Morgunblaðið - 24.09.2002, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. SEPTEMBER 2002 29
ÞAÐ er auðvelt fyrir íbúaauðugra landa, sem viljaekki horfast í augu viðsannleikann, að neita að
viðurkenna að deilan í Zimbabwe
snýst um jarðnæði í eigu hvítra
manna sem ekki eignuðust það með
löglegum hætti. Bretar hafa ekki
staðið við loforð sem þeir gáfu um að
þeir myndu útvega fjármuni til að
bæta bændunum upp land sem þeir
missa,“ segir dr. Dlamini Zuma, ut-
anríkisráðherra Suður-Afríku, sem
hér er í heimsókn. Hún segir tals-
menn ríkra þjóða oft kveða upp
sleggjudóma um afrísk málefni.
Lausnir sem þeir boði fátækum
þjóðum séu stundum þess eðlis að
þær skapi annan og jafnvel stærri
vanda en fyrir var.
Dr. Zuma er fædd 1949 og hefur
verið utanríkisráðherra frá 1999. Hún
lauk námi í náttúrufræði og síðar
einnig hitabeltissjúkdómum við há-
skóla í Bretlandi. Í gær heimsótti hún
lyfjafyrirtækið Delta í Reykjavík og
segir að þjóðirnar geti átt samstarf í
heilbrigðismálum en telur einnig að
hægt sé að auka samstarf á sviði sjáv-
arútvegs og ferðaþjónustu. Dr. Zuma
hefur tekið mikinn þátt í að koma á
samstarfi í þróunarmálum í Afríku,
svonefndu NEPAD-verkefni. En út á
hvað gengur samstarfið?
„Um er að ræða áætlun sem Afr-
íkumenn hafa sjálfir skipulagt. Við
horfumst í augu við að íbúar álfunn-
ar eiga við alvarlegt ástand að etja í
þróunarmálum. Eitthvað verður að
taka til bragðs. Við höfum skilgreint
nokkur svið sem okkur finnst að
leggja ætti áherslu á og vinna að í
samstarfi við aðrar þjóðir.
Þessi svið eru m.a. friðsamleg
lausn á deilumálum, stöðugleiki,
mannréttindi, umbætur í stjórnar-
fari, farsæl efnahagsstefna með tilliti
til þjóðarhags og ríkisbúskapar, fjár-
festingar á sviði heilbrigðismála og
menntunar, þekking á innviðaþróun
samfélaga, fjarskipti og samgöngur
og þá einnig milli Afríkulanda. Við-
skipti milli Afríkulanda eru ofarlega
á verkefnaskránni en ekki síður við
umheiminn. Þess vegna viljum við fá
aukinn aðgang að mörkuðum og vilj-
um að tollar verði lækkaðir.“
Gagnkvæmt aðhald
– Eitt af því sem þið hyggist gera
er að gagnrýna það sem miður fer
hjá öðrum þátttökuþjóðum, t.d. lé-
lega efnahagsstefnu og mannrétt-
indabrot. Verður það auðvelt?
„Þetta verður hægt vegna þess að
um verður að ræða gagnrýni af hálfu
jafningja. Ríkin ráða því sjálf hvort
þau taka þátt í þessum lið samstarfs-
ins. Þetta merkir að þeir sem taka
þátt í þessu eru að opna samfélögin
fyrir gagnrýni en ekki er um að ræða
refsingu. Markmiðið með gagnrýn-
inni er hins vegar að greina vanda-
mál. Hver eru vandamálin í landi A
eða landi B? Á hvaða sviði eru þau?
Hvað veldur þeim og hvað er hægt
að gera?
Þær þjóðir sem ekki vilja taka
þátt í gagnkvæmri rýni af þessu tagi
tapa í mörgum efnum vegna þess að
þær fá þá ekki hlutlægt mat á því
sem er að gerast hjá þeim. Þær
munu þá ekki komast að því hvar sé
hægt að gera úrbætur.“
– Robert Mugabe, forseti Zimb-
abwe, hunsar hæstarétt landsins, of-
sækir pólitíska andstæðinga og er
sakaður um kosningasvindl. Er ekki
gjá á milli manna eins og hans og
Thabo Mbekis, lýðræðislega sinnaðs
forseta Suður-Afríku?
„Ekki í reynd. Zimbabwe varð
sjálfstætt 1980 og þar hafa verið
kosningar á fimm ára fresti síðan.
