Morgunblaðið - 24.11.2002, Qupperneq 14

14 SUNNUDAGUR 24. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
skapti@mbl.is
an daginn. Til dæmis í Debenhams versluninni í
miðborg Stokkhólms. Í Gautaborg höfum við þó
líklega lent í erfiðustu málunum; verslunin þar í
miðbænum, nálægt lestarstöðinni, og þar hefur
starfsfólki verið hótað með hnífum og sprautu-
nálum.“
Slíkt sé reyndar úr sögunni nú eftir að brugð-
ist var við með því að bæta öryggisþjónustu. „Í
Svíþjóð eru til nokkrar tegundir af öryggisvörð-
um, hluti þeirra hefur fengið þjálfun hjá lög-
reglunni, veit mjög vel hvernig á að bregðast við
aðstæðum hverju sinni og hefur víðtækari
heimilidir en venjulegir öryggisverðir.“
Öryggisverðir hafa verið ráðnir til starfa í
sumum verslunum hér heima. Þeir hljóta
ákveðna þjálfun, en einn viðmælenda blaðsins
veltir upp þeirri spurningu hvort lögregla hér
ætti ef til vill að bjóða upp á þjálfun fyrir
ákveðna öryggisverði og þeir ættu að hafa víð-
tækari heimild en öryggisverðir hafa í dag. Það
eina sem þeir gera nú er að kveða til lögreglu,
„en ég skil það vel að lögreglan sé ekki æst í að
koma á staðinn ef henni er tilkynnt að strákur
hafi stolið geisladiski. Það eru mörg önnur
brýnni erindi sem lögreglan þarf að sinna í þjóð-
félaginu í dag.“
Einn viðmælenda blaðsins segir grófari brot
færast í aukana hjá utanaðkomandi fólki; meira
sé um það nú en áður að starfsfólki sé hótað, það
geti lent í átökum og jafnvel í hættu.
„Og þótt það snerti svo sem ekki þjófnað
beint þá get ég sagt frá því að við höfum þurft
að grípa til þess við matvöruverslun í ákveðnu
hverfi í Reykjavík að vera með öryggisvörð á
staðnum allan daginn vegna ágangs og trufl-
unar. Fólk er þá ekki endilega að stela en áreitir
viðskiptavini og starfsfólk. Þar var til dæmis á
tímabili unglingur með hóp með sér sem krafð-
ist þess af fólki að það keypti fyrir sig sígarettur
í versluninni, og hótaði því öllu illu þegar það
neitaði beiðni hans.
Þjófavarnir eru góðar hjá Baugi, að sögn
Jóns Björnssonar, og sömu sögu sé að segja að
ÞEGAR talað er um óþekkta rýrnun erátt við verðmæti þess sem hverfur,vegna hnupls eða þjófnaðar, eða aföðrum orsökum, frá því vara fer fráframleiðanda eða birgja þar til hún
fer út úr verslun.
Aðrir orsakir en hnupl og þjófnaður eru
nefndar mistök tengd bókhaldi, skráningu og
þess háttar, bæði í verslun og hjá birgjum; að
vara skili sér ekki til verslunar skv. reikningi
svo dæmi sé tekið. Þumalputtaregla mun sú að
50% rýrnunar megi rekja til viðskiptavina, 30–
40% til starfsfólks og 10% til áðurnefndra mis-
taka.
Sigurður Jónsson, framkvæmdastjóri Sam-
taka verslunar og þjónustu, segir að í löndum
Evrópusambandsins sé talið að óþekkt rýrnun í
verslun – bæði með matvöru og sérvöru – sé
1,75% af veltu. „Rýrnunarbókhald er líklega
ekki eins gott hér á landi og það ætti að vera, en
óhætt er að fullyrða að rýrnun hér er síst minni
en í ESB-löndunum. Og ég hef reyndar heyrt
forráðamenn stórra fyrirtækja nefna mun
hærri tölur en þetta.“
Sigurður segir að miðað við aukningu smá-
söluverslunar hin síðari ár sé raunhæft að spá
því að hún verði um 185 milljarðar króna á
þessu ári, og gróflega reiknað megi þar af leið-
andi búast við að óþekkta rýrnunin sé á bilinu 3
til 4 milljarðar króna.
