Morgunblaðið - 02.06.2002, Qupperneq 24

„ÉG tel að breska konungsveldið
hafi mikið aðdráttarafl fyrir erlenda
ferðamenn, sérstaklega þá gesti
sem eiga ekki slíku að venjast,“ seg-
ir John Culver, sendiherra Breta á
Íslandi. „Ferðamennirnir velta því þá
gjarnan fyrir sér hvernig eitthvað
sem virst getur svo gamaldags eigi
sinn stað í nútímanum. Maður þarf
þó ekki annað en að ganga niður
Whitehall að morgni til og sjá þann
mikla fjölda fólks sem fylgist með
varðaskiptunum til að sannfærast
um aðdráttaraflið sem konungs-
fjölskyldan hefur. Og persónulega þá
vona ég að heimsókn þeirra fái þá
líka til að velta fyrir sér þeim gildum
sem við Bretar tengjum konungs-
fjölskyldunni.“
Aðdráttarafl konungsfjölskyld-
unnar verkar þó ekki síður sterkt á
heimamenn, en að sögn Culver hef-
ur sá mikli áhugi sem almenningur
hefur sýnt krýningarafmælinu kom-
ið breskum fjölmiðlum verulega í
opna skjöldu. „Það er greinilega
mjög mikill áhugi meðal almennings
sem virðist telja fulla ástæðu til að
fagna krýningarafmælinu og að 50
ára stjórnartíð þessarar drottningar
sé hið besta mál.“ Culver bætir við
að þótt þær raddir heyrist stundum
í breskum fjölmiðlum að þingbundin
konungsstjórn eigi lítið erindi á 21.
öldinni sýni skoðanakannanir að al-
menningur sé á allt öðru máli.„Ég tel
líka að kongungsríkið sem slíkt hafi,
undir stjórn drottningar þróast í takt
við tíðarandann. Það má að sjálf-
sögðu alltaf rökræða
um það hvort nokkur
nái að fylgja tíðarand-
anum fullkomlega, en
drottningin og kon-
ungsfjölskyldan hafa
sannarlega verið mjög
meðvituð um að reyna
slíkt,“ segir Culver og
bendir á sem dæmi að
hin síðari ár hafi El-
ísabet tekið upp á því
að borga skatta líkt og
aðrir þjóðfélagsþegnar.
Elísabet er sögð vel
að sér í málefnum sam-
félagsins og má sem
dæmi nefna að drottn-
ingin les daglega öll stóru dagblöðin
sem gefin eru út í Bretlandi. „Þeir
tíu forsætisráðherrar sem farið hafa
með stjórn landsins á þeim tíma
sem drottningin hefur setið í hásæti
hafa allir minnst þessa sérstaklega.
Drottningin er þá ekki bara vel lesin í
þeim skilningi að hún hafi kynnt sér
ríkismálin og viti hvað dagblöðin
segi, heldur virðist hún líka geta
haldið betur í við hugsanagang þjóð-
arinnar en sumir stjórnmálamann-
anna hafa getað.“
Tímar nýrra vona
Culver var aðeins fjögurra ára
gamall er Elísabet tók við af föður
sínum, en hann segir andrúmsloftið
engu að síður hafa verið minnis-
stætt. „Þetta var tími nýrra vona og
það skilaði sér jafnvel til þeirra sem
voru jafnungir og ég.
Stríðinu var lokið,
miklar þjóðfélags-
breytingar voru að
eiga sér stað í Bret-
landi og ég tel að krýn-
ing drottingarinnar
hafi náð þeim anda
vel. Hér vorum við við
upphaf hinnar nýju
aldar Elísabetar eins
og það var gjarnan
kallað. Fólk minntist þá
þess gróskutíma sem
ríkti á tímum Elísabet-
ar I, nú gafst annað
tækifæri til að upplifa
slíkt og ég minnist
þessa sem spennandi tímabils.“
Culver segir fylgismenn drotting-
ar jafnt sem lýðveldissinna þá sam-
mála um að Elísabet hafi allt frá
fyrstu árum verið hún sjálf. Bæði
stöðug og samviskusöm. „Einn af
þeim fréttabútum sem sýndir hafa
verið hjá breskum sjónvarpsstöðv-
um undanfarið í tengslum við krýn-
ingarafmælið sýna drottninguna
halda ræðu rétt rúmlega tvítuga að
aldri og þar segir hún: „Ég mun til-
einka líf mitt því að þjóna þegnum
mínum.“
Þetta hjómar sérkennilega í dag
og ekki hvað síst úr munni ungrar
konu, en hún hefur svo sannarlega
staðið við orð sín og gert það sem
hún hét fyrir öllum þessum árum og
fyrir það nýtur hún óneitanlega virð-
ingar.“
Fylgist vel með tíðarandanum
John Culver
24 SUNNUDAGUR 2. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
VILHJÁLMUR bastarður(1066–1087) hertogi afNormandí vann sigur íorrustunni við Hastings
1066 og var síðan Englandskonung-
ur til dauðadags. Með sigri hans var
stjórnartíð Saxa, sem byggðu Eng-
land, að fullu lokið og í þeirra stað
kominn afkomandi norrænna vík-
inga sem sest höfðu að í norðvest-
urhluta Frakklands.
