Vísir - 15.12.1980, Blaðsíða 9

Mánudagur 15. désember 1980.'
9
Allt frá því að menn
lentu í áfallinu mikla út
af viðbótarvirkjun Laxár
við Brúar, hafa bændur
verið spurðir vandlega út
úr um vandkvæði sem
kunna að vera á nýjum
virkjunum ,bæði vegna
landsgagna og náttúru-
minja. Þessar yfirheyrsl-
ur standa nú yfir út af
virkjun Blöndu með uppi-
stöðum, sem kosta stór-
felld spjöll á sumarbeiti-
löndum bæði á Eyvindar-
staðaheiði og
Auðkúluheiði. Kemur í
Ijós við þessar yfirheyrsl-
ur að f jórir ef ekki fimm
hreppar, sem eiga
upprekstur á þessi beiti-
lönd, telja mjög að sér
þrengt vegna fyrir-
hugaðra uppistöðu-
lóna.Kemur þar enn sú
staðreynd, að eins og
sjálfsagt þótti að virkja
hvar sem mönnum
sýndist fyrir svona einum
þrjátiu árum eða svo,
þykir nú sjálfsagt að
spyrjast fyrir. Forgangur
virkjunar er því ekki
lengur alger, enda sýnt að
um marga kosti er að
velja að jafnaði, þótt nú
standi upp úr hjá mönn-
um, að Blanda sé sérstak-
lega ódýr virkjun og því
besti kostur i bili. Það er
svo eftir að sjá hve ódýr
hún verður þegar búið er
að greiða fjórum eða
fimm hreppum fyrir
aldagömul hlunnindi eða
upprekstrarréttindi.
Samtenging rafmagns um allt land hefur skyndilega opnað möguleika til virkjunar, þar sem ekki þarf að taka tillit til vegalengdar til
notendanna. Þcss vegna hugsa menn nú norður fyrir heiðar og austur á firði.
-r 'j g * 11 fvf i
! i r I i >. -:í:? N’H
I f. 1 1 \ • |V W\ 4
líf
; ■ .« íII-t:w jJB JrSH H^lli
MEISTMMR REIKNISTOKKANNA
Sérkennilega horfir við
manni, þegar aðeins fjórir
hreppar eru nefndir til
mótmælanna, Lýtingsstaða-
hreppur, Seyluhreppur,
Akrahreppur i Skagafirði og
Bólstaðarhliðarhreppur i
Austur-Húnavatnssýslu. Þessir
hreppar eiga allir fyrst og
fremst itök á Eyvindarstaheiði
með sameiginlegar haustréttir i
Stafnsrétt. En fyrst Auðkúlu-
heiðin hefur verið nefnd i
sambandi við minnkun beitar
vegna vatnsaga mætti spyrja
hvaö liöi Svinavatnshreppi og
þvi fólki sem Páll Pétursson,
alþingismaður. er einkum tals-
maður fyrir. Hafa þeir Svindæl-
ir einskis i að missa? Sem
áhorfandi gæti maður getið sér
þess til að Svindælir hyggöust
treysta á Pál einan i málinu, en
það mundi auðvitað ekki skaða,
þótt þeir rækju upp bofs svona
rétt áður en framkvæmdir
byrja.
„ódýrasta" virkjunin
Einhverjum kann nú að þykja
huggulegt til þess að hugsa, ef
Blönduvirkjun yrði til að fækka
sauðfé i fjórum eða fimm
hreppum svo um munaöi. Kem-
ur þar til sá vandi, sem of-
framleiðsla á kindakjöti hefur
skapaö og veriö er að leysa að
nokkru leyti meö fóöurbætis-
skatti. En það er auðvitað mikill
misskilningur ef menn halda
að fjórir eða fimm hreppar i
landinu eigi að taka á sig
samdráttinn i sauðfjárræktinni.
