Morgunblaðið - 28.07.2002, Blaðsíða 23

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28. JÚLÍ 2002 23
Hvað segirðu;hvernig gangastrákamálin?Ertu eitthvað að
slá þér upp? Ertu komin með
gæja?
Hvernig er það; á ekki að
fara að koma með eitt lítið?
Eruð þið farin að spá í annað?
En frábært, ertu ólétt: Var
þetta planað? Eða var þetta
kannski … slys?
Mörkin milli umhyggju- og
afskiptasemi geta stundum
virst ansi loðin, einkum þegar
kemur að málefnum hjartans
og því hvenær hinn og þessi
hefur í hyggju að fjölga sér.
Raunar virðast engin tak-
mörk fyrir þeim spurningum
sem fólk lætur dynja á öðrum
varðandi ásta- og barneign-
armál. Spurningarnar breyt-
ast eftir aðstæðum en svo
virðist sem þeim linni ekki þó
að viðkomandi „nái sér í
mann“, „komi með eitt lítið“
og komi svo með „annað“ og
„ég trúi þessu ekki, enn ann-
að! Eigið þið ekki sjónvarp!?“
Svo virðist sem þetta sé hið
eðlilegasta umræðuefni fólks
sem þekkist kannski lítið sem
ekkert, en að mínu mati er
þetta vægast sagt persónu-
legt umræðuefni og nokkuð
sem maður ræðir við nánustu
ættingja og vini, ekki fólk sem
maður hittir á Laugaveginum
einu sinni á ári. Það mætti
næstum halda að einhvers
konar skotleyfi sé gefið út á
ungar konur hvað persónuleg
umræðuefni varðar. Það „má“
spyrja okkur hvort við séum
óléttar, að spá í barneignir,
hvort við séum að reyna og
svo framvegis. Ég þekki
fjöldann allan af ungum kon-
um sem líða kvalir vegna um-
ræddra spurninga. Og það af
ýmsum ólíkum ástæðum.
1. Sú sem er komin fjórar
vikur á leið. Ég þekki unga
konu sem talaði um þann
hrylling sem fyrstu þrír mán-
uðir meðgöngunnar voru. Or-
sök vanlíðunar hennar var
hvorki morgunógleði né
hormónasveiflur, heldur nag-
andi samviskubit yfir að hafa
logið svona mikið og að svona
mörgum. Kona þessi hélt í þá
reglu að opinbera ekki þung-
un sína fyrr en eftir hina hefð-
bundnu „þriggja mánaða
skoðun“ og af því að hún var
nýgift dundu spurningarnar á
henni með meiri þunga en
nokkru sinni. Hún fékk sting í
sitt heiðarlega hjarta í hvert
sinn sem hún sagði „ólétt? ég?
nei“, „ég er búin að ætla að
hætta að reykja alveg ótrú-
lega lengi núna, í alvöru, ég
hef bara ekkert verið að tala
um það skilurðu“. „Sprite
takk, ég er á bíl. Nei, hvaða
rugl, ég er bara á bíl!“ Það er
ástæða fyrir því að konur
greina ekki frá þungun sinni á
fyrstu vikum meðgöngunnar.
Og ef kona er ekki búin að
segja frá að eigin frumkvæði,
þá segir hún ekki frá aðspurð.
2. Sú sem er búin að reyna í
nokkur ár en ekkert gengur.
Önnur kona sem ég þekki og
er líka nýlega gift er búin að
vera að reyna að eignast barn
í nokkur ár. Hún er spurð sí
og æ hvort þau ætli nú ekki að
fara að koma með eitt lítið og
það verður að sjálfsögðu fátt
um svör. Í hvert sinn sem ein-
hver svo vænir hana og mann-
inn hennar um eigingirni og
framagirni (það er gert, í al-
vöru) fær hún sáran sting í
sinn barnlausa og barnsþrá-
andi maga.
3. Sú sem vill ekki eignast
börn. Ég þekki þó nokkrar
ungar konur sem eru ekki
búnar að ákveða hvort þær
vilja yfir höfuð eignast börn.
Þetta segjast þær upplifa sem
mjög svo andfélagslega af-
stöðu í íslensku samfélagi,
það er að segja að geta virki-
lega hugsað sér að fara í
gegnum lífið án þess að unga
út þó ekki væri nema einu
kríli. Sjúkleg eigingirni og
yfirgengileg framagirni er sú
ásökun sem gjarnan dynur á
þeim, en ég vitna í eina
þeirra, sem sagði nýlega í um-
ræðum um þetta mál: Eig-
ingirni? Hvað er eig-
ingjarnara en að eignast
barn?
4. Sú sem vill eignast börn,
en ekki nærri því strax.
