Morgunblaðið - 19.10.2002, Blaðsíða 33

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. OKTÓBER 2002 33
Á ÞINGI Alþjóðaleiklistarstofn-
unarinnar ITI sem stendur yfir í
Aþenu var Viðar Eggertsson leik-
stjóri kjörinn til setu í fram-
kvæmdastjórn stofnunarinnar. Þá
var Ólafur Haukur Símonarson
leikskáld endurkjörinn varaforseti
leikskáldaráðs UNESCO til næstu
tveggja ára.
Um 90 þjóðir eiga aðild að ITI og
fulltrúar á þinginu í Aþenu eru um
400 talsins. Viðar Eggertsson er
eini Norðurlandabúinn sem situr nú
í framkvæmdastjórninni en Íslend-
ingar hafa ekki átt fulltrúa þar síð-
an 1982. Viðar sagði í samtali við
Morgunblaðið að aðildarþjóðirnar
sæktust mjög eftir setu í fram-
kvæmdastjórninni og til að tryggja
að rödd Norðurlandanna heyrðist
þar vel og greinilega hefðu nor-
rænu fulltrúarnir sameinast um
kjör Viðars til stjórnarsetunnar.
„Það er mikilvægt fyrir Norð-
urlöndin og Ísland að eiga fulltrúa í
stjórninni þar sem þau lönd eða
svæði sem eiga sér talsmann gera
sig meira gildandi á hinu alþjóðlega
sviði og upplýsingastreymi frá sam-
tökunum verður meira og öflugra.“
Ólafur Haukur segir leik-
skáldaráð UNESCO gegna mik-
ilvægu hlutverki fyrir leikskáld á
alþjóðavísu þar sem ráðið hefur
lagt sérstaka áherslu
á höfundarrétt og að
aðstoða höfunda í
þeim löndum þar sem
kynningarstarf er lítið
og erfiðleikum bundið
að koma verkum á
framfæri við aðrar
þjóðir. „Á þinginu
hérna í Aþenu var
flutt verðlaunaleikrit
úr fyrstu samkeppn-
inni sem ITI efndi til í
fyrra. Alls bárust 70
verk alls staðar að úr
heiminum og hlut-
skarpast varð leikritið
Strange Lands eftir
ungan breskan höf-
und, Philip Golding. Leik-
skáldaráðið ákvað á fundi sínum í
gær að efna til hliðstæðrar keppni
um útvarpsleikrit fyrir næsta þing
sem haldið verður 2004,“ sagði
Ólafur Haukur Símonarson.
Kjörnir til stjórnar-
setu í Alþjóðaleik-
listarstofnuninni
Viðar
Eggertsson
Ólafur Haukur
Símonarson
And Björk, of
course leik-
lesið í Royal
Court
SÍÐASTA sýningin á leikriti Þor-
valdar Þorsteinssonar, And Björk, of
course … , verður á Nýja sviðinu í
Borgarleikhúsinu á sunnudagskvöld.
Leikritið er á leið út í heim, því það
verður leiklesið í Royal Court-leik-
húsinu í London í byrjun desember,
en þá verður kynningarvika á nú-
tímaleikritum frá öllum Norðurlönd-
unum í leikhúsinu. „Royal Court-
leikhúsið sýnir eingöngu nýskrifuð
bresk verk og örsjaldan er litið út
fyrir landsteinana og ný leikrit frá
öðrum löndum kynnt. Það þykir sér-
stakur gæðastimpill ef leikrit er valið
inn á Royal Court og þar hafa margir
athyglisverðir ungir höfundar verið
uppgötvaðir,“ segir í frétt frá LR.
And Björk, of course … hefur
einnig verið þýtt á frönsku og verður
leiklesið í París á kynningu á ís-
lenskri samtímaleikritun á vegum
Ragnheiðar Ásgeirsdóttur.
Námskeið og
fyrirlestrar
í LHÍ
DANÍEL Magnússon, myndlistar-
maður og kennari við LHÍ, talar um
eigin verk í LHÍ, Laugarnesi, á
mánudag kl. 12.30. Þá fjallar Graci
Moore tískuhönnuður um tískuhönn-
un á miðvikudag kl. 12.30 í Skipholti
1. Fyrirlesturinn verður fluttur á
ensku og nefnist Louis Vouitton-Fa-
bric Design. Hún veitir forstöðu
munsturhönnunardeild hjá Luis Vuit-
ton.