Töluverð átök voru þó áfram um
ensku krúnuna næstu aldir, eða allt
þar til Tudor-ættin komst til valda
undir lok 15. aldar. Hinrik VIII
(1509–1547) og dætur hans Blóð-
María (1553–1558) og Mey-
drottningin Elísabet I (1558–1603)
eru Bretum enda einkar minnis-
stæðir þjóðhöfðingjar. Það var jú
Hinrik VIII sem bar ábyrgð á siða-
skiptum Englendinga og dóttir
hans María I, strangtrúaður kaþ-
ólikki, sem ofsótti síðar mótmæl-
endur og loks systir hennar Elísa-
bet, gjarnan nefnd Meydrottningin,
sem sat við stjórnvölin á þeim árum
sem England varð leiðandi afl með-
al nýlenduvelda Evrópu. Eftir lát
Elísabetar, sem ekki skildi eftir sig
neinn erfingja, sameinuðust Eng-
lendingar og Skotar síðan um einn
þjóðhöfðingja, Jakob VI Skotlands-
konung (1603–1625), sem varð við
sameininguna Jakob I Englands-
konungur árið 1603.
Töluverðar breytingar hafa
óneitanlega orðið á konungsríkinu
og hefðum þess á þeim 400 árum
sem liðin eru frá sameiningunni.
Það var til að mynda strax undir lok
17. aldar sem konungur tapaði
framkvæmdavaldi sínu til þing-
heims, eftir að þingið setti Jakob II
(1685–1688) af í kjölfar einræðistil-
burða hans og bauð þess í stað
tengdasyni hans, Vilhjálmi af Ór-
aníu (1689–1702), að taka við krún-
unni árið 1688. En frá þeim tíma
hefur krúnan heyrt undir breska
þingið og valdahlutföllin sífellt
færst þingheimi meira í vil, enda
búa Bretar í dag við þingbundna
konungsstjórn.
Saxe-Coburg-Gotha
verður Windsor
Konungsfjölskyldan sem nú fer
fyrir Bretum á rætur sínar að rekja
til Þýskalands. Eftir að Anna
drottning (1702–1714) lést barnlaus
árið 1714, var leitað til Hannover
eftir nánasta ættingja sem væri
mótmælendatrúar og við krúnunni
tók fjarskyldur ættingi, Georg I
(17-14-1727), sem stjórnaði Eng-
landi að mestu frá heimaslóðum sín-
um í Hannover. Sú breyting hafði
nefnilega orðið á árið 1701 að þing-
heimur lögfesti að þjóðhöfðinginn
yrði að vera mótmælendatrúar.
Það var hins vegar fyrir tilstilli
Alberts prins, eigimanns Viktoríu
drottningar (1837–1901), sem þýska
ættarnafnið Saxe-Coburg-Gotha
tengdist krúnunni. Ættarnafninu
var þó ekki haldið lengi, heldur var
því breytt í Windsor strax á dögum
Georgs V (1910–1936), sem taldi
þýska forfeður óheppileg tengsl í
heimsstyrjöldinni fyrri.
Það var einmitt sonur hans, Eð-
varð VIII, sem síðar afsalaði sér
krúnunni við dauða föður síns til
þess að giftast hinni bandarísku
Wallace Simpson og í kjölfarið var
faðir Elísabetar (1952–), Georg VI
(1936–1952), krýndur. Georg hafði
aldrei búist við, né óskað eftir, að
verða konungur og vó ábyrgðin
þungt. Hann var að eðlisfari tauga-
óstyrkur og óframfærinn og hafði
lágt sjálfsmat auk þess sem hann
stamaði. Eiginkona hans, Elizabeth
Bowes-Lyon, betur þekkt sem
drottningamóðirin heitin og einn af
afkomendum Stuart-konunganna,
átti svo sinn þátt í að konungur
sigraðist á þessum erfiðleikum og
er þeirra Georgs VI og Elísabetar
helst minnst fyrir þátt sinn í heims-
styrjöldinni síðari. En konungs-
hjónin dvöldu í Englandi öll styrj-
aldarárin, eyddu deginum í
Buckingham-höll en óku síðan til
Windsor-hallar er tók að kvölda til
að forðast sprengjuárásir Þjóð-
verja.
Og þótt ekki séu allir á eitt sáttir
um þátt konungshjónanna í stríðinu
og sumir t.d. bent á að konungur
hafi verið á sveif með þeim stjórn-
málamönnum sem töldu réttast að
semja við Hitler, vakti vera fjöl-
skyldunnar í Bretlandi á stríðstím-
um engu að síður bæði aðdáun og
virðingu almennings. Þau höfnuðu
því enn fremur að flytja til Banda-
ríkjanna árið 1940 er innrás Þjóð-
verja var yfirvofandi. Drottningin
sagði þá þessi fleygu orð, og end-
urtók nokkru sinnum síðar: „Börnin
vilja ekki fara án mín, ég mun ekki
fara án konungsins og konungurinn
mun aldrei fara.“
Með sigri Bandamanna jukust
vinsældir konungsfjölskyldunnar
síðan enn frekar og er Georg VI
lést úr krabbameini árið 1952 og
dóttir hans Elísabet II tók við völd-
um var sigurvíman enn slík að rætt
var um Elísabetaröldina hina nýju
og þar með vísað til farsællar
stjórnartíðar Meydrottningarinnar.
