Morgunblaðið - 15.09.2003, Qupperneq 25

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 15. SEPTEMBER 2003 25
ÞETTA var stórfenglegasta sjón
sem ég hef séð. Við augum blasti
blóðlitaður sjórinn og allir þessir
karlmenn við veiðar. Þeir fóru á
bátum sínum út og fældu grind-
hvalina með því að flauta og
berja stöngum sínum í bátana,“
segir Anna Guðrún Torfadóttir
grafíklistakona sem óvænt varð
vitni að grindhvaladrápi í Vogum
í Færeyjum. Verið var að setja
upp sýningu á vegum félagsins
Íslenskrar grafíkur í Listasafninu
í Þórshöfn þegar grindhvalavaða
kom og allir Færeyingar sem
vettlingi gátu valdið fóru til
veiða.
„Veiðarnar voru mjög vel
skipulagðar,“ segir Anna Guðrún.
„Mér fannst þetta hin náttúrulega
karlmennska í sinni flottustu
mynd. Það heillaði mig mjög að
sjá karlmenn í bænum fara út á
sjó og veiða sér til matar. Ekkert
af kjötinu er selt, heldur er því
skipt jafnt á milli allra. Sjúkra-
húsin og aldraðir fá sinn skerf,
síðan er kjötinu skipt á milli
heimilanna.“
Frumþörf mannsins
að veiða sér til matar
Anna Guðrún hefur smakkað
grindhval og segir kjötið mjúkt
og gott. „Mér fannst frumþörf
mannsins til að veiða sér til mat-
ar skína þarna í gegn. Þetta tók
mjög stuttan tíma, kannski tutt-
ugu mínútur. Karlmennirnir voru
ofsalega snöggir að þessu og
mjög agaðir. Það var ekkert fum
eða fát á þeim. Síðan voru allir
hvalirnir dregnir á land og lágu
mjög snyrtilega í fjörunni. Því
næst voru þeir dregnir út á sjó
og upp á bryggju þar sem gert
var að þeim.“
Anna Guðrún segir þó að ekki
hafi allir sem með henni voru
verið eins hrifnir af drápinu og
hún.
Íslensk listakona varð óvænt vitni að grindhvaladrápi
„Stórfenglegasta sjón
sem ég hef séð“
MIKILL áhugi er á barnavernd á Vestur-
löndum og meðal annars hvaða úrræði séu til-
tæk til að koma í veg fyrir misnotkun barna.
Bretinn Nigel Parton segir að allur þessi
áhugi sjáist almennt í þjóðfélaginu og ekki
síst í lagasetningu.
„Þetta er fremur nýlega til komið og hefur
aðeins átt sér stað á síðustu tuttugu til þrjátíu
árum. Ég hef verið að velta því fyrir mér af
hverju þessi áhugi hafi vaxið og af hverju
núna á svona mörgum mismunandi stöðum.
Ég held að samfélagslegar breytingar séu
einn helsti áhrifavaldurinn,“ bendir hann á.
Nigel Parton veitir forstöðu hagnýtri rann-
sóknarmiðstöð innan háskólans í Huddersfield
í Norður-Englandi, sem sérhæfir sig í að
rannsaka bernskuárin og misnotkun á börn-
um. Hann hóf feril sinn sem félagsráðgjafi í
upphafi 8. áratugarins, en hefur starfað við
kennslu og haldið fyrirlestra um velferðarmál
barna í meira en tvo áratugi. Þá hefur hann
skrifað töluvert af ritum og fræðigreinum um
þessi efni.
Parton leggur áherslu á að ýmsar mjög
mikilvægar félagslegar breytingar hafi átt sér
stað á síðustu þrjátíu árum. Uppbygging fjöl-
skyldunnar hafi breyst, aukin þéttbýlismynd-
un hafi átt sér stað og margt fleira. Allt þetta
hafi haft þau áhrif að margir fastir punktar í
tilverunni, sem fólk hefur talið sjálfsagða í
fjölda ára, eru ekki eins sjálfsagðir í dag.
Þetta sé til dæmis hlutverk kynjanna, barna
og staða fólks í samfélaginu. Parton telur að
jafnhliða þessum breytingum öllum hafi
áhyggjur af misnotkun barna orðið almennari.