Margar ungar barnlausar
konur eru í þessari stöðu og
ætla sér aldeilis að eignast
barn/börn í framtíðinni, ef
guð lofar. Þá er sú pressa sem
gjarnan myndast meðal ætt-
ingja og vina alveg til þess
fallin að hafa öfug áhrif.
Flestar barnlausar konur
kannast líklega við það að
hafa haldið á ungbarni í veislu
og heyrt stunur úr öllum
hornum: „Oh, sjáið hana!“
„Guð hvað þetta fer þér vel!“
Og svo hinn klassíski hryll-
ingur: „Er farið að hringla í
eggjastokkunum!?“ Sjálf vil
ég alls ekki hugsa um eggja-
stokkana mína sem box með
hlutum sem hringlar í, né að
sú mynd (eða nokkur önnur)
sé dregin upp af eggjastokk-
unum mínum í boðum.
Þá skal tekið fram að ég
veit að allar þessar at-
hugasemdir og spurningar
sem lýst er hér að ofan eru vel
meintar. Ég veit að það er
ekki af illsku eða leiðindum
sem fólk spyr okkur hvort við
séum að fara að koma með
eitt lítið, heldur er það gert af
áhuga og umhyggju. Ég vil
samt taka að mér að benda á
hlið ungra kvenna, sem gjarn-
an eru þjakaðar og jafnvel að
kafna undan þessum áhuga
og umhyggju. Ekki spyrjum
við miðaldra ættingja okkar
hvernig gangi að tækla breyt-
ingaskeiðið og gráa fiðring-
inn. Sumt er nefnilega einka-
mál og „eitt lítið“, áður en það
verður til, er eitt af því.
Birna Anna
á sunnudegi
Á ekki að
fara að koma
með eitt lítið?
Morgunblaðið/Jóra
bab@mbl.is
Á
RIÐ 1963 stofnaði sænska
ríkið stofnun sem hlaut
nafnið Rikskonserter. Aðal-
markmið frá upphafi hefur
verið að gera góða tónlist
aðgengilega fyrir Svía, hvar
í landinu sem þeir búa. Riks-
konserter leggja fé til eflingar tónlistarlífs á
smærri stöðum og sveitum og á landsvísu.
Rikskonserter skipuleggja tónleikaferðir tón-
listarmanna, -hópa og hljómsveita og hvers
konar tónlistarviðburði í klassískri tónlist,
samtímatónlist, djassi og þjóðlaga- og þjóð-
legri tónlist. Mikil áhersla er lögð á að koma
tónlist til barna, sérstaklega gegnum skóla-
og fjölskyldutónleika. Ríkið leggur Rikskons-
erter til stærstan hluta þess fjármagns sem
til rekstrarins þarf, en eitt stærsta trygg-
ingafyrirtæki Svíþjóðar, Folksam, er aðal-
styrktaraðili þeirra
verkefna er snúa að
börnum. Fjölmargar
tónlistarhátíðir í Sví-
þjóð eru skipulagðar
í samstarfi við Riks-
konserter og stofn-
unin skipuleggur
einnig tónlistarstarf sem aðrir kosta, eins og
norrænu ungmennahljómsveitina Orkester
Norden, sem stofnuð var af Lionshreyfing-
unni á Norðurlöndum, sem enn styrkir hana
að stórum hluta.
Samstarf við aðrar sænskar tónlistarstofn-
anir er mjög öflugt.
Rikskonserter kynna Svíum það mark-verðasta í tónlist annarra þjóða, enstanda einnig fyrir því að kynnasænska tónlist á erlendri grund, oft
í samvinnu við sambærilegar stofnanir í öðr-
um löndum. Á vegum Rikskonserter eru
gefnir út geisladiskar undir merki Caprice
Records og árlega verður fjöldi nýrra tón-
verka til fyrir tilstilli Rikskonserter, og þar
hafa íslensk tónskáld notið góðs af. Rikskons-
erter standa fyrir tónlistarkeppni unglinga, –
ekki ósvipaðri og Músíktilraunum Tóna-
bæjar; verðlauna frábæra einleikara í klass-
ískri tónlist og fylgja verðlaununum eftir með
tónleikum og plötuútgáfu; – þeir halda úti
öflugum tónleikavef á netinu með yfirliti yfir
tónleika og upplýsingum um flytjendur,
standa fyrir málþingum um tónlist og málefni
tengd tónlist og svo mætti lengi áfram telja.
Það er fátt sem Rikskonserter gera ekki þeg-
ar að tónlist kemur.