Það hlýtur að eiga að gerast
innan sauðfjárræktarinnar i
heild. Þess vegna skyldu menn
fara gætilega i það, að telja
Blönduvirkjun happ vegna þess
að við það mundi kindum fækka.
Svo einfalt er þetta ekki. Auk
þess hagar svo til i Lýtings-
staðahreppi og viða i Seylu-
hreppiog Bólstaöarhliöarhreppi
öllum, aö erfitt er að hugsa sér
aö landi sé svo háttað, að þar
megi i svo til einu vetfangi
breyta yfir i kúabú. Með grófum
hætti mætti raunar segja, að
með þvi aö taka sumarbeitina af
þessum hreppum sé verið að
loka fyrir búskap á svæðinu að
stórum hluta. Þetta hefðu
meistarar reiknistokkanna gott
af að hafa i huga, þó svo aö
Blönduvirkjun sé sú „ódýrasta”
sem völ er á.
Refsing eða
lyftistöng
En auðvitað þurfum við að
virkja fallvötnin og þá helst þau
stærstu og mestu. Blönduvirkj-
un hefur lengi verið á óskalista
norðanmanna og er það skiljan-
legt. Hún var strax á döfinni
þegar farið var að ræða um
samtengingu rafmagns kring-
um landið, enda ljóst að slik
samtenging mundi þýða að
auðveldara yrði að velja virkj-
unarsvæði m.a. utan
jarðskjálftasvæða, sem brýn
þörf er fyrir. En ég býst við að
menn hafi almennt gert sér hug-
myndir um einhvernveginn
öðruvisi Blönduvirkjun en þá
sem miöar að þvi að kosta
blómlegar byggðir stór útlát,
þannig að hún yrði ekki eins og
refsing á byggðarlögin heldur
lyftistöng fyrir þau. Með
Blönduvirkjun i þeirri mynd,
sem nú er gert ráð fyrir, er með
vissum hætti verið að endurtaka
vandkvæöin sem upp komu viö
viðbótarvirkjun i Laxá, nema á
Eyvindarstaðaheiði og
Auðkúluheiði er um enn stærri
hagsmuni að ræöa. Það ákveðna
skilningsleysi, sem veldur þvi
að stefnt er áfram af fullum
krafti að undirbúningi Blöndu-
virkjunar, setur i raun búendur
i innlöndum Skagafjaröar og
Austur-Húnavatnssýslu upp að
vegg, hvaða fleti sem varaodd-
vitar og offarar kunna annars
að finna á undirskriftum.
Villinganesvirkjun
Kenningin „utan jaröskjálfta-
neöamnals

Indriöi G. Þorsteinsson
fjallar hér um fyrir-
hugaða Blönduvirkjun og
segir aö þegar menn hafi
snúið sér að því að full-
hanna Blönduvirkjun hafi
það verið gert með því
hugarfari, að auðvelt yrði
að kúga ibúa stórra
landssvæða til hlýðni við
reiknistokkana.
svæöa” er auðvitað ekki algild.
Og Blönduvirkjun er svona
ámóta innan jarðskjálftasvæða
og Villinganesvirkjun i Héraös-
vötnum, sem mikið minni
gaumur hefur veriö gefinn.
Aftur á móti er Villinganes-
virkjun talin dýrari og óhag-
kvæmari. Sú kenning getur ork-
að tvimælis, þegar reiknað hef-
ur verið það slys, sem Blöndu-
virkjun kemur til með að valda i
fjórum eða fimm hreppum.
Reyndin hefur alltaf verið sú, að
meistarar reiknistokkanna hafa
orðið heldur fingurstiröir, þegar
komið hefur þar í undirbúningi
stórvirkjana, aö reikna hefur
þurft bætur til þeirra, sem
skaða hljóta. Og grunur minn er
sá, að tap ibúa vegna Blöndu-
virkjunar verði aldrei reiknað
til fulls, enda varla hægt vegna
þess að hér er veriö aö tala um
gjörbreytta búnaðarhætti á
stórum landssvæðum, sem
fylgja i kjölfar virkjunarinnar.