Herferðir fjölmiðla fyrir
nafnbirtingu barnaníðinga
„Ein stærsta breyting samfélagsins á síð-
ustu þrjátíu árum er hin gífurlega breyting á
hlutverki fjölmiðla. Þá á ég ekki bara við
prentmiðla, heldur líka sjónvarp og útvarp og
tilkomu Netsins. Fjölmiðlar hafa orðið lykill-
inn að samfélaginu. Í þeim fáum við hug-
myndir okkar um það hvað sé gott og hvað sé
slæmt. Á sama tíma og fjölskyldumynstrið
breytist breiðist hlutverk fjölmiðla út.“ Part-
on leggur áherslu á mikilvægi þess hvernig
barnavernd sé sett fram í fjölmiðlum. Áhrifin
geti orðið mikil jafnt á stjórnmálamenn sem
almenning. „Það á ekki að vanmeta þetta hlut-
verk fjölmiðla.“
Hann lýsir því hvernig fjölmiðlar geti einn-
ig rekið sjálfstæða baráttu fyrir ýmsum
breytingum og málefnum er snerta barna-
vernd. Hann nefnir sem dæmi nafnbirtingu á
barnaníðingum. Það sé ekki óalgengt að fjöl-
miðlar, til að mynda í Bretlandi, reki herferð
þar sem lögð sé áhersla á að þessi nöfn verði
gerð opinber og jafnvel heimilisföng þeirra
gefin upp. Þarna komi sjálfstætt hlutverk fjöl-
miðla fram.
„Í Bretlandi er staðan í þessum málum eig-
inlega á hvorugan veginn. Það gerist við og
við, sérstaklega á sumrin þegar minna er í
fréttum, að fjölmiðlar taka til umfjöllunar
málefni af þessu tagi. Ég man sérstaklega eft-
ir umfjöllun eins sunnudagsblaðs um að það
þyrfti að setja lög sem heimiluðu opinbera
birtingu á nöfnum barnaníðinga. Lögin yrðu
þá sambærileg við lög sem sett voru í Banda-
ríkjunum í kjölfar máls, þar sem stúlka að
nafni Megan var fórnarlamb barnaníðings ár-
ið 1994. Foreldrar hennar létu frá sér fara að
ef þeir hefðu vitað að kynferðisglæpamaður
byggi í nágrenninu hefði þeim tekist að koma
í veg fyrir morðið á dóttur sinni,“ segir hann.
Parton skýrir frá því að í Bretlandi sé það
svo í dag að lögregla og skilorðsfulltrúar hafi
vald til þess að láta sumt fólk vita um þessa
menn. „Það er ekki til staðar sjálfkrafa op-
inber skráning. Það er í rauninni í valdi stað-
aryfirvalda að ákveða hvernig sé best að með-
höndla mál í hvert skipti.“
Einstaklingurinn í dag
velur sjálfur hver hann er
Í sínu erindi kom Parton inn á togstreituna
á milli hugtakanna um rétt fjölskyldunnar
gagnvart einstaklingsrétti barnsins. „Eitt af
því sem einnig hefur borið á á síðustu þrjátíu
árum er nokkuð sem nefna má „einstaklings-
væðingu“ samfélagsins. Mikilvægi fjölskyld-
unnar og samfélagsins miðað við einstakling-
inn er minna heldur en áður. Einstaklingurinn
í dag velur sjálfur hver hann er, hver hann vill
vera og hvers konar lífi hann vill lifa.“
Hann segir að þessi sjónarmið eigi ekki síð-
ur við um börn og það birtist til dæmis í
Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. „Þau
eiga að hafa rétt á því að taka þátt í þessum
ákvörðunum í stað þess að láta aðra ákveða
fyrir þau. Það hefur færst í aukana að það sé
ætlast til þess að ungt fólk eigi að hafa rétt og
álitið að það séu fært um að tjá sig á vissan
hátt, þannig að þau geti haft áhrif á ákvarð-
anir sem teknar eru fyrir þau um þau,“ bætir
hann við. Hann segir að í Englandi sé sá hátt-
ur hafður á að ef talið er að ungur ein-
staklingur sé hæfur til að taka eigin ákvarð-
anir, eigi hann að gera það. Jafnvel þótt
einstaklingurinn sé á aldrinum 10–12 ára. Þá
á Parton við ákvarðanir eins og hvort það eigi
að framkvæma ákveðna læknisaðgerð á ein-
staklingnum, hvort hann eigi að hljóta vissa
meðferð og svo framvegis.
