eins sterkt fram
og i jafnaðarstefnunni.
Stjórnmálaflokkarnir, sem
standa að núverandi rikisstjórn,
eru I molum. Það veit allur al-
menningur. Stjórnarsamstarfið
er stærsta sjónarspil, sem sett
hefur verið á sviö i islenskum
stjórnmálum alltfram á þennan
dag. Orlög þessarar rikisstjórn-
ar ættu þvi að liggja ljós fyrir.
Nútíma vaxtarverkir —
þar er von
Það er þvi mikilvægt fyrir
okkur Islendinga að slá skjald-
borg um Alþýöuflokkinn, hinn
gamalreynda baráttuflokk Is-
lenskra jafnaöarmanna, og
gera hann aö sterkasta aflinu i
islenskri pólitik. Þannig hafa
frændur vorir á Norðurlöndum
staðið að málum, og það til
fyrirmyndar.
Allt frá þvi fyrir kosningarnar
1978 hafa mikil umbrot veriö i
Alþýðuflokknum. Þar hafa nú-
tima vaxtarverkir þjóðfélagsins
fengið útrás. Þrátt fyrir mikil
átök og harðskeytta stjórn-
málabaráttu er Alþýðuflokkur-
inn samt eini samstæði stjórn-
málaflokkurinn i landinu.
Astæðan fyrir þvi er sú, að Al-
þýðuflokkurinn stendur á föst-
um grunni jafnaðarstefnunnar,
en berst jafnframt fyrir róttæk-
um þjóðfélagsbreytingum, sem
eru i samræmi við nútimalegan
hugsunarhátt, frelsi, jafnrétti
og bræðralag.
Bragi Jósepsson, lektor.