Námskeið
Þriggja daga námskeið um hvítætu
og litaæta hefst á fimmtudag. Kenn-
ari er Sirrý Örvarsdóttir textílkenn-
ari og hönnuður.
Grunnnámskeið í hljóðvinnslu
hefst 28. október. Kennari er Sveinn
Kjartansson, upptökumaður og kenn-
ari.
Námskeið í tónlist og tölvukennslu,
ætlað tónlistarkennurum, hefst 1.
nóvember. Grunnþekking á tölvu-
vinnu æskileg. Kennarar eru Jón
Hrólfur Sigurjónsson tónlistarkenn-
ari og Hilmar Þórðarson tónskáld.
NORMAN Lebrecht, hinn kjaft-
fori rýnandi tónlistar 20. aldar,
sendir ýmsum tónskáldum módern-
ismans tóninn í bók sinni The Comp-
anion to 20th Century Music (1992).
Um Ferneyhough segir hann m.a.:
„… tónlist Ferneyhoughs lætur
aldrei eins illa að eyrum og ískrið í
tónlist ýmissa minni spámanna serí-
alismans, en er þó greinilega ætluð
þröngum hópi forhertra trú-
bræðra …“ Á mælikvarða Le-
brechts eru þessi ummæli mild og
ber jafnvel að líta á þau sem hrós.
Víst er að Brian Ferneyhough er
umdeildur en hefur ávallt notið virð-
ingar nemenda sinna og margra tón-
listarmanna. Áhugamenn um tónlist
hafa hins vegar haft fá tækifæri til
að mynda sér skoðun á tónlist hans
því hljóðritanir hafa ekki legið á
lausu og er orðspor hans meðal
þeirra vafalaust verra en ástæða er
til. Þótt öll verk Ferneyhoughs muni
hafa verið hljóðrituð eru þessar
hljóðritanir ekki allar fáanlegar og
þess má geta að gagnagrunnur tón-
listartímaritsins Gramophone,
Gramophile, tilgreinir aðeins fimm
geisladiska með verkum tónskálds-
ins. Nú hefur einn nýr bæst við,
diskur Kolbeins Bjarnasonar flautu-
leikara, og það munar sannarlega
um hann.
Brian Ferneyhough fæddist árið
1943 og er breskur að uppruna.
Hann stundaði tónsmíðanám í Birm-
ingham School of Music og seinna
við Royal Academy of Music í Lund-
únum. Árið 1968 fór hann til náms í
Amsterdam hjá Ton de Leeuw og
ári seinna hjá Klaus Huber í Basel.
Mestan hluta starfsævi sinnar hefur
Ferneyhough starfað utan Bret-
lands. Árin 1973 til 1986 kenndi
hann tónsmíðar við Freiburg Mus-
ikhochschule, 1986–’87 við Konung-
lega tónlistarháskólann í Haag og
frá 1987 hefur hann verið prófessor í
tónsmíðum við Kalíforníuháskóla í
San Diego. Auk þess hefur hann
verið gistikennari við tónlistarhá-
skólana í Stokkhólmi, Darmstadt og
Chicago-háskóla. Hann hefur hlotið
fjölda viðurkenninga fyrir tónsmíðar
sínar og heiðursnafnbætur. Fram að
þessu hefur Ferneyhough samið á
fimmta tug tónverka.
Tónsmíðar Ferneyhoughs eru af-
ar nákvæmt nóteraðar og geysi-
flóknar að allri gerð og sagt er að
þær geri ofurmannlegar kröfur til
flytjenda. Þar má finna taktflækjur,
kvarttóna, kvinttóna, míkrótóna,
tvöhundruðfimmtugastaogsjötta-
partsnótur, ótal tákn um hljóð frá
flytjanda (stunur, söngur, hvísl,
hljóðið þegar flautan er sett saman
o.s.frv.), ýmsar tegundir af víbratói,
ógrynni fyrirmæla um tónblæ og
hljóðblæ og svo mætti lengi halda
áfram.
