Morgunblaðið - 11.06.2002, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. JÚNÍ 2002 29
SAMKVÆMT niðurstöðum nýrrar B.S. rit-gerðar í íþróttafræðum um notkun efedríns meðal íþróttamanna í handbolta,körfubolta og knattspyrnu á Íslandi hafa
um 34% karla og 39% kvenna notað fæðubótarefni
sem inniheldur efedrín. Fram kemur í könnuninni
að neyslan sé mest hjá körfuboltaiðkendum.
Margrét Ágústa Þorvaldsdóttir og Hrönn Árna-
dóttir eru höfundar ritgerðarinnar sem jafnframt
er lokaverkefni í íþróttafræðum við Íþróttafræða-
setur Kennaraháskóla Íslands við Laugarvatn. Í
ritgerðinni, sem ber heitið Notkun efedríns í íþrótt-
um á Íslandi, voru valin af handahófi sex hand-
knattleikslið, sex körfuknattleikslið og sex knatt-
spyrnulið og var skiptingin jöfn milli kvenna- og
karlaliða. Alls voru lagðar spurningar fyrir 255
íþróttamenn (133 karla og 122 konur) og var svar-
hlutfall 100%. Af þeim töldu 84% að notkun fæðu-
bótarefna gæti bætt árangur þeirra í íþróttum og
73% hafa notað fæðubótarefni í þeim tilgangi.
Hvað efedrín snertir hefur um helmingi íþrótta-
manna, 53%, verið boðið efedrín. Af þeim sem ekki
hafa prófað efnið sögðu 17,5% geta hugsað sér að
nota það í framtíðinni. Þá telur um 21% þeirra sem
þátt tóku í könnuninni að leyfa eigi sum lyf án eft-
irlits til að bæta árangur í einstökum íþróttagrein-
um.
Íþróttamenn meðvitandi um
aukaverkanir efedríns
Hrönn Árnadóttir, annar af tveimur höfundum
ritgerðarinnar, segir að komið hafi í ljós að íþrótta-
menn séu vel meðvitaðir um hætturnar af inntöku
efedríns. Þannig svöruðu 88% rétt þegar beðið var
um að merkja við hverjir væru fylgikvillar efnisins.
„Fólk veit alveg hvað það er að gera og áttar sig á
að þetta þrengir æðar, hækkar blóðþrýsting,
o.s.frv,“ segir Hrönn. Einnig voru þeir sem hætt
höfðu neyslu efedríns spurðir um ástæður þess.
Langalgengast var að íþróttamenn hættu vegna
þess að þeir töldu að það hefði skaðleg áhrif á líkam-
ann en einnig fundu margir fyrir aukaverkunum.
Í ritgerðinni styðjast Hrönn og Margrét við
kandídatsritgerð Páls Magnússonar í lyfjafræði frá
árinu 2000 en þar kemur fram að einungis 5,1%
þeirra íþróttamanna sem spurðir voru á þeim tíma
höfðu notað ólögleg lyf. Spurð um ástæður þessarar
miklu aukningar segir Hrönn að framboðið af ólög-
legum efnum hafi stóraukist. Báðar þekkja þær vel
til á líkamræktarstöðvum og bendir Hrönn á að hún
hafi horft upp á neysluna stóraukast á undanförn-
um árum. Hrönn undirstrikar að efedrín sé bara
eitt af mörgum ólöglegum lyfjum og því sé aukn-
ingin mjög mikil sé litið til könnunar Páls.
Þegar skoðuð er neysla á fæðubótarefnum al-
mennt eftir íþróttagreinum kemur fram að hún er
áberandi mest í körfubolta og minnst í handbolta.
Hrönn segir að þetta hafi komið á óvart í ljósi þess
að íþróttirnar geri svipaðar líkamlegar kröfur til
íþróttamanna.
Þegar skoðaðar eru tölur yfir þá sem neytt hafa
efedríns kemur fram að langflestir eru í körfubolta
eða 43,6% að meðaltali hjá báðum kynjum og 46,5%
karla. Í knattspyrnu er hlutfallið 34,4% að meðaltali
yfir bæði kyn og 32,1% í handbolta.
Meðal karla sem hafði verið boðið efedrín voru
flestir í körfubolta, eða tæp 42%, en fæstir í hand-
bolta eða tæp 27%. Hjá konum voru flestar í knatt-
spyrnu eða tæp 42% og sömuleiðis fæstar í hand-
bolta eða rúm 25%. Þegar íþróttamenn voru spurðir
hver hefði boðið þeim efedrín svöruðu 9 af 10 að vin-
ir þeirra hefðu boðið þeim efnið. Næst á eftir komu
líkamsræktarstöðvar.