Það er auðvelt fyrir okkur Íslendinga að
öfunda Svía af svo metnaðarfullri rík-
isstofnun sem Rikskonserter er. Hér er auð-
vitað gengið út frá því að almennt þyki starf-
semi af þessu tagi eftirsóknarverð og
mikilvæg fyrir samfélagið. Við þurfum þó
ekki að æðrast því hér á landi eigum við
ýmsa vísa að svipaðri starfsemi, sem gætu
þegar fram líða stundir og ef rétt er málum
haldið og vilji er til; – náð góðum árangri.
Sinfóníuhljómsveit Íslands og mennta-
málaráðuneytið hafa haldið úti sérstökum
tónleikum fyrir skólakrakka og fjölmargir
tónlistarmenn og -hópar, þar á meðal Sinfón-
íuhljómsveitin, hafa ferðast um dreifðar
byggðir landsins til tónleikahalds. Sú starf-
semi öll hlýtur þó að vera ómarkviss, þar
sem skipulag slíkra tónleikaferða er ekki á
einni hendi, og enginn einn aðili hefur yfirsýn
yfir það hvort Þórshafnarbúar fá fleiri tón-
leika til sín en Vestmanneyingar, eða hvort
Hornfirðingar svo dæmi sé tekið fái sjaldan
eða aldrei tækifæri til að hlusta á fjölbreytta
tónlist í flutningi bestu listamanna. Það er
þetta hlutverk sem Rikskonserter hefur með
höndum; – að sjá til þess að allir hafi tæki-
færi til að kynnast góðri tónlist, hverrar teg-
undar hún svo sem er og hvar sem þeir búa.
Tónlist fyrir alla er ekki gamalt fyr-irbæri í íslenskri tónlistarsögu, enhefur þó gengið býsna vel á liðnummisserum. Til þess var stofnað með
peningagjöf Norðmanna í tilefni af Lýðveld-
isafmælinu 1994, en eins með Rikskonserter
stendur íslenska ríkið að baki fjármögnunar
Tónlistar fyrir alla, auk sveitarfélaganna.
Enn sem komið er beinist Tónlist fyrir alla
fyrst og fremst að tónleikahaldi fyrir skóla-
börn víðs vegar um landið. Þeir skólar sem
vilja fá tónleika til sín greiða svo lágmarks
gjald fyrir hvert barn, eða um 155 krónur
síðasta vetur. Eins og Rikskonserter hefur
Tónlist fyrir alla lagt metnað sinn í bjóða upp
á vandaðar tónlistardagskrár í lifandi flutn-
ingi okkar bestu listamanna, í ýmsum grein-
um tónlistarinnar. En gæti starfsemi Tónlist-
ar fyrir alla orðið vísir að umfangsmeira
tónlistarstarfi í anda þess sem Rikskonserter
sinnir? Ég vil halda því fram að Tónlist fyrir
alla hafi ekki bara burði til að verða Íslend-
ingum það sem Rikskonserter er Svíum,
heldur tel ég beinlínis þörf á því að hér verði
til sú miðstöð tónlistar sem gæti sinnt marg-
háttuðu skipulagi á tónleikum í landinu og
ýmsu því sem tengist almennu tónleikahaldi.
Árlega leggja menntamálaráðuneytið og
sveitarfélögin fram tugi milljóna króna til
stuðnings tónleikahaldi í landinu. Stærstur
hluti þeirra fjármuna fer til þeirra hópa tón-
listarmanna og tónlistarhátíða sem starfa á
föstum grundvelli. Hins vegar eru það um-
talsverðar upphæðir sem fara í tilfallandi
tónleikahald, þ.e. þegar tónlistarmenn sækja
sjálfir um styrki til tónleikahalds á eigin veg-
um. Það er augljóst að það er erfitt fyrir hið
opinbera að hafa yfirsýn yfir þennan hluta
tónleikahalds landsmanna og fylgja því eftir
að eitthvert samhengi eða stefna sé ráðandi í
því til hvers konar verkefna fjármunum er
ráðstafað. Það ætti heldur ekki að þurfa að
vera á könnu embættismanna hins opinbera
að hafa þá yfirsýn og reka markvissa stefnu
hvað þetta varðar. Til þess væri faglegur
vettvangur, eins og Tónlist fyrir alla er þegar
orðin, mun hæfari. Með því að leggja þá fjár-
muni sem í þennan hluta tónleikahalds fara
gæti skipulag tónleika í landinu orðið mun
markvissara og fjölbreyttara, ekki síst hvað
landsbyggðina varðar. Því hlyti slíkt fyrir-
komulag að falla sérstaklega vel að lands-
byggðarstefnu stjórnvalda, þarsem tónleika-
hald á landsbyggðinni, annað en árvissar
tónlistarhátíðir, er í dag handahófskennt svo
ekki sé meira sagt.
