Morgunblaðið - 27.10.2002, Side 18
18 B SUNNUDAGUR 27. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
bíó
FEIKILEG gróska hefur verið í
norrænni kvikmyndagerð undanfar-
in ár og því vel til fundið af Norður-
landaráði að bæta nú kvikmynda-
verðlaunum við bókmennta- og
tónlistarverðlaun sín, sem veitt hafa
verið í um fjóra áratugi. Hin hátíð-
lega athöfn í Helsinki er haldin á 50
ára afmæli Norðurlandaráðs og
verða öll þrenn listaverðlaunin til-
kynnt á henni, auk 8. umhverfisverð-
launa ráðsins.
Að sögn Þorfinns Ómarssonar,
framkvæmdastjóra Kvikmyndasjóðs
Íslands, hefur það lengi verið bar-
áttumál norrænu kvikmyndastofn-
ananna að löndin fimm sameinuðust
um verðlaun fyrir afrek í kvik-
myndagerð rétt eins og í tónlist og
bókmenntum og nú er það orðið að
veruleika. Hins vegar hefur enn ekki
verið ákveðið hvort Norrænu kvik-
myndaverðlaunin verða veitt árlega í
framtíðinni og ræðst sjálfsagt af því
hvernig til tekst að þessu sinni.
Fimm dómnefndir í hverju Norð-
urlandanna völdu tvær myndir, hver
frá sínu landi, en dómnefndirnar
munu síðan mæta saman til Helsinki
og gera út um sigurvegarann. Til
þess að vera gjaldgeng til verð-
launanna þurfti kvikmynd að vera í
fullri lengd (72 mínútur eða lengri)
og hafa verið frumsýnd í heimaland-
inu á tímabilinu 30. september 2001
til 30. september 2002. Verðlauna-
féð, sem nemur 50 þúsund evrum eða
4,3 milljónum íslenskra króna, skipt-
ist jafnt milli handritshöfundar, leik-
stjóra og framleiðanda viðkomandi
verks. Ekki verður upplýst hver fær
verðlaunin fyrr en við athöfnina í
Helsinki og verður hún send út í
beinni sjónvarpssendingu til allra
Norðurlandanna. Hérlendis verður
útsendingin á dagskrá ríkissjón-
varpsins og verða þar ýmis norræn
skemmtiatriði frá listafólki á borð
við Benny Andersen og Sissel
Kyrkjebö.
Ekki þarf að fjölyrða um Hafið og
Mávahlátur við íslenska lesendur en
þær hafa báðar notið mikilla vin-
sælda hérlendis og hlotið góða dóma.
En lítum á keppinauta þeirra frá hin-
um norrænu löndunum.
DANMÖRK: Elsker dig for evigt
er dogmamynd eftir Susanne
Bier, sem nú er 42 ára að aldri. Bier
vakti mikla athygli fyrir fyrstu bíó-
mynd sína í fullri lengd, Freud flytt-
ar hemifrån eða Freud flytur að
heiman (1990), litríkt og kómískt
fjölskyldudrama sem hún gerði í Sví-
þjóð og fékk m.a. Carl Th. Dreyer
verðlaunin. Rómantíska gaman-
myndin Den eneste ene eða Sá eini
sanni (1999) var geysimikill smellur í
heimalandinu með 840 þúsund gesta
og sópaði til sín dönsku kvikmynda-
verðlaununum. Um myndir sínar
segir hún: „Ég þarf ekki að útskýra
fyrir neinum að heimurinn er slæm-
ur, en mig langar að vekja athygli á
því að stundum er erfitt að lifa í hon-
um. Persónur mínar eru ævinlega
dálítið galnar en þær verka raunsæ-
islegar á fólk vegna þess að þær eru
tilfinningalega ekta.“
Elsker dig for evigt er sjöunda
mynd Biers í fullri lengd og hún
ákvað að fylgja dogmareglunum við
gerð hennar. „Dogma hefur haft
stórkostleg áhrif á fjölda bíómynda
og ég held að hugmyndin að Elsker
dig for evigt falli vel að þessum
reglum. Mér fannst gaman að gera
dogmamynd.“ Bier samdi handritið í
samvinnu við leikstjórann Anders
Thomas Jensen sem einnig hefur
skrifað handrit fyrir Lone Scherfig,
Sören Kragh-Jacobsen, Jannik Jo-
hansen og Bille August, auk eigin
mynda. Framleiðandi myndarinnar
lýsir henni sem „ekki svo einfaldri
ástarsögu með fullt af hlátri“. Sagan
segir frá ungum elskendum sem eru
í þann veginn að gifta sig þegar karl-
maðurinn lamast í bílslysi. Konan
sem olli slysinu er full sektarkennd-
ar og hvetur lækninn eiginmann sinn
til að hjálpa parinu. Þar fer öðruvísi
en til stóð. Susanne Bier segir að hún
hafi alla tíð „verið heilluð af því
hversu lífið er brothætt. Frá 11.
september hefur heimurinn verið
gagntekinn af þessari tilfinningu og
við höfðum hana sterklega í huga við
tökurnar“.