Í ályktunarkafla undir lok ritgerðarinnar kemur
fram að engin augljós skýring sé á því af hverju
körfuboltaiðkendur neyti frekar efedríns en fólk í
öðrum íþróttum. Hrönn og Margrét benda hins
vegar á í ritgerðinni að samkvæmt óbirtum við-
tölum sem þær áttu við íþróttamenn sé mjög auð-
velt að nálgast fæðubótarefni sem innihalda
efedrín á svæði Varnarliðsins þar sem það sé ekki
ólöglegt.
Í lok ritgerðarinnar koma höfundar með tillögur
að framtíðarrannsóknum. Benda þær á að áhuga-
vert gæti verið að kanna notkun á fæðubótarefnum
meðal þeirra sem stunda reglubundnar æfingar
hjá félagi og þeim sem æfa á eigin vegum. Benda
þær á að ekkert eftirlit sé með neyslu einstaklinga
sem æfi á eigin vegum.
Leikmenn sem verða uppvísir að
neyslu umsvifalaust reknir
Friðrik Ragnarsson, þjálfari Íslandsmeistara
karla hjá Njarðvík í körfubolta, segist hafa heyrt
að neysla á efedríni hafi tíðkast í einhverjum
keppnisliðum í körfubolta. Hann segir að farið hafi
verið yfir þessi mál í liði Njarðvíkur og að enginn
liðsmanna þess noti slík efni. Hann segir að verði
það raunin að upp komist um slík mál verði viðkom-
andi leikmaður umsvifalaust rekinn úr liðinu.
„Ég talaði við mína menn fyrir tímabilið í fyrra
og gerði þeim grein fyrir því að ef menn væru að
taka efedrín eða myndu falla á lyfjaprófi fari þeir
frá félaginu með skömm,“ segir Friðrik.
Að sögn Friðriks gerir ÍSÍ lyfjapróf á leikmönn-
um einu sinni á ári og stundum á tveggja ára fresti.
Hann bendir á að nauðsynlegt sé að fjölga lyfja-
prófum en ÍSÍ hafi á móti bent á að kostnaðurinn sé
of mikill. Friðrik segist hafa heyrt að í þeim til-
vikum sem körfuboltamenn noti efedrín sé það oft-
ast á undirbúningstíma þegar engin lyfjapróf séu
gerð. Friðrik bendir jafnframt á að það sjáist mjög
auðveldlega ef leikmenn noti efedrín, t.d. á und-
irbúningstíma. Úthald aukist til muna og meðal-
leikmenn auki úthald verulega og verði betri leik-
menn á skömmum tíma. „Ég hef séð menn á Ripped
fuel og hrist hausinn yfir því hvað þeir geta gert.“
Aðspurður hvort einhvern tímann hafi vaknað
grunur um að einhver leikmanna liðsins hafi notað
efedrín segir Friðrik að grunsemdir hafi vitaskuld
verið á kreiki en að það hafi aldrei fengist staðfest.
„Menn sverja allavega fyrir það og segja að enginn
sé á þessu. Ég held að þetta sé eins í öllum liðum.
Þjálfarar eru náttúrlega að reyna að sporna við
þessu,“ segir Friðrik.
Sigurður Ingimundarson, þjálfari úrvalsdeildar-
liðs Keflavíkur í körfubolta, segist telja að umræða
um notkun efedríns í körfubolta byggist að mestum
hluta á að sögusögnum og á að giska einn og einn
leikmaður noti efnið að staðaldri.
Hann fullyrðir að enginn í liði Keflavíkur neyti
efedríns að staðaldri eða hafi notað efnið. „Ég held
að þessi efni hafi mjög lítið að segja fyrir íþrótt-
irnar. Það er ekki nema menn fari í einhver miklu
sterkari efni sem þá eru líka hættulegri,“ segir Sig-
urður.
Niðurstöður lokaritgerðar um notkun efedríns í knattíþróttum á Íslandi
Rúmur þriðjungur aðspurðra
segist hafa neytt efedríns
Hrönn
Árnadóttir
Margrét Agústa
Þorvaldsdóttir
Friðrik
Ragnarsson
Sigurður
Ingimundarson
ARNAR Hafsteinsson, einkaþjálfari
hjá World Class og keppnismaður í
vaxtarrækt og hreysti til margra
ára, segir notkun örvandi og ólög-
legra efna meðal líkamsræktariðk-
enda mun algengari en af sé látið.
Hann áætlar að rösklega helmingur
þeirra sem sækja líkamrækt-
arstöðvarstöðvar séu að nota ólög-
leg efni á borð við efedrín eða hafi
notað þau einhvern tímann. Arnar
segir ekki óalgengt að fólk sem
stundi engar íþróttir noti slík efni
jafnvel til að grennast eða þegar
þegar það fer út að skemmta sér.