Einn merkasti þátturinn í tónleikahaldiRikskonserter á sænskri landsbyggðer sá að þeir sem tónlistarinnar njótahafa mikið um það að segja hvers
konar tónlist þeir fá til sín og hvers konar
flytjendur. Þetta þó auðvitað nokkrum tak-
mörkunum háð, því þar verður að viðhafa
bæði fjölbreytni og jafnvægi. Hins vegar
gefst umbjóðendum Rikskonserter á lands-
byggðinni tækifæri til að velja úr ýmsum
möguleikum sem í boði eru, og tónleikahaldið
er jafnan skipulagt í nánu samstarfi við
heimamenn. Þetta er mikilvægt atriði, sem
gæti leitt til mun fjölbreyttara tónlistarlífs á
íslenskri landsbyggð ef fordæmi Svía í þess-
um efnum yrði fylgt. Mörg þau verkefni sem
Rikskonserter sinna verða sennilega lengi
enn draumur einn í íslensku samhengi, en
margt er þar þó vel væri hægt að gera hér á
landi. Eitt af því er að halda einhvers konar
tónleikabókhald, – eða skrá yfir komandi tón-
leika. Þetta hefur margsinnis verið reynt af
einstaklingum hér á landi, en vinnan við slíka
upplýsingamiðlun hefur reynst meiri en svo
að einstaklingar hafi ráðið við í frítíma sín-
um. Fengi Tónlist fyrir alla stærra hlutverk í
almennu tónleikahaldi um landið allt, yrði
hún um leið hinn kjörni vettvangur til slíkrar
upplýsingamiðlunar, – eins og Rikskonserter
halda úti á netinu.
Samstarf tónlistarstofanana hér á landi er
mismikið. Í nokkur ár héldu tónlistarskól-
arnir og Tónlistarráð úti Degi íslenskrar tón-
listar. Lítið fer fyrir þeim degi nú, enda ekki
hlaupið að því að skipuleggja slíka viðburði.
Tónlist fyrir alla gæti hæglega verið sá vett-
vangur og unnið að slíkum degi í samstarfi
við tónlistarskólana í landinu. Svíar halda ár-
lega sænskan tónlistardag með þátttöku
Rikskonserter; – reyndar er það dagur
sænskrar tónlistar, og þá eru útvarpsstöðvar
um heim allan hvattar til að taka undir með
Svíum og spila sænska tónlist. Af þeirri spil-
un fá sænskir tónlistarmenn og sænsk tón-
skáld tekjur.
Það sem hér hefur verið nefnt eru ein-ungis fáein atriði sem sem gætu orð-ið íslensku tónlistarlífi til bóta. Riks-konserter í Svíþjóð eru öflug stofnun
sem hefur mikið fjármagn úr að moða, og
allsendis ómögulegt að bera hana saman við
starfsemi Tónlistar fyrir alla að því leyti. En
vísirinn er til staðar hér. Á síðasta ári hefur
starfsemi Tónlistar fyrir alla tvöfaldast, og
virðist ætla að ná talsverðu flugi undir stjórn
núverandi framkvæmdastjóra. Það er mik-
ilvægt að hlúð sé að þeirri stofnun og að
hlutverk hennar verði rýmkað í samræmi við
þarfir samtímans.
Ég settist niður á dögunum með hjónunum
Lenu Roth og Göran Bergendal í Stokk-
hólmi. Þau hafa bæði starfað lengi hjá Riks-
konserter; Lena er yfirmaður upplýs-
ingadeildar stofnunarinnar, en Göran heldur
utan um pantanir á nýjum tónverkum. Göran
er íslensku tónlistarfólki að góðu kunnur;
hingað hefur hann oft komið og skrifaði með-
al annars bókina New Music in Iceland, um
íslensk samtímatónskáld og tónlistarlíf, en
bókin kom út hjá Íslenskri tónverkamiðstöð
fyrir um áratug. Við spjölluðum um Riks-
konserter og hlutverk þeirrar stofnunar fyrir
sænskt samfélag í dag. Þar kom í ljós að það
er ekki allt saman sælan á þeim bæ frekar en
annars staðar, þótt starfsemin gangi alla
jafna mjög vel. Ég segi meira frá því í næstu
grein minni á þessum vettvangi.
Tónlist fyrir alveg alla
Orkester Norden. Hljómsveitin var stofnuð af
Lionshreyfingunni á Norðurlöndum og er í dag
styrkt af henni og fleiri norrænum stofnunum.
Rikskonserter í Svíþjóð sjá þó um skipulag starf-
seminnar. Á myndinni er íslenski fiðluleikarinn
Ari Vilhjálmsson sem hefur verið konsertmeistari
hljómsveitarinnar tvö síðustu ár.AF LISTUM
eftir Bergþóru
Jónsdóttur
begga@mbl.is