Morgunblaðið - 24.09.2002, Qupperneq 39

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. SEPTEMBER 2002 39
Sími 562 0200
Erfisdrykkjur
við Nýbýlaveg, Kópavogi
Minningarkort
Krabbameinsfélagsins
540 1990
krabb.is/minning
Vinirnir hverfa einn
af öðrum. Þeir Her-
mann Pálsson og Sveinn Skorri
Höskuldsson eru báðir farnir og
kvöddu með skömmu millibili. Sú
missa er mikil og íslensk tunga fá-
tækari eftir.
Kynni mín af Sveini Skorra hóf-
ust nokkru fyrir miðja síðustu öld.
Hann var ári eldri og einum bekk á
undan mér í Menntaskólanum á
Akureyri. Bekkjardúx var Sveinn.
Fór því samt fjarri að hann kúrði
yfir námsbókunum úr hófi fram.
Um fermingaraldur var hann byrj-
aður að láta stjórnmál til sín taka,
studdi Framsóknarflokkinn af alefli
og flutti ræður til auðnubótar sam-
vinnuhreyfingunni og þeim hug-
sjónum sem lyft höfðu huga ís-
lenskrar þjóðar úr dustinu og
greitt henni leið að stjórnarfars-
legu sjálfstæði. Haustið 1945 bauð
Sveinn mér inngöngu í Framsókn-
arflokkinn. Nú er um seinan að
gera upp hug sinn.
Hugur Sveins stóð snemma til
landbúskapar. Fagurt mannlíf í
sveitum landsins blasti honum við
sjónum og þess vegna tók hann þá
ákvörðun þrátt fyrir glæsilega
frammistöðu á gagnfræðaprófi við
Menntaskólann á Akureyri að segja
skilið við þá stofnun og hefja bú-
fræðinám suður á Hvanneyri. Vin-
um Sveins og skólafélögum fannst
þetta ráðslag sjálfs bekkjardúxins
sæta nokkrum tíðindum.
Búfræði lærði Sveinn í einn vet-
ur. Að því námi loknu hélt hann
aftur norður yfir heiðar og settist í
fjórða bekk máladeildar við
Menntaskólann á Akureyri, þá
orðinn einum vetri á eftir hinum
fyrri bekkjarfélögum sínum. Fyrri
hluta skólaárs vorum við Sveinn
sessunautar og beygðum latneskar
sagnir undir verkstjórn Brynleifs
Tobíassonar. Í þeim kennslustund-
um litum við bjargræðisvegi þjóð-
arinnar úr talsverðum fjarska.
Ekki undi Sveinn því að verða á
eftir sínum fyrri bekkjarsystkinum.
Við árslok 1948 brá hann á það ráð
að lesa fjórða og fimmta bekk sam-
an og tókst það með lofsamlegum
árangri og var þá aftur kominn í
hóp fyrri félaga. Þótti okkur ekki
lítið til um afrek hans og þeim mun
meir sem við vissum að samhliða
námi kenndi Sveinn íslensku við
Iðnskólann á Akureyri. Þar hóf
hann í raun ævistarf sitt sem frá
upphafi og alla tíð varð honum til
vegs og virðingar. Er engin leið að
gera grein fyrir þeim þætti í stuttu
máli. Tvö dæmi skal þó tína til.
Skipasmiður á Akureyri rómaði
málfræðikennslu Sveins í Iðnskól-
anum. Kvað hann hafa lagt höf-
uðáherslu á sagnbeygingar og þá
ekki hvað síst hvernig nýta mætti
viðtengingarhátt þátíðar í mæltu
máli og rituðu. Með þeim hætti
hefði honum tekist að forða nem-
endum frá kviksyndi og hringiðu
hjálparsagna og beint þeim í áttina
til hnitmiðaðs tungutaks. Málfræði-
kennslu Sveins taldi skipasmiður-
inn hafa aukið sjálfstraust nem-
enda að miklum mun og gert þá
hæfari en ella í daglegum störfum.
Nils Hasselmo málfræðingur flutt-
ist ungur frá Svíþjóð til Bandaríkj-
anna. Hann lærði íslensku hjá
Sveini við Uppsalaháskóla og hafði
nánast sömu sögu að segja af því
námi og skipasmiðurinn sem til var
vitnað. Nils Hasselmo varð síðar
rektor Minnesotaháskóla, eins
stærsta háskóla í Bandaríkjunum.