Arnar varð í þriðja sæti á Íslands-
mótinu í vaxtarrækt í sínum flokki
árið 2000 og í fimmta sæti í Fitness
Galaxy sama ár. Hann segist hafa
freistast til að nota örvandi efni fyr-
ir þessi mót til að bæta eigin árang-
ur en hann hafði áður snúið baki við
allri lyfjanotkun fyrir sjö árum. Á
þeim tíma notaði hann stera og örv-
andi efni áður en hann ákvað loks að
hætta eftir mikla neyslu í um tvö ár.
„Það sem gerist þegar menn eru
að keppa [í hreysti] er að þeir sjá
ekki nokkra leið að árangri nema
nota í það minnsta örvandi efni, og
jafnvel stera,“ segir Arnar.
„Og þetta er miklu meira en það.
Ég sem einkaþjálfari er vitni að því
að almenningur, frá 14 ára krökk-
um sem eru að fara að djamma upp í
fimmtuga leikskólakennara, eru að
nota þessi efni til að ná af sér fitu og
halda sér vakandi í prófum,“ segir
hann.
Maður á fimmtugsaldri hringdi
vegna hjartsláttartruflana
Arnar segir að oftar en einu sinni
hafi verið hringt á líkamsrækt-
arstöð til sín og spurt hvort hann
gæti útvegað Ripped fuel, sem er
vinsælasta örvandi efnið á mark-
aðnum, og inniheldur efedrín. Þá
hafi hann líka lent í því að fólk hafi
hringt í sig og spurt ráða vegna
aukaverkana af inntöku Ripped
fuel; m.a. vegna hjartsláttartrufl-
ana. Meðal annars hafi maður á
fimmtugsaldri hringt, vegna hjart-
sláttartruflana, og óskað eftir upp-
lýsingum um lyfið hjá stöðinni. Þeg-
ar hann var inntur eftir því af
hverju hann hefði ekki samband við
heimilislækinn sinn
sagðist maðurinn ekki
þora það.
Arnar segir að sumt
af því fólki sem hann
þjálfi spyrji annaðhvort
um örvandi efni eða
noti þau að staðaldri.
Hann segist ekki útvega
nein slík efni og segir
sínum kúnnum und-
antekningarlaust frá
eigin reynslu af notkun
þeirra.
Arnar segir að líkt og
með önnur örvandi efni,
byggi neytendur upp
þol gegn þeim sem aft-
ur kallar á meiri neyslu til að ná
fram samskonar áhrifum. Hann seg-
ist hafa heyrt þess dæmi að fólk sé
að taka allt upp í 20 töflur af örv-
andi efnum á dag, bæði við íþrótta-
iðkanir og þegar það fer út að
skemmta sér, þegar ráðlagður dag-
skammtur er á að giska tvær töflur.
„Það sem vantar er fræðsla. Fólk
heldur að af því þetta er selt í versl-
unum í Bandaríkjunum þá sé það
meinlaust og þetta sé fyrst og
fremst þröngsýni hjá íslenskum yf-
irvöldum að selja það ekki,“ segir
Arnar. Hann bendir á að efnin séu
alls ekki hættulaus og vísar þar til
aukaverkana á borð við hjartaó-
reglu, háþrýsting, svefnleysi, þung-
lyndi og kvíðaköst.
Arnar segist sjálfur hafa fundið
fyrir þessum einkennum þegar
hann neytti efnanna, einkum í
kringum keppnismót
þegar hann neytti
meira af þeim í þrjá til
fjóra mánuði í senn
Einnig hafi neysla á
sterum og örvandi
efnum á sínum tíma
gengið mjög nærri
heilsu hans en hann
var þá einungis 23
ára.
Fólk fer ekki leynt
með neysluna
Arnar hefur stund-
að lyftingar í yfir tíu
ár og starfað sem
einkaþjálfari síðast-
liðin sex ár. Hann segist hafa tekið
þá ákvörðun fyrir um einu og hálfu
ári að hætta allri notkun örvandi
efna og ná árangri á eigin for-
sendum og án allra efna. Engu að
síður blasi það við honum á degi
hverjum að menn séu að neyta örv-
andi efna og fólk sé ekki að fara
leynt með neysluna. Sjálfur missti
hann félaga sinn fyrir tveimur árum
sem var á kafi í neyslu stera og örv-
andi efna.
Hann segir mjög auðvelt fyrir
fólk að verða sér úti um þessi efni
sem margir freistist til að flytja til
landsins frá Bandaríkjunum þar
sem þau eru lögleg. Hann segist
einnig hafa heyrt að einhverjir flytji
inn og dreifi efnunum með skipu-
lögðum hætti en að sér sé ekki
kunnugt um hverjir þar séu að
verki.
