Morgunblaðið - 28.07.2002, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 28. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Svalbarði var hvítur endimmur þegar ég steig útúr flugvélinni um miðjanótt 7. janúar síðastliðinn.Fyrsti dagurinn í Long-
yearbyen, ,,höfuðborg“ Svalbarða,
var jafndimmur og fyrsta nóttin. Í
Longyearbyen ríkir samfelld heim-
skautanótt frá 14. nóvember til 29.
janúar. Ég kom til Svalbarða sem
skiptinemi frá Háskóla Íslands. Í
Longyearbyen er norskt háskóla-
útibú, UNIS (University courses on
Svalbard), rekið sameiginlega af
fjórum háskólum í Noregi. Ég var
undir það búin að hér væri kalt,
dimmt, ísbirnir og hvít og ótrúleg
náttúra. Það hljómar miður aðlað-
andi í eyrum einhverra. Skilningur
vina og vandamanna á þessu ferða-
lagi mínu var enda misjafn.
Svalbarði er eyjaklasi norður í Ís-
hafi, nánar tiltekið á 74°–81° norð-
lægrar breiddar og 10°–35° aust-
lægrar lengdar. Stærst eyjanna er
Spitsbergen, og þar var Longyear-
byen reistur. Svalbarði hefur tilheyrt
Noregi frá og með árinu 1920, en
fram að því voru eyjarnar einskis-
mannsland. Eyjaklasinn er um
63.000 ferkílómetrar, sem er um 60%
af flatarmáli Íslands, og hylja jöklar
rúmlega helming landsins. Veðrið er
mjög staðbundið og óstöðugt, en til-
tölulega milt miðað við norðlæga
staðsetningu. Það stjórnast af haf-
straumum sem mætast við strendur
Svalbarða og mismunandi loft-
straumum. Samkvæmt skilgreiningu
er Svalbarði eyðimörk, þar sem úr-
koman er að meðaltali minni en 300
mm á ári. Stundum virðist veðrið
gleyma því hvaða árstíð er. Á fimmta
degi dvalar minnar var rigning í
Longyearbyen. Meðalhitastig jan-
úarmánaðar í Longyearbyen er – 15°
C.
Nemendur héngu í ljósastaurum
Fyrsta vikan á Svalbarða var ólík
öðrum vikum sem ég hef upplifað.
Fyrsta kvöldið gerði snarvitlaust
veður svo nemendur áttu í erfiðleik-
um með að komast til síns heima.
Sumir þeirra héngu í ljósastaurunum
þegar vindhviðurnar voru sem mest-
ar. Veðrið hefur síðan þá ekki sýnt á
sér viðlíka hlið. En þetta voru viðeig-
andi móttökur, því að nú ganga nem-
endur alltaf með vindþéttar lamb-
húshettur og skíðagleraugu í
gore-tex bakpokunum sínum, ávallt
viðbúnir. En þegar snjórinn fyllti öll
vit þetta kvöld flaug mér í hug að
sækja næst um skólavist nær mið-
baug.
Nemendur búa í Nybyen, sem er í
þriggja km fjarlægð frá UNIS, innst
í Longyeardalnum. Þar standa fjög-
ur tignarleg timburhús, fyrrverandi
híbýli námuverkamanna, byggð
skömmu eftir heimsstyrjöldina síð-
ari. Þar fyrir innan taka við jöklar,
fjöll, heiðar, hreindýr, refir, ísbirnir,
víðátta og ótrúleg náttúra. Farið er
ýmist gangandi, hjólandi, á skíðum
eða snjósleðum í skólann.
Fyrstu vikuna sóttu nemendur
öryggisnámskeið á vegum UNIS.
Snemma morguns áttum við að vera
reiðubúin að setja upp tjald í roki og
nístingskulda, skjóta af riffli, keyra
snjósleða í niðamyrkri og snjókomu,
veita hjálp í viðlögum, glíma við tal-
stöðvar og gervihnattasíma, pakka
neyðarútbúnaði fyrir lengri ferðir og
klæða okkur samkvæmt heimskauta-
aðstæðum. Stærsti munnbitinn var
að læra á riffil. Tilgangurinn með
þeirri kennslu er að nemendur geti
varist ísbjörnum hvar sem er og hve-
nær sem er. Fyrsta vikan var erfið
vegna þess að myrkrið var stans-
laust. Við útidyrnar blasti við hið
óþekkta í dimmunni, náttúran í öllu
sínu veldi og veður sem breyttist án
þess að hugsa sig um. Sögur af fólki
sem hafði orðið úti milli húsa í af-
takaveðri og sögur af samskiptum ís-
bjarna og manna gerðu aðstæður
mun raunverulegri. Niðurstaða
þessa byrjunarkafla var sú að
tilskilin virðing fyrir umhverfinu
verður að vera til staðar og útbún-
aður samkvæmt aðstæðum. Að
hlaða riffil og setja hann á bakið
þegar farið er út fyrir bæjarmörkin
verður eins og að setja á sig bílbelti.
Líkurnar á að rekast á ísbjörn eru
litlar en ef…
Nemendur alls staðar
að úr heiminum
UNIS var stofnaður árið 1993. Í
upphafi var fjöldi nemenda 23. Ára-
tug seinna hefur stofnunin sprengt
allt utan af sér. Fjöldi nemenda tak-
markast nú af stærð gistirýmis
stúdentagarðanna. Nýlega hefur
verið samþykkt að byggja við skól-
ann og stækka hann um þriðjung. Í
dag eru að meðaltali um 120 nem-
endur í heilsárs grunnnámi við
UNIS og þar að auki nokkrir nemar
í framhaldsnámi. Sumir þeirra koma
hingað til að taka styttri námskeið
sem standa aðeins yfir í nokkrar
vikur. Samtals eru því um 240 nem-
endur og námskeiðin 35 talsins.