Diskur Kolbeins inniheldur fjögur
tónverk Ferneyhoughs fyrir ein-
leiksflautu, eitt fyrir flautu og píanó
og eitt fyrir eina einleiksbassaflautu
og átta bassaflautur sem leiknar eru
af bandi. Þegar diskurinn er settur í
spilarann hefst eitthvert það ótrú-
legasta ferðalag sem undirritaður
hefur farið um heim tónanna. Allt
kemur á óvart, þetta er veröld sem á
sér engan líka. Og ferðin tekur lang-
an tíma. Allt of margir hlutir fara
framhjá manni við fyrstu heyrn, sí-
endurtekin hlustun er nauðsynleg
en uppskera þolinmæðinnar er ríku-
leg. Ég vil ráðleggja væntanlegum
hlustendum að taka stutta áfanga í
einu (les: eitt verk í senn) þannig að
full athygli haldist. Þegar þetta er
skrifað hljómar hið makalausa Unity
Capsule í stofunni hjá mér – á fullu
„blasti“. Kolbeinn hafði límt lítinn
miða á diskinn sem mér var sendur
og á honum stóð: „Til að heyra allt
þarf að spila hátt.“ Verkið er troð-
fullt af aukahljóðum sem höfðu hing-
að til farið framhjá mér en með því
að heyra allt hefur þetta glæsilega
verk hlotið allt aðra vídd. Manni
verður satt að segja orða vant þegar
lýsa á áhrifum verks sem þessa.
Orðið snilld er nærtækt, ekki ein-
göngu snilld og hugmyndaauðgi tón-
skáldsins heldur einnig og alls ekki
síður snilld hljóðfæraleikarans Kol-
beins Bjarnasonar sem er með ólík-
indum. Annað eins virtúósítet minn-
ist ég ekki að ég hafi heyrt hjá
flautuleikara fyrr eða síðar. Í marg-
breytileika sínum og viburðaauðgi
gefur þetta litríka kortérslanga verk
hljóðfæraleikaranum fleiri tækifæri
til líkamlegrar og andlegrar tjáning-
ar en hægt er að ímynda sér að
mögulegt sé. Tjáning Kolbeins er í
bókstaflegasta skilningi líkamleg,
nærvera hans í tónlistinni sem kem-
ur út úr hátölurunum er nánast
áþreifanleg. Spennan sem byggð er
upp allt frá fyrsta takti (sem er 15
sekúndna þögn) og til loka þriðja
hluta, þar sem Kolbeinn heldur í sér
andanum í að því er virðist óratíma
uns hann „springur“, er allt að því
óbærileg. Þetta er makalaus spila-
mennska. Mikið afrek. Og vafalaust
mikil þolraun.
Upphafsverkið á diskinum, Four
Miniatures fyrir flautu og píanó
(1965), er fyrsta verkið í tónverka-
skrá Ferneyhoughs. Eins og nafnið
bendir til er um að ræða fjögur smá-
stykki og er vafalaust hefðbund-
nasta verkið á diskinum, samið und-
ir sterkum áhrifum gömlu
seríalistanna á fyrri hluta 20. aldar.
Með Kolbeini leikur í þessu verki
Valgerður Andrésdóttir píanóleik-
ari, sem fylgir Kolbeini í þeim
snarpa leik sem verkið útheimtir.
Ekki gefst hér rúm til að fjalla
sérstaklega um öll verkin á diskin-
um en ástæða er þó til að minnast á
Mnemosyne (1986) sem samið er
fyrir eina einleiksbassaflautu og átta
bassaflautur sem leiknar eru af
bandi og er eitt af þekktustu verk-
um Ferneyhoughs. Kolbeinn leikur
að sjálfsögðu á allar flauturnar.
Sama á við um Mnemosyne og Unity
Capsule, hér er nærvera hljóðfæra-
leikarans svo „extrem“ að annað
eins hefur vart heyrst. Hljómurinn
er hvass og svo skýr að stundum
nálgast hann að vera óþægilegur.
Við fyrstu hlustun virðast flauturnar
átta af bandinu eingöngu mynda
undirliggjandi nið sem er nánast
kyrrstæður, eins konar bakgrunn,
en við gaumgæfilega hlustun (hátt
spilað!) heyrist vel hversu marg-
slungið undirspilið er. Á meðan gef-
ur einleiksflautan frá sér hin ótrú-
legustu hljóð. Tónvefurinn er
gífurlega flókinn í þessu viðburða-
ríka verki og við sérhverja hlustun
koma nýir hlutir í ljós. Kolbeinn
Bjarnason tekst á við verkið af mikl-
um hetjuskap og útkoman er sann-
arlega aðdáunarverð. Ég veit ekki
hvort það hafi verið ætlun Fern-
eyhoughs með Mnemosyne að skapa
„fallegt“ tónverk en ég held svei
mér að mér finnist það fallegt!