SVEINN SKORRI
HÖSKULDSSON
✝ Sveinn SkorriHöskuldsson
prófessor fæddist á
Sigríðarstöðum í
Hálshreppi í Suður-
Þingeyjarsýslu 19.
apríl árið 1930.
Hann lést á Land-
spítalanum – Borg-
arspítala 7. septem-
ber síðastliðinn og
var útför hans gerð
frá Hallgrímskirkju
23. september.
Ritsnilld var Sveini
Skorra í blóð borin. Á
skólaárunum var því
einatt til hans leitað
þegar færa þurfti
merkisatburði til bók-
ar eða ritstýra blöð-
um. Hann skrifaði
fjölda greina í dag-
blaðið Tímann. Þeim
ritsmíðum fór samt
fækkandi þegar
stjórnmálaflokkur
Sveins tók að fjarlægj-
ast hann sjálfan. Á há-
skólaárunum í Reykja-
vík samdi hann
gagnmerkar ritgerðir um Verð-
andimennina Einar Hjörleifsson og
Gest Pálsson. Um hinn síðarnefnda
ritaði hann í fyllingu tímans
tveggja binda verk þar sem hann
gjörnýtti allar tiltækar heimildir
sem hann hafði viðað að sér heima
á Íslandi, í Kaupmannahöfn og hér
í Kanada. Síðar samdi hann eina
viðamestu þjóðmálasögu síðari tíma
um Benedikt á Auðnum. Stórvirki
sínu um Gunnar Gunnarsson fékk
hann því miður ekki lokið.
Greinar Sveins og ritgerðir, fjöl-
breyttar að efni, er víða að finna í
íslenskum og erlendum ritum og
ritröðum. Þykir mér miður að hafa
ekkert af þeim skrifum við höndina
nú í bili. Mér finnst þó flest þeirra
eiga heima í úrvali íslenskra bók-
mennta eða fræðirita. Sveinn hafði
um langa hríð yfirumsjón með einni
af aðalritröð heimspekideildar Há-
skóla Íslands og birtist þar meðal
annars fjöldi ritgerða eftir nem-
endur hans. Fyrir fáeinum árum
kom út endurminningarit Sveins,
Svipþing, sem ég ætla að lofi meist-
arann um langan aldur og er nú
fátt eitt talið.
Þessi minningarorð eru fest á
blað af nokkrum vanefnum við
Bloorstræti hérna í Toronto. Það
stræti fannst okkur Sveini og fjöl-
skyldum okkar einkar forvitnilegt
þegar við spásseruðum þar eftir
gangstéttum fyrir rúmlega fjórum
áratugum. Snertuspölur er niður að
gömlu byggingunni þar sem Her-
mann Pálsson las fyrir nemendum í
miðaldafræðum þegar hann var ár-
langt gistiprófessor við Torontohá-
skólann. Hitinn er nánast óbærileg-
ur og el ég með mér þá von að þeir
vinir mínir Sveinn og Hermann,
sem báðir eru komnir í efra, hafi
tök á að „lækka á thermostatinu“
ögn svo að ég grípi til vesturís-
lensks orðalags.
Illt þykir mér að geta ekki fylgt
Sveini Skorra síðasta spölinn. Veit
þó að hann fyrirgefur mér fjar-
vistina. Von er það fremur en vissa
að fundum beri saman síðar og þá
getum við félagar heimsótt aftur
bændur í Nýja Íslandi, skoðað
Freyshaugana við Uppsali, kannað
Ljósavatnsskarð og farið yfir atriði
frá liðinni tíð.
Við Margrét, börn okkar og
barnabörn, vottum Vigdísi, eigin-
konu Sveins Skorra, börnum
þeirra, barnabörnum og öðrum
ættingjum dýpstu samúð. Við
þökkum vináttu, höfðingsskap og
gestrisni á langri leið. Lengi minn-
umst við góðvildar allrar fjölskyld-
unnar í garð móður og tengda-
móður, Kristínar Pétursdóttur.
Hafðu að lokum heila þökk,
gamli vinur.
Haraldur Bessason.
Sveinn Skorri Höskuldsson er
dáinn. Hvað lá almættinu á? Hann
naut lífsins, gladdist og gladdi aðra.
Sögufróður, kíminn og skemmtinn.