Víst voru vandamál í aðdraganda
síðustu kosninga en það var að
nokkru leyti vegna þess að stjórn-
arandstaðan var að þessu sinni mjög
öflug. En kosningar hafa alltaf verið
haldnar í landinu og Zimbabwe er
því líka lýðræðisland.
Deilurnar eiga upptök sín í átök-
um við Breta um jarðnæði. Við segj-
um ekki að stjórnvöld í Zimbabwe
hafi ekki gert mistök og þau slæm.
En það eru tvær hliðar á þessu máli.
Við hlustum á báða deiluaðila og vit-
um því hver rök beggja eru.“
– Er hætta á að blökkumenn sem
skortir jarðnæði í S-Afríku feti í fót-
spor manna Mugabes og leggi undir
sig jarðir hvítra?
„Hvers vegna ætti þetta að gerast
annars staðar? Við gerðum ekki
samning við Breta um að þeir
greiddu skaðabætur til hvítra fyrir
eignarnám. Okkar stefna er að við
kaupum upp jarðnæði sjálf, aðstæð-
ur eru því ekki eins, til allrar ham-
ingju leysum við sjálf þessi mál. Við
fylgjum ákveðinni stefnu um skipt-
ingu jarðnæðis.
Þessir atburðir munu því ekki
endurtaka sig hjá okkur. Þótt eitt-
hvað gerist á Balk-
anskaga er ekki þar
með sagt að hið
sama gerist í allri
Evrópu. Suður-
Afríkumenn sem
skortir land vilja
flestir eignast lóðir
í borgum en ekki
land til jarðyrkju.
Flestir íbúarnir þar
vinna í iðnaði en ekki í landbúnaði.
Aðstæður eru einstakar í hverju
landi og viðfangsefnin einnig.“
Deila um gena-
breyttan maís
Bandaríkjamenn hafa boðist til að
gefa Afríkuþjóðum genabreyttan
maís til að fóðra nautgripi en margir
óttast að milljónir manna eigi eftir að
verða hungri að bráð í suðurhluta
Afríku á næstu árum. Forseti Zamb-
íu hafnaði gjöfinni og bar því við að
um genabreytta vöru væri að ræða.
Dr. Zuma segir að ein ástæðan
fyrir neituninni hafi verið að Zamb-
íumenn geri sér vonir um að geta
selt nautakjöt á mörkuðum í Evrópu.
En vegna ótta Evrópumanna við
genabreytt matvæli hefði þótt ljóst
að hagsmunir Zambíumanna til
langs tíma gætu beðið óbætanlegan
skaða ef þeir tækju við maísnum,
jafnvel þótt gjöfin leysti skamm-
tímavanda. Nú hefði verið fundin
lausn á málinu sem fælist í því að í
Zambíu yrði eingöngu notað malað
maískorn sem ekki er hægt að nota
sem útsæði.
„Þetta var því ekki brjálæði eins
og ætla mætti af fjölmiðlaumfjöllun
víða um heim,“ segir hún. „Það var
ákveðin ástæða fyrir því að forsetinn
hafnaði gjöfinni en nú höfum við
leyst vandann.“
Suður-afrísk stjórnvöld hafa verið
gagnrýnd fyrir að vilja ekki beita
lyfjum til að reyna að draga úr út-
breiðslu alnæmis. Ráðherrann telur
þá gagnrýni ósanngjarna.
„Alnæmi er mikið vandamál en ég
held að það sé ekki óleysanlegt. Við
höfum skipulagt umfangsmikla
áætlun sem tekur til margra þátta til
að takast á við HIV-veiruna í S-Afr-
íku og höfum þá í huga að hvorki er
hægt að lækna sjúkdóminn
né bólusetja gegn honum, einnig
að bætt næring eykur viðnám gegn
hættulegum sjúkdómum. Leiðin til
að stöðva útbreiðslu alnæmis er því
m.a. að upplýsa almenning svo að
hann geti breytt hegðun sinni. Við
reynum, eins og hverjir aðrir góðir
kaupsýslumenn, að nýta vel féð sem
við höfum til ráðstöfunar þannig að
það bjargi sem flestum og teljum að
fræðslan bjargi flestum.
Börn á brjósti og lyfjagjöf
Smit getur borist frá móður til
barns. Við fórum af stað með til-
raunaverkefni þar sem gefið var svo-
nefnt retroviral-lyf. Það veldur
aukaverkunum og því ekki hægt að
dreifa því umhugsunarlaust, við vild-
um fyrst gera tilraun og huga um
leið að fleiri þáttum. Einn af þeim er
brjóstagjöf. Meirihluti suður-afr-
ískra kvenna hefur
börn sín á brjósti og
taki kona lyfið má
hún ekki gefa brjóst.