Elísabetaröldin hin nýja
Elísabet II var aðeins 26 ára
gömul er hún var krýnd í Westmin-
ister Abbey 2. júní 1952. Aðeins
nokkrum árum áður, eða 1947, hafði
hún gifst Filipusi prins, hertoga af
Edinborg, og höfðu þau eignast
börnin Karl, krónprins Breta, og
Önnu er drottningin settist í há-
sæti. Síðar bættust við drengirnir
Andrés og Eðvarð og varð Elísabet
þar með eini þjóðhöfðingi Breta frá
dögum Viktoríu drottningar sem
átt hefur börn á meðan hún gegndi
embætti.
Þau fimmtíu ár sem liðin eru frá
krýningu Elísabetar hafa spannað
tímabil mikilla og stundum róstu-
samra breytinga í Bretlandi. Árið
1952 var Breska heimsveldið til
dæmis enn við lýði, enda Breska
samveldið ekki stofnað fyrr en á ár-
unum 1953–1966, ekki bjuggu nema
rúm 30% Breta þá í eigin húsnæði
og hefur þessi tala risið upp í 70% á
tímabilinu, skilnaðir voru þá fimm-
falt færri og konur einungis um
þriðjungur vinnuafls í stað helm-
ings nú. Lífslíkur voru líka átta ár-
um skemmri og kolaframleiðsla og
stáliðnaður ráðandi atvinnugreinar
enda hátækniiðnaður nútímans
ekki enn kominn til sögunnar. Ein-
ungis 35% ungmenna héldu þá
áfram skólagöngu eftir að skyldu-
námi lauk í stað 70% nú og áhrifa
sjónvarps- og netmiðla átti enn eft-
ir að verða vart í þeim mikla mæli
sem nú er.
Þótt þjóðfélagsbreytingarnar
hafi verið miklar á tímabilinu þykir
drottningin hafa sýnt af sér mikla
festu. Staða hennar er að vísu ólík
forverum hennar í embætti, fólki á
borð við Hinrik VIII, Vilhjálm bast-
arð og Blóð-Maríu, enda hlutverk
þjóðhöfðingjans í dag að stórum
hlut táknrænt – hún er holdgerv-
ingur þjóðarímyndarinnar. Tákn-
ræn staða kemur þó ekki í veg fyrir
að konungsfjölskyldan sé gagnrýnd
af almenningi sem virðist almennt
hafa nokkuð sterkar skoðanir á
málefnum fjölskyldunnar. Er
hjónaband Karls Bretaprins og
lafði Díönu Spencer, sem í fyrstu
hafði virst eins og klippt út úr æv-
intýrabókum, endaði með bitrum
skilnaði og hjónabönd þeirra Önnu
prinsessu og Andrésar brustu líka,
töldu margir slíkt hafa neikvæð
áhrif á ímynd krúnunnar þó dregið
hafi úr gagnrýni á síðustu árum.
Enn eimir þó af slíkum skoðunum,
sem kemur hvað skýrast fram í við-
horfi almennings til ástkonu Karls
prins, Camillu Parker-Bowles.
Vikuritið Economist bendir þannig
á að lengi vel hafi þótt óásættanlegt
að erfingi krúnunnar giftist ást-
konu sinni og þó Bretar hafi haft
nokkur ár til að venjast tilhugsun-
inni bendi skoðanakannanir til þess
að þriðjungur þeirra sé enn ósáttur
Lengi lifi
drottningin
Bretar fagna nú um helgina því að 50 ár eru liðin
frá því að Elísabet II var krýnd drottning, þá að-
eins 26 ára gömul. En Elísabet er 40. þjóðhöfðing-
inn sem fer fyrir Englendingum frá dögum Vil-
hjálms bastarðs. Anna Sigríður Einarsdóttir
stiklaði á stóru í sögu krúnunnar og komst að því
að þótt breskir fjölmiðlar séu gjarnan gagnrýnir á
konungsfjölskylduna nýtur hún enn óneitanlega
mikillar hylli meðal almennings.
Buckingham-höll. Mikið verður um dýrðir í nágrenni hallarinnar nú um helgina og setur tónleikahald svip á hátíðarhöldin.
Búast má við að hundruð þúsunda gesta leggi leið sína þangað til að fagna 50 ára krýningarafmæli drottningarinnar.
Elísabet við eina þeirra fjölmörgu opinberra athafna sem hún er við ár hvert.
Hlutverk þjóðhöfðingjans í dag er að mestu leyti táknrænt.