Drengur góður og hégómalaus.
Aldraður var hann ungur í anda,
berhöfðaður í öllum veðrum, ein-
beittur á svip, tággrannur og léttur
á fæti. Og ævistarfinu var ekki lok-
ið. Hann átti í fórum sínum gnótt
efnis um Gunnar Gunnarsson rit-
höfund sem beið frekari úrvinnslu.
„Dauðinn er regla, sem reglur ná
ekki til,“ segir Hannes Pétursson
skáld. Við sem eftir lifum söknum
hans og samhryggjumst Vígdísi,
konu hans, og fjölskyldu.
Í heilan mannsaldur eða á ár-
unum 1968–98 vorum við Sveinn
starfsbræður við Háskóla Íslands.
Hann annaðist íslenskar bókmennt-
ir síðari alda en ég sinnti bók-
menntum fyrri alda. Í löngu og
nánu samstarfi koma upp ýmiss
konar álitamál sem geta orðið til-
efni til misklíðar eða jafnvel úlfúðar
ef geð er ótamið og stífni eðlislæg.
En það er hverju orði sannara, að
okkur Sveini varð aldrei sundur-
orða. Ekki vorum við geðlausir en
okkur var léður sá skilningur að
mikla ekki hið smáa. Hlýhugur
laugaði orðin. Þess er og vert að
geta að Sveinn átti aldrei svo að ég
vissi til í útistöðum við nemendur
sína enda lagði hann sig fram um
að koma þeim til þroska.
Á menntaskólaárum sínum í um-
róti eftirstríðsáranna á Akureyri,
þegar sósíalismi og kapítalismi
kepptust um að bjóða hægfara ís-
lensku bændasamfélagi gull og
græna skóga, var Sveinn reiður
ungur maður sem krafðist á mál-
fundum róttækra umbóta á hag
lands og þjóðar. Hann var alla ævi
félagslega sinnaður og hjarta hans
sló örar með þeim sem minni mátt-
ar voru og rangsleitni beittir.
Sveinn logaði af hugsjónaeldi Jón-
asar Jónssonar frá Hriflu fyrir
hönd bændasamfélagsins og ís-
lenskrar menningar. Óefað hefur
skoðanamyndun Sveins ráðist veru-
lega af því að Höskuldur Einars-
son, faðir hans, var frá Finnsstöð-
um í Ljósavatnshreppi og las
Tímann. Aftur á móti var móðir
Sveins, Sólveig Bjarnadóttir borg-
firskrar ættar frá Vatnshorni í
Skorradal, þar sem foreldrar
Sveins bjuggu nálega öll sín bú-
skaparár.
Eitt sinn að sumarlagi fór
menntaskólastrákurinn og fullhug-
inn Sveinn á reiðhjóli um byggðir
Skagafjarðar – og reyndar einnig
austurhluta Húnaþings – til að
koma á fót Félagi ungra fram-
sóknarmanna. Þessu ævintýralega
ferðalagi hefur Sveinn lýst í Bréf-
um til Haralds sem gefin voru út til
heiðurs Haraldi Bessasyni sjötug-
um (2001) og mun ferðalýsingin
trúlega vera síðust ritsmíða Sveins.
Hann tók einnig saman minninga-
þætti frá æskuárum sínum og upp-
vexti í Skorradal, sagði frá öfum
sínum og ömmum og menntaskóla-
árum. Birti hann minningar sínar í
sérstakri bók sem hann kallaði
Svipþing (1998). Minningargreinar
Sveins í þessum ritum báðum eru
makalaust góður texti. Sveinn leiðir
söguhetjur sínar fram á sviðið og
virðir þær fyrir sér í önnum lífs-
baráttunnar af slíkri ástúð og
mannskilningi að söguveruleiki
hans kveikir tundur í sálinni.
Sveinn hafði ósvikna skáldgáfu og
gott smiðsauga.