Afleiðingar þjófnaðar í versluninni eru því
gífurlegar, að sögn Sigurðar, og vöruverð sé
vitaskuld hærra vegna þessa en það þyrfti að
vera.
„Þetta er eins og hver annar kostnaðarliður í
rekstri verslunarinnar og það stór liður.“ Nefn-
ir að með minnkandi rýrnun yrði hægt að lækka
vöruverð eða hækka laun starfsmanna, svo
dæmi séu tekin.
BBaugur-Ísland rekur 83 verslanir, áÍslandi og í Svíþjóð, sem sérhæfa sigí matvöru, sérvöru og lyfjasölu. JónBjörnsson, framkvæmdastjóri fyrir-tækisins, staðfestir að rýrnun sé
mikil; telur hana jafnvel enn hærri í dagvöru-
verslun en þegar litið er á alla smásöluverslun í
landinu, eins og Sigurður gerir. Jón telur
óþekkta rýrnun í dagvöruverslun allt að 3%.
„Eðlileg vörurýrnun er alltaf einhver; vörur
renna út á dagsetningu eða skemmast. Ég
myndi áætla að vörurýrnun í dagvöruverslun á
íslenskum markaði væri um 2,5 til 3 milljarðar,“
segir Jón og vísar þar til matvöru, gjafavöru og
fatnaðar. „Ég veit ekki til þess að hérlendis séu
til rannsóknir um þetta – nema það sem við höf-
um gert sjálfir innanhúss og þær eru hvorki
stórar né ítarlegar og ná ekki yfir langt tímabil
– en ef tölfræði úr erlendum verslunarkeðjum
er yfirfærð má áætla að 25–30% af þessu sé
þjófnaður. Hann gæti þá numið 600–700 millj-
ónum á ári.“ Jón telur að reikna megi með því
að vörum sé stolið fyrir um 300 milljónir króna á
ári hjá Baugi-Ísland, þar af um 90% hérlendis
en 10% í Svíþjóð.
Jón Björnsson gerir skýran greinarmun á
hnupli og búðaþjófnaði. „Hnupl er oft bernsku-
brek; menn stela sér frostpinna og finnst það
spennandi. En svo eftir að sumir eru gómaðir
verða þeir svo hræddir að þeir þora aldrei að
gera neitt ólöglegt aftur á ævinni.“
Jón segir varning oftast til eigin nota þegar
um hnupl er að ræða en þjófnaður sé hins vegar
yfirleitt framinn í þeim tilgangi að koma vörum
í verð. Og hann telur skipulagðan þjófnað að
aukast, bæði frá utanaðkomandi fólki og starfs-
mönnum verslana.
„Þegar um er að ræða starfsfólk eru það yf-
irleitt fáir aðilar; mjög lítill hluti starfsfólksins,
en það stelur meira en utanaðkomandi fólk.“
Einn viðmælenda blaðsins segir það ekki al-
gengt að starfsmaður steli aðeins einu sinni, ef
hann gerir það á annað borð; menn sjái ákveðna
glufu í kerfinu og endurtaki verknaðinn ef þeir
komist upp með það í upphafi.
Ástæður þessa geti verið margvíslegar, til
dæmis peningaleysi, og nefndur heimildamaður
telur þjófnað starfsfólks jafnan í eigin þágu;
ekki hluta af skipulagðri starfsemi, þótt það sé
reyndar ekki óþekkt.
Jón Björnsson leggur áherslu á að langflestir
starfsmenn séu strangheiðarlegir og langoftast
komist einmitt upp um þjófnað starfsfólks í
verslun vegna þess að vinnufélagarnir geta ekki
horft upp á það sem er að gerast og greina frá
því. „Samstarfsfólki misbýður.“
Ingimar Jónsson, forstjóri Kaupáss, sem rek-
ur verslanir Nóatúns, 11-11 og Krónunnar, seg-
ir þjófnað líklega meiri í verslun hérlendis en
„Óþekkt rýrnun“ í verslun
hérlendis á fjórða milljarð
menn átti sig á. „Ég er ekki viss um að fyr-
irtækin séu með nægilega góðan mælikvarða á
hvað þetta er í raun mikið. Menn sjá hver
óþekkt heildarrýrnun er en hafa kannski ekki
tæki til að komast að því hvernig stendur á því.