Nigel Parton prófessor ræddi þróun í barnavernd á norrænni barnaverndarráðstefnu
Má ekki vanmeta
hlutverk fjölmiðla
í barnavernd
Yfir 560 manns sátu norræna barnaverndarráðstefnu í Reykja-
vík nýlega. Einn þeirra er Nigel Parton prófessor sem rakti í er-
indi sínu þróunina í barnavernd á Vesturlöndum, fjallaði um
áskoranir sem nútímaforeldrar standa frammi fyrir og kom inn á
breytt hlutverk fjölmiðla í umfjöllun um barnavernd.
LANDSFRAMLEIÐSLA dróst
saman um 0,6% að raungildi á síð-
asta ári, sem eru talsverð umskipti
frá árunum þar á undan, því að
2,8% vöxtur var á landsframleiðsl-
unni árið 2001 og fimm árin þar á
undan var árlegur hagvöxtur
4–5%.
Þetta kemur fram í bráðabirgða-
tölum Hagstofunnar vegna síðasta
árs, en nú er talið að landsfram-
leiðslan þá hafi numið 779 millj-
örðum króna sem er 4,5 milljörð-
um króna meira en áður var talið.
Það er rakið til þess að samneysla
reyndist vera nokkru meiri en áð-
ur var talið en óverulegar breyt-
ingar urðu á einkaneyslu og fjár-
munamyndun frá fyrri spám.
Fram kemur að á árinu 2002
dróst einkaneysla saman um 1,1%
að raungildi og fjármunamyndun
um 14,8%. Samneysla óx hins veg-
ar um 4% að raungildi. Segir að
samdráttinn í fyrra megi fyrst og
fremst rekja til fjámunamyndunar.
Samdrátt þar má að verulegu leyti
rekja til atvinnuveganna, en fjár-
festing þeirra dróst saman um
22% í fyrra. Fjármunamyndun hjá
hinu opinbera dróst einnig saman,
eða um 12%, en íbúðafjárfesting óx
hins vegar um 5% og kemur sú
aukning til viðbótar mikilli aukn-
ingu í íbúðabyggingum undanfarin
tvö ár.
Þá kemur fram að af einstökum
atvinnugreinum hafi mestur vöxt-
ur orðið í stóriðju, sjávarútvegi og
starfsemi hins opinbera, en sam-
drátturinn var mestur í bygging-
ariðnaði, verslun og samgöngum.
Hlutur launþega hár
um þessar mundir
„Landsframleiðslan er jafnan
reiknuð á markaðsverði, það er að
meðtöldum sköttum á framleiðslu
en að frádregnum styrkjum. Að
þessum liðum frátöldum fæst sú
fjárhæð sem er til skiptanna milli
launþega og þess sem fjármagn og
einyrkjar bera úr býtum. Á liðnu
ári er talið að í hlut launþega hafi
komið tæpir 460 milljarðar króna
(að meðtöldum launatengdum
gjöldum) en að hlutur fjármagns
og einyrkja hafi numið rúmum 200
milljörðum. Launþegar báru því úr
býtum um 69% af því sem til skipt-
anna var en fjármagn og einyrkjar
um 31%. Þessi hlutfallslega skipt-
ing er áþekk því sem var árin 1999
og 2000 en á árinu 2001 er talið að
hlutur launþega hafi verið nokkru
lægri. Í sögulegu samhengi er
hlutur launþega hár um þessar
mundir,“ segir ennfremur.
Samdráttur
landsframleiðslu
var 0,6% í fyrra
Mikil umskipti frá árunum 1996–2000
þegar árlegur hagvöxtur var 4–5%
BROTIST var inn í söluturninn
Aktu Taktu við Sæbraut á sjötta
tímanum á sunnudagsmorgun, og
skiptimynt tekin úr peningakassa.
Ekki var um háa fjárhæð að ræða
enda ekki miklir peningar geymdir
í kassanum. Sá sem var að verki
komst undan en málið er í rann-
sókn, að sögn lögreglunnar í
Reykjavík. Rólegt var í miðborginni
um helgina og þurfti lögregla lítið
að hafa afskipti af fólki.
Brotist inn í sölu-
turninn Aktu Taktu