Af lestri laðaðist Sveinn fljótlega
að raunsæisstefnu 19. aldar sem
lagði áherslu á að taka vandamál
líðandi stundar til umræðu í bók-
menntum. Sveinn dáði mjög Georg
Brandes, sem fyrstur kynnti stefn-
una á Norðurlöndum. Það var því
engin tilviljun að Sveinn valdi Gest
Pálsson og samtíma ádeilusögur
hans sem kjörsvið til meistaraprófs
í íslenskum fræðum, sem hann
þreytti 1958. Sveinn hafði metnað
til að láta ekki þar við sitja og end-
urskoðaði, jók og bætti meistara-
prófsritgerð sína á næstu árum
með nýjum aðföngum og rannsókn-
um við ýmsa erlenda háskóla. Ritið
Gestur Pálsson. Ævi og verk, sá
dagsins ljós í tveimur bindum
(1965). Það er undirstöðurit um
Gest og raunsæisstefnuna hér á
landi og um leið meginrannsókn
Sveins á íslenskum lausamálsbók-
menntum síðari alda.
Næst tók Sveinn sér fyrir hend-
ur að reisa þingeyskri alþýðumenn-
ingu fagran minnisvarða með miklu
verki um Benedikt á Auðnum
(1993) sem var lífið og sálin í helstu
framfaramálum sveitunga sinna.
Komst hann á tíræðisaldur og lifði
á hvörfum 19. og 20. aldar og var
ævi hans ævintýri líkust. Rit Sveins
er um 600 bls. að stærð og var með
hléum í smíðum árum saman. Það
er þrekvirki, gagnmerkt og hafsjór
að fróðleik um upprisu sjálfmennt-
aðra bænda til samstöðu og sjálf-
stæðis í eigin framfaramálum. Eld-
móður feðrabyggðar hreif Svein.
Verkið um Benedikt á Auðnum var
í raun eðlilegt framhald af rann-
sóknum hans á Gesti og tengdist
straumi raunsæisstefnunnar. Rit-
verkið er í senn ævisaga og aldar-
spegill.
Þótt raunsæisbókmenntir hafi
verið Sveini einkar kærar og hann
hafi framan af sótt helstu viðfangs-
efni sín til þeirra hafði hann miklar
mætur á öllum góðum bókmennt-
um, fornum og nýjum, sem veittu
andlegan þroska og gæddar voru
falslausum töfrum. Sveini var full-
komlega ljóst, að bókmenntagrein-
ar eru flokkunarkerfi, sem láta lítið
uppi um skáldskapargildi. Þetta má
sannreyna af hugsun og orðum
Sveins þegar hann ræðir eðli skáld-
skaparins í tveimur kverum. Hið
fyrra heitir Að yrkja á atómöld
(1970). Þar eru prentuð þrjú út-
varpserindi, þar sem Sveinn víkur
máli sínu að nokkrum skáldum,
formbreytingum í ljóðagerð eftir-
stríðsáranna og nýjum lífsskilningi.
Þetta er fagurfræðileg athugun í
sögulegu ljósi.
Síðara rit hans er eins konar
framhald af hinu fyrra en nú gaf
Sveinn sig allan að fagurfræði ljóða
og ljóðagerðar. Það kom út tæpum
tveimur áratugum síðar en hið
fyrra og hét af lítillæti höfundar
Ljóðarabb (1989). Í skýringum sín-
um á einkennum nútímaljóðlistar
og útleggingum á galdri hennar
nýtur Sveinn sín til fulls fyrir sakir
skáldgáfu sinnar, tilfinninga og
hygginda. Þar er lífsskilningur og
ljóðasmekkur þeirrar tegundar að
ábendingar Sveins og túlkanir ættu
að vera skyldulesning í framhalds-
skólum við nám í íslenskum bók-
menntum.
Þorsteinn skáld frá Hamri kveð-
ur svo að orði í einu kvæða sinna:
„Ljóðið ratar til sinna.“ Ljóðið rat-
aði rakleiðis til Sveins. Hann bend-
ir á að margræðni skáldskaparins
veiti meiri hamingju í sundruðum
heimi en einræður stíll vísdóms-
bóka. Hann taldi það hafa verið
hamingju sína að vera samtíða góð-
um skáldum fyrir því að þau væru
sjáendur og túlkendur lífsviðhorfa
sinnar kynslóðar. „Að skynja sjálf-
an sig skyndilega yfir litlu kvæði
sem heilan og ósundraðan í heilum
og óskiptum heimi er hamingja
sem lestur góðs ljóðs getur veitt.“
Sveinn vildi gefa öðrum hlutdeild í
þeirri hamingju og hann gerir það
óspart í Ljóðarabbi sínu.