DANMÖRK: Okay
er eftir klipparann og leikstjórann
Jesper Westerlin Nielsen í handrits-
samvinnu við rithöfundinn Kim Fupz
Aakeson, sem einnig samdi m.a. Den
eneste ene fyrir Susanne Bier. Papr-
ika Steen leikur 37 ára gifta konu
með dóttur á táningsaldri. Þegar
hún kemst að því að faðir hennar er
dauðvona vill hún að hann flytji inn á
heimilið. Tvær grímur fara að renna
á hana, fjölskyldu hennar og
læknana þegar faðirinn, sem talinn
var eiga þrjár vikur eftir, er enn á lífi
eftir sex vikur. Og nú gengur afdrifa-
ríkur tími í garð þar sem brakar og
brestur í fjölskylduböndunum.
„Okay fjallar um fólk sem er að
nálgast fertugt og yfirvofandi mið-
aldrakreppu og segir kannski: Úpps,
ég er búinn með helminginn af lífinu,
á hinn helminginn eftir og þetta ætla
ég að gera við hann. Svo þurfa menn
að gera málamiðlanir og ef einhver
spyr segjast þeir vera alveg ókei,“
segir Nielsen og vísar í titil mynd-
arinnar. Sjálfur er hann fertugur að
aldri.
Okay fékk 230 þúsund gesti í Dan-
mörku og hefur víða tekið þátt í há-
tíðum, m.a. í keppninni í Locarno.
Jesper Westerlin Nielsen hefur leik-
stýrt þremur bíómyndum í fullri
lengd, auk fjölda stuttmynda, og hef-
ur klippt myndir annarra leikstjóra.
„Ég hef alltaf reynt að hafa myndir
mínar efnismiklar,“ segir hann. „Ég
vil bregða upp spegli svo við sjáum
okkur sjálf og hvernig við erum í
raun og veru.“ Í Okay reyndi hann að
sameina gaman og alvöru. „Minni-
háttar rifrildi um hvar pabbi á að
sofa getur verið jafndramatískt og
orrustan um Stalíngrad ef það er
tekið nógu alvarlega.“
FINNLAND: Cleaning Up!
Haft er fyrir satt að finnski leik-
stjórinn Mika Kaurismäki hafi orðið
fyrstur norrænna leikstjóra til að
fjármagna kvikmynd með Eurokort-
inu sínu; því mun hafa verið lokað
skömmu síðar. Þetta var myndin
Rosso (1984) sem hér var sýnd á
kvikmyndahátíð og kostaði um 60
þúsund dollara. Nú hefur leikstjór-
inn Rostislav Sergejevich Aalto, sem
fæddur er í Rússlandi, gert bíómynd
fyrir svipaða summu þar sem er
Cleaning Up! Hún kostaði 70 þúsund
dollara og var fjármögnuð af opin-
beru fé frá sjóði og sjónvarpi. „Ég
ákvað að taka myndina sjálfur, hljóð-
rita hana og leikstýra,“ segir hann.
„Ástæðan var skortur á tíma og pen-
ingum en umfram allt viðfangsefnið
sjálft. Ég var ekki með tökulið á bak-
inu sem gert hefði skýran greinar-
mun á þeim sem voru fyrir aftan og
framan vélina.“
Og viðfangsefnið sjálft er finnska
rokkhljómsveitin Cleaning Women á
fyrstu hljómleikaferð sinni um Rúss-
land og Eystrasaltslöndin. Þessi
hljómsveit hefur þá sérstöðu að liðs-
menn hennar klæða sig í kvenfatnað
og spila á hreingerningaráhöld af
ýmsu tagi. Myndin fylgir henni eftir
þar sem piltarnir leika á hálftómum
krám og veitingahúsum og gista
hvar sem þeir finna autt gólf. En
Cleaning Women uppskar fyrir erf-
iði sitt. Rússneska MTV uppgötvaði
þá og bandarískur hæfileikaspæjari
bauð þeim milljón dollara samning.
„Myndin endar ekki uppá ameríska
vísu með risahljómleikum þar sem
hljómsveitin rís til heimsfrægðar,“
segir Aalto. „Þannig var þetta ekki í
veruleikanum. Cleaning Up! fjallar
frekar um vináttuna og dirfskuna,
um að gera það sem skiptir mann
máli og slá hvergi af.“
Rostislav Sergejevich Aalto er 31
árs að aldri og nam sjónvarps- og
kvikmyndaklippingu við finnska
kvikmyndaskólann, auk þess að
leika, semja og leikstýra í leikhúsi.
Hann hefur gert nokkrar heimildar-
myndir fyrir sjónvarp, jafnt í Rúss-
landi og Finnlandi, og einnig tónlist-
amyndir, en enga leikna bíómynd.
FINNLAND: Mies vailla menneisyyttä
sem útleggst Maður án fortíðar.