Arnar Hafsteinsson einkaþjálfari segir neyslu efedríns algenga meðal fólks
Ungmenni frá 14
ára aldri nota
efedrín um helgar
Arnar Hafsteinsson
til að
nsókn-
það sé
a slík-
ar, þar
muni
hrif á
ræði í
búum
u for-
efur í
a jafn-
u sviði
, eða
ugbún-
þessa
. Með
akorti
kkar í
ði al-
kmiðið
dóms-
lyfja-
gu
erfða-
ð auk
upp-
stað-
erfða-
flokki
tungla
ellites)
breyti-
t á 104
ngu á
því í
rhorni
u nið-
erfða-
ð sér-
ð. Við
r stað
erfða-
endur-
að af-
væmar
. Með
ést að
r mjög
u hlut-
End-
ra 1,6
m en
körlum, en auk þess er þessi
tíðni breytileg milli mæðra og
jafnvel meðal eggfrumna sömu
móður. Þetta á hinsvegar ekki
við um karlmenn þar sem end-
urröðunartíðnin virðist alltaf
vera sú sama.
Endurröðun er nokkurs konar
erfðafræðileg afleiðing af kyn-
bundinni æxlun og sem slík mik-
ilvæg í þróun
mannsins eins og
annarra lífvera og
samkvæmt þessum
niðurstöðum má
e.t.v. segja að kon-
ur hafi gegnt
stærra hlutverki í
þróun mannsins en
karlmenn. Þessar
niðurstöður benda
líka til að endur-
röðunartíðninni sé
að einhverju leyti
stjórnað af þáttum
utan erfðamengis-
ins,“ segir í frétta-
tilkynningu ÍE.
Athyglisverður
munur á erfða-
kortum
kynjanna
Kári segir þenn-
an mun á endur-
röðunartíðni
kynjanna mjög
áhugaverðan, bæði
í sjálfu sér og
vegna þeirra
spurninga sem
hann vekur. ,,Þjón-
ar hann einhverj-
um tilgangi, sem
við eigum eftir að finna, eða er
hann afleiðing af einhverjum
mun á körlum og konum? Eru
konur viðkvæmari fyrir um-
hverfisáhrifum á stöðugleika
erfðamengisins en karlmenn?“
segir Kári.
Vísindamenn ÍE benda einnig
á í kynningu á smíði erfðakorts-
ins að fyrirtækið hafi yfir að
ráða stærstu miðstöð til arf-
gerðagreininga í heiminum, ætt-
fræðiupplýsingum um alla Ís-
lendinga og hugbúnaði til að
halda utan um og greina arf-
gerðir mikils fjölda einstaklinga.
Við smíði kortsins voru greindar
arfgerðir 5.136 örtungla í sam-
tals 869 einstaklingum, foreldr-
um og börnum þeirra í 146 ís-
lenskum fjölskyldum. Þannig
tókst að smíða erfðakort sem er
5 sinnum nákvæmara en þau
kort sem notuð eru í dag.
,,Með því að greina hvernig
þessi örtungl erfast í fjölskyld-
um var hægt að greina með
meiri vissu en áður hefur verið
mögulegt hvar endurraðanir eiga
sér stað og setja niður nákvæma
staðsetningu á örtunglunum. Á
það kort var síðan hægt að bæta
upplýsingum um staðsetningu
yfir tveggja milljóna einbasa
breytileika, segir í kynningu ÍE
á erfðakortinu.
Eins og fyrr segir verður
erfðakortið nú birt og öllum að-
gengilegt á Netinu. ,,Frumgögn-
in sem að baki búa verða send
þeim vísindamönnum sem vilja
og heita því að nota þau ein-
göngu til vinnu við rannsóknir
sem lúta þeim vísindasiðfræði-
legu meginreglum sem menn
vilja að farið sé að,“ segir Kári.
Fjallað var um greinina í Nat-
ure Genetics og þann vísinda-
áfanga sem ÍE hefur náð með
smíði erfðakortsins í fjölmörgum
erlendum fjölmiðlum í gær. Skv.
upplýsingum Kára hefur kynn-
ing erfðakortsins vakið mikil við-
brögð í vísindaheiminum og
margir haft samband við fyrir-
tækið til að afla frekari upplýs-
inga um þessar niðurstöður vís-
indamannanna.
rar erfðagreiningar
eika sem
gvíslega
aðinu 30. nóvember
sindaakademíu New
a í vísindaheiminum
annsins.
sínu
ngar
gð
ðum
r að-
m.