Sveinn var ekki trúaður í kristi-
legri merkingu þess orðs þótt ham-
ingja hans væri nátengd ósplundr-
aðri heimsmynd. Efinn settist að
honum ungum með raunsæisstefn-
unni. Jörðin fæddi öll kvikindi og
hún eignaðist allt það er dó, segir í
Snorra-Eddu. Mér er nær að halda
að lífheild náttúrunnar hafi verið
hans guðdómur, þar sem hann leit-
aði að hinu fagra, góða og sanna.
Samt hefði Sveinn getað tekið
sér í munn vísuhelming Kolbeins
Tumasonar:
Heyr þú, himna smiður,
hvers er skáldið biður.
Komi mjúk til mín
miskunnin þín.
Bjarni Guðnason.
Það kom mörgum á óvart að
frétta af andláti Sveins Skorra
Höskuldssonar prófessors snemma
í þessum mánuði þar sem hann
hafði verið viðstaddur doktorsvörn
Gísla Sigurðssonar nokkrum dög-
um áður. Hann varð fyrir alvarlegu
áfalli í fyrra en virtist vera búinn
að ná sér á ný og var eflaust farinn
að hugsa með eftirvæntingu til þess
að halda áfram rannsóknum sínum
á Gunnari Gunnarssyni sem hafði
verið hans aðalviðfangsefni áður en
hann veiktist.
Sveinn Skorri var mag.art. í ís-
lenskum fræðum frá Háskóla Ís-
lands árið 1958. Að því loknu lagði
hann stund á frekara nám, rann-
sóknir og kennslu í bókmennta-
fræði víða um heim: við Kaup-
mannahafnarskóla, Manitobahá-
skóla, í Uppsölum og við marga
helstu háskóla í Þýskalandi. Eins
og venja var um kennara á þessum
árum kenndi hann íslensku á öllum
skólastigum þar til hann var skip-
aður fyrst lektor og síðan prófessor
í íslenskum bókmenntum við heim-
spekideild Háskóla Íslands árið
1970.
Sveinn Skorri var virtur og af-
kastamikill fræðimaður og fjalla
stórvirki hans um Gest Pálsson og
Benedikt frá Auðnum. Hann var sí-
vinnandi, ritstýrði fjölda rita og
undirbjó vandaða skólaútgáfu af
Svartfugli Gunnars Gunnarssonar,
svo eitthvað sé nefnt af geysilangri
ritaskrá hans. Hann hafði með
höndum viðamikla kennslu sem
hann sinnti af stakri alúð enda vin-
sæll af nemendum. Sveinn Skorri
lét einnig stjórnun heimspekideild-
ar mjög til sín taka þar sem hann
reyndist farsæll stjórnandi, m.a.
var hann forseti heimspekideildar á
árunum 1971–1973. Hann var jafn-
framt ötull við að sinna félagsstörf-
um í þágu fræðigreinar sinnar.
Sveinn Skorri var einstaklega
glaðvær og skemmtilegur maður,
stórfróður um menn og málefni og
kunni ógrynni af merkilegum sög-
um og vísum. Það er óhætt að
segja (að öðrum ólöstuðum) að
hann hafi haldið uppi fjörinu á
kaffistofunni í Árnagarði áratugum
saman og ætlaði hann aldeilis ekki
að yfirgefa vinnustaðinn er hann
varð sjötugur. Hann hafði fengið
úthlutað áframhaldandi rannsókna-
aðstöðu í „emeriti-herberginu“ á 4.
hæð í Árnagarði, enda vildu starfs-
félagar hans ekki missa hann úr
húsinu.
Sveinn Skorri átti eflaust margt
óunnið í fræðunum en merkilegt og
mikilvægt framlag hans til ís-
lenskra bókmenntarannsókna mun
halda nafni hans á lofti um ókomna
tíð. Fræðimaðurinn er fallinn frá
en verk hans lifa.
Fyrir hönd heimspekideildar vil
ég færa ekkju Sveins Skorra, frú
Vigdísi Þormóðsdóttur, og fjöl-
skyldu þeirra, okkar innilegustu
samúðarkveðjur um leið og við
kveðjum okkar ágæta félaga, Svein
Skorra Höskuldsson.
Anna Agnarsdóttir,
forseti heimspekideildar.
 Fleiri minningargreinar
um Svein Skorra Höskuldsson bíða
birtingar og munu birtast í blaðinu
næstu daga.