Rýrnun á sér stað alveg frá því vara fer út úr
vöruhúsi hjá framleiðanda eða birgja og alveg í
gegnum búðina. Alls staðar í þessu ferli er
áhætta. Það sem við hjá Kaupási höfum verið að
gera er að efla eftirlitskerfi að öllu leyti; bæði
fjölgað starfsmönnum sem eru í eftirliti og sett
upp myndavélakerfi og ýmsan búnað í verslanir
til að koma í veg fyrir þetta.“
Í haust var sextán starfsmönnum Nóatúns
sagt upp störfum vegna þjófnaðar úr þremur
verslunum fyrirtækisins en Ingimar segir það
ekki hafa haft áhrif á eftirlitsstarfsemi fyrir-
tækisins. Hann segir að unnið hafi verið hægt
og rólega að verkefninu allt þetta ár, og um mitt
ár hafi skipulagnin verið orðin með þeim hætti
að forráðamenn fyrirtækisins hafi talið viðun-
andi.
„Nú getum við kafað ofan í vörugrunnana og
séð hvar rýrnunin á sér stað. Hvort ein vara sé
hættulegri en önnur hvað þetta varðar.“
IIngimar segir, eins og Jón Björnsson, aðákveðin rýrnun sé eðlileg og óhjákvæmi-leg. „Það hefur heilmikið með ferskleikavöru að gera; kjöt rýrnar í kjötborði, þaðgufar upp úr ávöxtum, vörur renna út á
dagsetningu. Við reynum að halda utan um
þessa þekktu rýrnun en það kemur mér per-
sónulega á óvart um hve stórar tölur er að ræða,
þegar rýrnun er reiknuð á ársgrundvelli.“
Ingimar treystir sér ekki að nefna tölur um
hve þjófnaður sé stór hluti af rýrnuninni.
Baugur-Ísland rekur verslanir í Svíþjóð og
Jón Björnsson segir þjófnaðarmálin þar harðari
en hér á landi; ég er ekki að segja að þau séu al-
gengari en skipulögð starfsemi er miklu meiri
og sums staðar verður ekki undan því komist að
vera með öryggisverði á ákveðnum svæðum all-
mörgum öðrum verslunum hér á landi. „Við er-
um með mjög öflugan öryggisbúnað í mörgum
verslana okkar, bæði til að fylgjast með vörum
inni í búðunum og með afgreiðslu. Hann segist í
raun líta á það sem forvarnarbúnað, því með
þessu vilji forráðamenn Baugs geta brugð-
ist strax við og reynt að koma í veg
fyrir að slíkir atburðir endurtaki
sig. „Það er best að loka á mögu-
leikana. Forvarnir eru bestar, og að
sjálfsögðu þannig að starfsfólkið viti af
þeim.“
Jón segir að líklega sé mun erfiðara að
stela úr búðum í dag en áður, vegna ýmissa
tækninýjunga. „Þjófnaður hefur líklega
allt verið fyrir hendi; hann fylgir öllum fyrir-
tækjarekstri og freistingar í verslun eru
gríðarlegar. Vandamálið er hins vegar
líklega að koma meira upp á yfirborðið
nú en áður var.“
Einn viðmælenda blaðsins nefnir svo-
kallaðar „vinaafgreiðslur“ sem dæmi um
þjófnað: Vinur starfsmanns á kassa komi
þangað með mikið magn vöru; t.d. að verð-
mæti 10 þúsund króna, en greiði aðeins eitt
þúsund. Starfsmaður gæti þess að snúa
strikamerkjum öfugt til að viðkomandi vara
stimplist ekki inn í kassann.