Úlfar Ingi Haraldsson skrifar ít-
arlega umfjöllun um tónverkin í
meðfylgjandi textahefti og finnst
mér hann fljúga ansi hátt í skýr-
ingum sínum. Margt sem þarna
kemur fram er ansi illskiljanlegt
undirrituðum. Það hefði verið ákjós-
anlegra og mun fróðlegra að fá að-
gengilegri leiðbeiningar um hvað
væri að gerast í tónlistinni. Og óneit-
anlega vakna einnig spurningar um
það hvernig hljóðfæraleikarinn fer
að því að læra þessa flóknu tónlist,
um vinnulag, hvernig undirbúningi
er háttað, hvaða vandamál eru sam-
fara svona tónlistarflutningi og
hljóðritun. Kolbeinn sjálfur væri lík-
ast best til þess fallinn að lýsa þessu
öllu fyrir væntanlegum hlustendum.
Hljóðritun Halldórs Víkingssonar
er í einu orði sagt framúrskarandi.
Flautan er ábyggilega ekki auðveld-
asta hljóðfærið að hljóðrita en hér
hefur tekist sérlega vel til og ein-
kennist hún af mikilli dýnamík og
skýrleik. Þótt hljóðmyndin sé hvöss
örlar hvergi á bjögun.
Að öðrum ólöstuðum er Kolbeinn
Bjarnason sigurvegarinn hér. Hann
hefur unnið mikið afrek og hlýtur að
skipa sér í fremstu röð flautuleikara.
Honum og öðrum hlutaðeigandi er
óskað til hamingju með glæsilegan
disk.
Á ystu mörkum hins mögulega
TÓNLIST
Geislaplötur
Brian Ferneyhough: Four Miniatures
(1965). Cassandra’s Dream Song
(1970). Unity Capsule (1975–1976).
Superscriptio (1981). Carceri d’Invenz-
ione IIb (1984). Mnemosyne (1986).
Hljóðfæraleikur: Kolbeinn Bjarnason
(flauta, piccoloflauta, bassaflauta), Val-
gerður Andrésdóttir (píanó). Hljóðritun:
Halldór Víkingsson. Höfundur skýring-
artexta: Úlfar Ingi Haraldsson. Upptöku-
staður: Víðistaðakirkja, janúar-desember
2000. Heildartími: 61’16. Útgefandi:
Bridge Records 9120, 2002.
BRIAN FERNEYHOUGH
Nótur Kolbeins Bjarnasonar af Unity Capsule eftir Brian Ferneyhough.
Valdemar Pálsson
Jóhanna Ólafsdóttir og Spiros
Misokilis opna ljósmyndasýningu á
Mokka kl. 16. Þau lærðu ljósmyndun
í Englandi og hafa tekið myndir hér
á landi. Sýningin heitir Orbital Re-
flections. „Ljósmyndirnar á þessari
sýningu sýna annað útlit þeirra for-
ma sem sjávarföllin skapa við
strandlengju Reykjavíkur,“ segir
Jóhanna. „Myndirnar hafa verið
teknar á mismunandi tímum dagsins
til þess að ná fram hinum mismun-
andi áhrifum sem skynjun birtu
tunglsins gagnvart sólarljósinu
skapar. Hin langvarandi áhrif frá
sjávarföllunum á samverkun tungls
og jarðar, þekkt sem sjávarfall-
aþróunin, hafa veitt okkar hvað
mestan innblástur.“
Sýningin stendur til 16. nóvember.
Steinn Sigurðsson listmálari opn-
ar sína sjöttu einkasýningu á Kaffi
Sóloni kl. 17. Í verkum sínum hefur
Steinn oftast túlkað daglegt líf í
borgum og bæjum en í þetta sinn
færir hann myndefnið inn í klúbba
og knæpur borganna.
Sýningin stendur til 8. nóvember.
Í DAG
 Sjá einnig Staður og stund á mbl.is
♦ ♦ ♦