Af þessum sökum er saman-
burður á kostnaöi við Blöndu-
virkjun og Villinganesvirkjun
eiginlega út i hött fyrr en fyrir
liggur hvaða útreikningar gilda
um tjónið af Blönduvirkjun fyrir
byggöirnar. Það þýðir litið að
segja viö bónda i Skagafjarðar-
dölum að hann geti flutt i iön-
aðinn á Skagaströnd.
ósætti i tveimur
sýslum
Svo vill til, að þótt við i dag-
legu tali tölum um óbyggðir, þá
er eiginlega allt land á tslandi
undir búnytjum nema jöklarnir
og verstu hraunin, item
Sprengisandur. Það gerir sú
gróna venja að miöa
sauðfjáreign við sumarbeitilönd
á fjöllum. Eigi að breyta þessu á
breytingin að ná til alls sauö-
fjárbúskapar, i stað þess að
taka fjóra eða fimm hreppa
landsins undan og segja við
fólkiö þar: Nú getiö þið hætt.
Þetta er þeim mun hlálegra
þegar svo að segja i hlaövarpa
þessara byggða er til virkjunar-
staður, sem engum skaða
veldur, eða svo hverfandi litl-
um, að allir mundu fallast sáttir
á þær lausnir. Hér er átt viö
Villinganesvirkjun. Meistarar
reiknistokkanna teljalhana dýra
og óhagkvæma. En óhagkvæma
fyrir hvern? Ekki mundi sú
virkjun valda endalausum
fundahöldum og ósætti i tveim-
ur sýslum svo jafnvel undir-
skriftir fullveðja manna eru
véfengdar. Ekki mundi sú virkj-
un taka af stór sumarbeitilönd
um aldur og ævi og eyða þannig
byggö, sem milljarðar fara til
að halda við á landsmæli-
kvarða. Villinganesvirkjun
væri raunar komin fyrir löngu,
ef Akureyringar heföu komist
upp á lag með að hugsa til
vesturs. 1 staö þess voru þeir að
hnauka á Aðaldælingum,
þangað til blaöran sprakk með
þeim ærslum, að siöan telja
menn sig eiga nokkurt val um
virkjunarstaöi.
Hlýðni við reiknistokka
Og það er einmitt sá
möguleiki að mega velja á milli,
sem ætti að veröa meisturum
reiknistokkanna nokkurt
umhugsunarefni. Þegar þeir
sneru sér að þvi aö fullhanna
Blönduvirkjun var þaö gert með
þvi hugarfari, að auövelt yrði aö
kúga ibúa stórra landssvæða til
hlýðni við reiknistokkana. Þaö
var fyrir löngu vitað um and-
stöðuna við Blönduvirkjun á
þeim svæðum, þar sem bændur
tapa upprekstrarlöndum sinum.
Það var lika fyrir löngu vitaö,
að um Villinganesvirkjun yröi
fullur friður. En friöur verður
auðvitað ekki reiknaður út i
peningum á reiknistokkana,
ekki fremar en tjónið og skaða-
bæturnar.
Nauðsynlegt er að virkja fall-
vötnin, og samtenging
rafmagns um allt land hefur
skyndilega opnað möguleika til
virkjunar, þar sem ekki þarf að
taka tillit til vegalengdar til
helstu neytenda. Þess vegna
hugsa menn nú noröur fyrir
heiðar í þessu efni og austur á
firöi. Norðlendingar setja eöli-
lega metnað sinn i að fá
stórvirkjun á svæðinu, og
Blanda er góður kostur væri
ekki um beitilöndin að tefla. En
Villinganesvirkjun er enn betri
kostur og ódýrari þegar öll kurl
koma til grafar. Um hana má
segja að hana hefur vantað
trúboðið og þá stöð i heilabúi
meistara reiknistokkanna, sem
fjallar um skaðabætur og kostn-
að af þeim.
IGÞ