Þetta veldur mikl-
um vanda fyrir okk-
ur. Ríkið yrði að út-
vega mjólkurduft
handa konum sem
tækju lyfið en jafn-
framt yrði að tryggja
að þær hefðu aðgang að hreinu vatni
til að setja duftið í. Ef hreint vatn er
ekki til og konan hefur ekki aðgang
að búnaði og orku til að að sjóða
vatnið almennilega væri að vísu
hægt að koma í veg fyrir HIV-smit
en barnið myndi deyja úr niður-
gangi. Niðurgangssjúkdómar eru
miklu mannskæðari í Afríku en al-
næmi.
Hvernig komumst við hjá því að
leysa einn vanda með því að búa til
annan og jafnvel verri? Spurningar
af þessu tagi vakna ekki hjá auðug-
um þjóðum en þær skipta býsna
miklu máli hjá okkur. Ríku þjóðirnar
vilja þrýsta okkur til að gefa einfald-
lega lyfin án þess að svara öllum
þessum spurningum. Þær líta ekki á
heildarmyndina. Þegar við björgum
mannslífi verðum við að gera það í
reynd en ekki einvörðungu gera eitt-
hvað sem lítur vel út í alþjóðlegum
hagskýrslum þar sem sagt er að við
gefum svo og svo mikið af lyfjum og
séum því ósköp væn. En börnin
myndu halda áfram að deyja úr
niðurgangi,“ segir dr. Dlamini
Zuma, utanríkisráðherra Suður-Afr-
íku.
„Eitthvað verður
að taka til bragðs“
Dr. Dlamini Zuma, ut-
anríkisráðherra Suður-
Afríku, segir vestrænar
þjóðir oft hafa tilhneig-
ingu til að reyna að
þröngva eigin lausnum
upp á fátækar þjóðir,
án tillits til aðstæðna.
Kristján Jónsson ræddi
við ráðherrann.
Morgunblaðið/Þorkell
Utanríkisráðherrar Suður-Afríku og Íslands, dr. Dlamini Zuma og
Halldór Ásgrímsson, við kirkjuna á Þingvöllum í gær.
’ Niðurgangs-sjúkdómar eru
miklu mann-
skæðari í Afríku
en alnæmi. ‘
am á svið-
toiber átti
m og kom
r þulur í
jónvarps-
pað á stór-
frá því að
lugvél frá
tust þá út
afði eitt af
að senda
flokkanna
líklegt að
am að þeir
tið í krafti
flokkarn-
frá CSU í
ði skiptin
ær var haft
ð úrslitin
ekki við-
. „Þýska-
á Bæjara-
n og bætti
i á þessu
innar að
yfir því að
gur og nú
starfsemi
ðu. Hann
emókrata
st að fella
og græn-
ar á því að
eirra yrði
man meiri-
uti,
ðið?
ðist ávallt
að stjórn-
mátti þó
ningin fór
ðið stóðu
g munaði
atkvæðum
kristilegu
r eru sós-
kkurinn á
uppbótar-
sæti, en
Samanlagt
ð 305 sæti
g Fischer
uti myndi
órnarsam-
að verður
að við slík-
meiri agi í
röðum þingflokkanna og í frétta-
skýringum hefur verið bent á að
þetta sé ekki í fyrsta skipti, sem litlu
hafi munað. Konrad Adenauer var á
sínum tíma kjörinn kanslari á
þinginu með aðeins eins atkvæðis
meirihluta og náði góðum árangri.
Þá mátti Helmut Kohl um tíma láta
sér nægja að styðja sig við fjögurra
sæta meirihluta.
Hvort slík fordæmi eru núverandi
stjórn mikil huggun er annað mál.
Fréttaskýrendur segja að mikilla
umbóta sé þörf í þýsku þjóðfélagi.
Horft er til þess að víða í Þýskalandi
hafi myndast jaðarsvæði, sem hafi
orðið útundan í velmeguninni. Þar
er atvinnuleysið um eða yfir 20% og
án aðgerða er ekki að sjá að þróun-
inni á þessum svæðum verði snúið
við. Heilbrigðiskerfið er að sligast
og því er haldið fram að meðal-
mennska einkenni skólakerfið. Fólki
á vinnumarkaði fækkar og öldruðum
fjölgar. Á sama tíma blási kerfið út
og nú sé svo komið að á hverja 14
Þjóðverja sé einn embættismaður.