Tækni til að fylgjast með og koma í veg fyrir
að fólk komist upp með slíkt hefur rutt sér til
rúms erlendis og Morgunblaðið veit að slík
tækni hefur verið tekin í notkun sums staðar
hér á landi.
Sigurður Jónsson segir sífellt auknarkröfur gerðar um í versluninni. „Viðerum að reyna að auka gæðin meðfræðslu starfsmanna og þess háttar.Og það gegnumstreymi í atvinnu-
greininni sem við upplifðum á tímabili er að
minnka; matvöruverslanir voru eins og braut-
arpallur um tíma, sérstaklega stórmarkaðir.
Menn komu og fóru, stoppuðu mjög stutt. Það
breyttist þegar samdrátturinn hófst og sú þró-
un hefur orðið samfara þessu að við erum að
reyna að tosa launin upp. Það skilar sér í því að
ekki er jafnmikil hreyfing á starfsfólki og áður.“
Samkvæmt upplýsingum blaðsins hafa þeir
komist að því, sem rannsaka umrædda hluti, að
munur sé eftir árstíðum hvernig þjófnaður við-
skiptavina er. „Fagmenn“ séu mest á ferðinni á
árstíðaskiptum þegar ný tíska kemur í versl-
anir, en mun minna beri á þeim þegar vitað er
að öryggisgæsla er meiri, til dæmis fyrir jólin.
Þá séu „amatörar“ hins vegar meira áberandi.
Karlmenn eru einnig sagðir hnupla fáum
hlutum en dýrum, konur aftur á móti mörgum,
ódýrum hlutum.
Sigurður Jónsson segir samtök þau sem hann
stýrir reyna að ráða bót á umræddu vandamáli
með því að bjóða upp á forvarnarverkefni;
„haldin eru námskeið fyrir allt starfsfólk sölu-
staðanna, jafnframt fer fram ránsæfing og það
er tryggt að allur eftirlitsbúnaður í búðunum sé
viðurkenndur. Lögreglan tekur svo viðkomandi
sölustað út og vottar hann með því að líma upp
merki á rúðurnar: Varnir gegn vágestum. Slíkt
merki þýðir að þekking starfsfólks á þessum
málum sé fyrir hendi og viðbúnaður réttur.“
Hann segir ljóst að starfsmenn í slíkum versl-
unum séu öruggari með sig en aðrir og þetta
hafi líka tvímælalaust áhrif á þá sem hnupla.
Hvað ránin varðar sé hins vegar annað uppi á
teningnum: „Fólk sem stundar rán er oft undir
áhrifum áfengis eða lyfja og það hugsar ekki um
neitt svona. Varnir sem þessar hafa því ekki
áhrifamátt gagnvart svoleiðis fólki.“
Sigurður segir að á vinnustöðum þar sem
starfsmenn séu meðvitaðir um þessar leiðir líti
þeir líka heilmikið hver eftir öðrum.
„Þetta hefur tvímælalaust unnið að því að slá
á rýrnun. Þegar rán á sér stað í verslun sem
hefur verið vottuð fer ákveðið ferli í gang og
málinu lýkur ekki fyrr en starfsmenn hafa feng-
ið áfallahjálp.“
Sigurður telur rýrnun að sumu leyti meiri hér
en annar staðar, að minnsta kosti í sumum
greinum. „Menn horfast ekki í augu við vand-
ann; leiða hann hjá sér með því að færa ekki
rýrnunarbókhald. Ef til vill taka menn ekki á
vandanum hér vegna þess að hér er minna um
formlega verslunarmenntun en sums staðar
annars staðar. Í löndum þar sem verslunar-
menntun er mikil eru menn ekki feimnir að við-
urkenna vandann og taka á honum. Hér virðast
menn hins vegar blygðast sín fyrir að tala um
þessi mál.“
Rýrnun í verslun er hvarvetna
mikil og Ísland er þar engin
undantekning. Skapti
Hallgrímsson komst m.a.
að því að talið er að
vörum að verðmæti
300 milljóna króna
sé stolið frá
Baugi árlega.
’ Grófari brotfærast í aukana og
starfsfólki hótað. ‘