Fólk kemur alls staðar að úr
heiminum og á þessari önn eru hér
saman komnir nemendur frá tutt-
ugu mismunandi löndum; Noregur,
Svíþjóð, Finnland, Danmörk, Ís-
land, Grænland, Þýskaland, Bret-
land, Frakkland, Ítalía, Spánn,
Austurríki, Tíbet, Japan, Pólland,
Bandaríkin, Holland, Kanada og
Rússland. Námsgreinarnar sem
kenndar eru við UNIS eru jarð-
fræði, jarðeðlisfræði, líffræði og
verkfræði, með áherslu á heim-
skautin. Útivinna er talsvert stór
hluti af náminu og er hún stór hluti
af aðdráttarafli skólans. Við útivinn-
una er meðal annars notast er við
snjósleða, þyrlur og rannsóknarskip
og minni báta. Verklegi hluti náms-
ins er oft hluti af stærri verkefnum
kennara eða nemenda í framhalds-
námi.
Longyearbyen heitir í höfuðið á
bandaríska auðjöfrinum John
Munroe Longyear. Hann stofnaði
kolafyrirtækið Arctic Coal Comp-
any árið 1904. Í kringum kolavinnsl-
una byggðist upp þorp sem var kall-
að Longyear City. Nafninu var síðar
breytt í Longyearbyen. Í dag búa
þar um 1.600 manns. Enn þann dag
í dag starfar hluti íbúanna við kola-
nám. En aðrar atvinnugreinar hafa
náð að festa sig tryggilega í sessi á
síðustu 10–20 árum. Ferðaþjónust-
an er ört vaxandi atvinnugrein, enda
Svalbarði talinn sá áfangastaður í
Norðurheimskautinu sem er hvað
aðgengilegastur. Fjöldi ferðamanna
sem leggur leið sína hingað hefur
aukist umtalsvert á síðustu 10 árum.
Árið 2000 voru skráðar 62.000 gisti-
nætur í Longyearbyen. Stór hluti
ferðamannanna sækir eyjarnar
heim á skemmtiferðaskipum. Árið
2000 komu um 60 skemmtiferðaskip
og með þeim um 13.000 farþegar.
Ásóknin er mikil og uppbyggingin
innan ferðaþjónustunnar hefur fylgt
henni eftir. Vísindastörfum ýmiss
konar hefur fjölgað á Svalbarða.
Stofnun UNIS hefur sett svip sinn á
Longyearbyen svo um munar, bæði
með tilliti til aðstöðu og með starfs-
liði og nemendum. Norsk Polarinsti-
tutt er með skrifstofu í Longyear-
byen. Hún er í nánu sambandi við
Ny-Ålesund, sem er alþjóðlegt
rannsóknarþorp staðsett 300 km
fyrir norðan Longyearbyen. Rétt
fyrir utan bæinn eru tvær ratsjár.
Þar fara fram rannsóknir í geimeðl-
isfræði og á norðurljósum, sem hluti
af alþjóðlegu vísindasamstarfi. Árið
1999 var komið á fót einkafyrirtæki
sem sérhæfir sig í móttöku gervi-
hnattaupplýsinga og úrvinnslu
gagna, með aðsetur upp á Plateau-
fjellet sem stendur fyrir ofan bæinn.
Öll almenn þjónusta er til staðar
svo sem banki, áfengisverslun, fata-
hreinsun, blómabúð, ein matvöru-
búð og tvær hárgreiðslustofur.
Hlutfall verslana sem selja útivist-
arfatnað og útbúnað til útiveru er
sennilega hvergi jafnhátt og í Lon-
gyearbyen. Opinber þjónusta og
stofnanir svo sem sjúkrahús, sýslu-
mannsskrifstofa, bókasafn, pósthús,
leikskóli, grunnskóli, menntaskóli
og fleira er að finna í kjarna bæj-
arins. Samkomuhús bæjarins liggur
miðja vegu milli Nybyen og Lon-
gyearbyen. Þar eru haldnar bíósýn-
ingar á sunnudagskvöldum, dans-
leikir um helgar og leiksýningar og
tónleikar við og við. Í Longyear-
byen er starfrækt ýmiss konar
Longyearbyen séður ofan af jökli (Longyearbreen á norsku) snemma morguns í apríl. Opinn fjörðurinn, Plateaufjellet til vinstri.
Fyrir framan UNIS, undirbúningur að útivinnu.
Séð frá UNIS-dyrum inn Longyeardalinn.
Nemendur koma alls staðar að úr heiminum. Japani nýtur hér Norðurheim-
skautsins.
„Taubanesentralen“, leifar frá fyrri kolavinnslu. Þarna voru vagnar með kolum
dregnir inn á vírum sem lágu frá kolanámunum í fjallshlíðunum. Það eru uppi
hugmyndir um að breyta staðnum í safn.
Dagurinn
myrkur
sem nótt
Á Svalbarða ríkir heimskautsnóttin frá miðjum nóvember
til janúarloka. Myrkrið kom Hrafnhildi Hannesdóttur
ekki á óvart, en hún eins og aðrir eyjaskeggjar fagnaði
komu sólar um miðjan febrúar, en nú ríkir nóttlaus vor-
aldar veröld.