Efnahags- og atvinnulífið er sagt
vera í fjötrum ósveigjanlegra reglu-
gerða, sem allt drepi í dróma. Fyrir
vikið séu Þjóðverjar eftirbátar
helstu keppinauta sinna í hagvexti.
Í kosningabaráttunni var hins
vegar lítið rætt um umbætur, ef frá
eru skildir frjálsir demókratar. Þar
var lögð áhersla á félagsleg gildi og
samstöðu og gilti þá einu hvaða
flokkur átti í hlut. Það er álitamál
hversu mikið umboð stjórnin hefur
til aðgerða með svo nauman meiri-
hluta.
Samkvæmt skoðanakönnunum
fengu aðgerðir stjórnarinnar á síð-
asta kjörtímabili góðan hljómgrunn,
hvort sem um var að ræða umbætur
í skólamálum eða skattlagningu.
Þótti stjórnarflokkunum bæði hafa
gengið vel að útskýra aðgerðir sínar
fyrir þjóðinni og fá stuðning. Renate
Köcher frá Allensbach-stofnuninni,
sem sér um gerð skoðanakannana,
sagði að væntingar kjósenda væru
ekki miklar til stjórnarinnar og það
opnaði ýmsa möguleika til að láta til
skarar skríða.
Samskiptin við
Bandaríkin við frostmark
Írak var mjög ofarlega á baugi í
kosningabaráttunni og hélt stjórn-
arandstaðan því fram að Schröder
hefði grafið verulega undan sam-
bandi Þýskalands og Bandaríkj-
anna þegar hann lýsti yfir því að
Þjóðverjar myndu ekki taka þátt í
aðgerðum gegn Írak, hvorki undir
forustu Bandaríkjamanna einna, né
með fulltingi Sameinuðu þjóðanna.
Yfirlýsingar dómsmálaráðherrans,
Hertu Däubler-Gmelin, féllu í grýtt-
an svörð vestra. Däubler-Gmelin
sagði í gær af sér embætti eftir að
haft var eftir henni að George Bush
Bandaríkjaforseti væri með her-
skárri stefnu sinni gegn Írak að
beina athyglinni frá vandamálum
heima fyrir, en það væri gamalt
bragð, sem Adolf Hitler hefði iðu-
lega beitt. Þessi mál hafa gert það
að verkum að samskipti Banda-
ríkjamanna og Þjóðverja eru við
frostmark. Ljóst er að erfitt verður
fyrir Schröder og undirsáta hans að
framfylgja óbreyttri stefnu í mál-
efnum Íraks og koma sambandinu
við Bandaríkjamenn aftur í fyrra
horf. Donald Rumsfeld, varnar-
málaráðherra Bandaríkjanna, hefur
hafnað boði Peter Struck, varnar-
málaráðherra Þýskalands, um fund
á fundi varnarmálaráðherra NATO
í Varsjá í þessari viku. Þá hefur ekki
farið fram hjá neinum að síðdegis í
gær hafði Bush enn ekki óskað
Schröder til hamingju með kosn-
ingasigurinn. Þó hafði Schröder
sent afsökunarbeiðni, en Banda-
ríkjamönnum þótti hún ekki duga
til.
Nýrrar stjórnar bíða því mörg
verkefni, jafnt heima fyrir sem á er-
lendum vettvangi, og stjórnarand-
staðan mun leggja sitt af mörkum til
að torvelda henni samstarfið. Á hinn
bóginn má ekki vanmeta árangur
sósíaldemókrata og sérstaklega
græningja. Því hefur verið haldið
fram að þýska þjóðin sé í grunninn
íhaldssöm og kjósi til hægri nema
mikið liggi við. Í kosningunum fyrir
tveimur árum hafi sigur SPD og
græningja grundvallast á því að
kjósendur vildu hafna Kohl eftir að
hann hafði setið við stjórnvölinn í 16
ár. Hin innbyggða íhaldssemi hefði
átt að koma kristilegu flokkunum og
frjálsum demókrötum til góða í
kosningunum á sunnudag, en sósíal-
demókrötum tókst að yfirvinna þá
hindrun með góðri kosningabaráttu.
Nú er að sjá hvort þeim tekst að
nýta þann meðbyr við stjórnvölinn.
r kosningar
verkefni
Reuters
rs fagna við höfuðstöðvar sósíaldemókrata í Berlín.
kbl@mbl.is