Höfundurinn er helsti kvikmynda-
leikstjóri Finna, Aki Kaurismäki,
sem heimsfrægur hefur orðið fyrir
undirfurðulegar tragíkómedíur sín-
ar. Kaurismäki, sem nú er 45 ára,
hefur alls gert fimmtán bíómyndir
sem stundum er skipt niður í klass-
ísk efni (Glæpur og refsing, Bóhema-
líf), grínaktugar vegamyndir (Len-
ingrad Cowboys, Tatjana) og
öreigastúdíur (Skuggar í paradís,
Ariel, Eldspýtnastúlkan). Maður án
fortíðar telst annar kafli þríleiks sem
hófst með Kauas pilvet karkavaat
eða Skýjafari (1996), þar sem við-
fangsefnið er finnska þjóðareðlið.
Kaurismäki lýsir Manni án fortíð-
ar sem „epísku drama, kvikmynd
eða, eigum við að segja, draumi um
einmana fólk með tóma vasa undir
bláhimni Drottins eða, eigum við að
segja, fuglanna.“ Myndin segir sögu
manns sem kemur með lest til Hels-
inki og virðist atvinnulaus. Hann
kemst ekki lengra en í næsta al-
menningsgarð þar sem hann er bar-
inn og skilinn eftir meðvitundarlaus.
Þegar hann raknar úr rotinu er hann
minnislaus og veit ekki hver hann er
en lendir í slagtogi með heimilislaus-
um sem hafast við í gámum á hafn-
arbakkanum. Smátt og smátt nær
hann heilsu á ný og nýtur aðhlynn-
ingar ungrar hjálpræðisherskonu.
Þegar hann lendir fyrir mistök í
bankaráni kemur á daginn hver hann
er í raun og veru.
Um þríleik sinn segir Kaurismäki:
„Ég vil að þessar myndir verði heim-
ild fyrir kynslóðir framtíðarinnar –
ekki eins og heimildarmyndir heldur
eins og ævintýri, sögur sem vaxa úr
svo myrkum raunveruleika að ég vil
engu við bæta.“ Maður án fortíðar
fékk 50 þúsund gesti í Finnlandi en
eftir að myndin hreppti tvenn verð-
laun á Canneshátíðinni í vor hefur sá
fjöldi tvöfaldast. Hún hefur verið
seld til 40 landa.
NOREGUR: Musikk for
bryllup og begravelser
er samin og leikstýrt af einum
frumlegasta leikstjóra Norðurlanda,
Unni Straume, sem hingað kom á
sínum tíma sem gestur Kvik-
myndahátíðar í Reykjavík með
frumraun sína Til en ukjent eða Til
hins óþekkta (1990), og myndin er
tekin af hinum snjalla Harald Paal-
gard sem unnið hefur með Friðriki
Þór Friðrikssyni að Englum al-
heimsins og Fálkum.
Musikk for bryllup og begravelser
eða Tónlist fyrir brúðkaup og jarð-
arfarir fjallar um Söru sem er mikils-
metinn rithöfundur og hefur komist í
álnir vegna síðustu metsölubókar
sinnar. Hún er skilin við eiginmann
sinn, auðugan arkítekt, í framhaldi af
láti einkabarns þeirra, og hefur sest
að í húsi hans við hafið. Þar leigir
hún kjallaraíbúðina út til serbnesks
flóttamanns og tónlistarmanns. Dag
nokkurn kemur fyrrum eiginmaður
hennar á vettvang og er í einkenni-
legu skapi. Morguninn eftir finnst
hann skotinn til bana.
Aðalhlutverkin tvö, Söru og Serb-
ann, samdi Unni Straume sérstak-
lega fyrir sænsku leikkonuna Lena
Endre og serbneska tónskáldið Gor-
an Bregovic sem ekki hefur leikið áð-
ur en er kunnur m.a. fyrir tónlistina í
Allt er vænt sem vel
Spenna er nú í hámarki fyrir afhendingu fyrstu Nor-
rænu kvikmyndaverðlaunanna í Helsinki á þriðjudag. Tíu
norrænar bíómyndir, tvær frá hverju landi, keppa um
4,3 milljóna króna verðlaunafé. Íslensku myndirnar eru
Mávahlátur eftir Ágúst Guðmundsson og Hafið eftir
Baltasar Kormák. En hverjir eru keppinautarnir? spyr
Árni Þórarinsson og leitar svara. Bein sjónvarps-
útsending verður frá athöfninni í Helsinki.
Lilja að eilífu frá Svíþjóð: Lukas
Moodysson fjallar um kynlífsþrældóm
og vonina um betra líf.
Tónlist fyrir brúðkaup og jarðarfarir frá Noregi: Rithöfundur, tónlistarmaður og látinn fyrrverandi eiginmaður. Ókei frá Danmörku: Brakar í fjölskylduböndum við veikindi föður.
Allt um föður minn frá Noregi: Leið klæðskiptings út úr klæðaskápnum.
Maður án fortíðar frá Finnlandi: Ann-
ar hluti þríleiks Kaurismäkis um
finnsku þjóðarsálina.