Morgunblaðið - 09.02.2004, Blaðsíða 18

18 MÁNUDAGUR 9. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
BANKAR OG ATVINNULÍF
Morgunblaðið birti í gær afarathyglisvert viðtal viðKristján Þór Júlíusson,
bæjarstjóra á Akureyri, þar sem
hann víkur m.a. að hlutverki bank-
anna í atvinnulífinu. Ekki verður
bæjarstjórinn sakaður um þekking-
arskort á atvinnulífinu, því að hann
var um skeið stjórnarformaður Sam-
herja, eins stærsta og öflugasta út-
gerðarfélags á landinu.
Í samtalinu segir Kristján Þór
Júlíusson m.a.:
„Í dag ráða tiltölulega fáar fjár-
málastofnanir gríðarlega miklu í
efnahagslífi landsins, sem er smátt á
heimsvísu, og ég er skrambi hrædd-
ur um að það mundi heyrast hljóð úr
horni í íslenzku samfélagi yfirleitt,
ef það fer að sverfa að og þessar fjár-
málastofnanir fara að einbeita sér að
því að flytja arðinn af atvinnustarf-
semi í landinu til útlanda til þess að
stuðla að eigin vexti þar. Í litlum
efnahagskerfum fjárfesta menn ekki
endilega þar sem arðurinn þeirra
verður til heldur flytja hann annað
og draga þannig úr vexti þess um-
hverfis, sem þeir upphaflega unnu í.
Það er þetta sem ég set spurning-
armerki við, hvort samfélagið Ís-
land, þessi 300 þúsund manna þjóð,
þoli til lengdar. Ég efast um að hún
geri það.“
Þessar athugasemdir bæjarstjór-
ans á Akureyri eru réttmætar. Fjár-
málastofnanir eru orðnar alltof
sterkar miðað við aðra atvinnustarf-
semi og tilhneigingin til þess að
flytja hagnaðinn til útlanda er áreið-
anlega fyrir hendi.
Kristján Þór metur viðhorf al-
mennings örugglega rétt þegar hann
segir:
„Við erum farin að haga okkur í
þessum efnum eins og milljónaþjóð
og virðum ekki þær leikreglur, sem
hafa verið í gildi; hinar „samfélags-
legu skyldur“ atvinnurekstrarins,
sem eru þær að hann láti samfélagið
sitt gróa. Virðing fyrir þessum
skyldum er á algjöru undanhaldi af
ráðandi öflum á peningamarkaði í
dag. Og ég held, að mórallinn í sam-
félaginu sé ekki þannig, að almenn-
ingur þoli þetta ráðslag.“
Í samtalinu við Morgunblaðið í
gær víkur Kristján Þór Júlíusson að
hinum mikla hagnaði bankanna, sem
er ekki í neinu samræmi við aðrar
hagnaðartölur í þjóðfélaginu, og
segir:
„Hvernig í ósköpunum stendur á
þessum ofsagróða fjármálastofnana
í landinu í dag? Hver er verðmæta-
sköpunin í landinu, sem stendur
undir þessu? Og af hverju skyldu
fjármálastofnanir einar og sér hafa
þennan ágæta hagnað en atvinnu-
reksturinn í landinu vera í einhverj-
um allt öðrum gír? Hvernig skilar
þetta sér til þeirra, sem bera þetta
uppi? Njóta viðskiptavinir banka-
kerfisins þessa í þeim mæli, sem
þeim ber?“
Bæjarstjórinn á Akureyri er ekki
einn um að spyrja þessarar spurn-
ingar. Þessir peningar koma úr vasa
einhvers.
Niðurstaða hans um framvindu
máli í viðskiptalífinu er þessi:
„… þjóðarsálin íslenzka er klár-
lega ekki undir þetta búin. Henni of-
býður“.
Það er áreiðanlega ekki ofmælt, að
Kristján Þór Júlíusson endurspegli í
þessu viðtali tilfinningar og sjónar-
mið þorra Íslendinga.
FREKARI SAMEININGAR?
Fréttir, sem byggjast á nafnlaus-um heimildum, geta verið var-
hugaverðar. Ef fjölmiðlar gæta ekki
að sér er tiltölulega auðvelt að nota
þá til þess að koma ákveðnum sjón-
armiðum á framfæri. Nýlegt dæmi
um það hvað fjölmiðlar geta orðið
illa úti vegna notkunar nafnlausra
heimilda við fréttaflutning er brezka
ríkisútvarpið BBC og ófarir þess í
kjölfar Hutton-skýrslunnar svo-
nefndu í Bretlandi.
Fyrir og um helgina birtust í fjöl-
miðlum fréttir, sem byggðar voru á
nafnlausum heimildum um áform
Landsbanka um að kaupa Íslands-
banka eða knýja Íslandsbanka til
viðræðna um sameiningu bankanna.
Ólíklegt má telja, að þessi frétta-
flutningur endurspegli viðhorf
helztu eigenda Landsbankans, þótt
vel megi vera, að fréttirnir segi ein-
hverja sögu um viðhorf einhverra
innan bankans.
Hitt er ljóst, að þeir sem telja að
nú sé jarðvegur fyrir enn frekari
sameiningar í íslenzku viðskiptalífi
hafa litla tilfinningu fyrir því, sem er
að gerast í landinu.
Bankarnir eru orðnir hluti af örfá-
um viðskiptablokkum, sem eru
smátt og smátt að ná til sín æ stærri
hluta eigna landsmanna. Ríkis-
stjórnin hefur brugðizt við þessari
þróun með því að skipa sérstaka
nefnd, sem á að skila niðurstöðum
næsta haust um samþjöppun í við-
skiptalífinu og hvort tilefni sé til að
setja sérstaka löggjöf til þess að
koma í veg fyrir hringamyndun og
jafnvel til að brjóta upp viðskipta-
blokkir.
Það liggur í augum uppi, að þetta
er ekki tíminn til að huga að frekari
sameiningum, heldur eiga menn nú
að sýna í verki hvaða árangri sú upp-
skipting, sem orðið hefur í viðskipta-
lífinu á undanförnum mánuðum,
skilar.
Sú kenning hefur verið á lofti, að
stærðarhagkvæmni skili sér vel,
ekki sízt í fjármálaheiminum.
Snemma í janúar birtist grein í Fin-
ancial Times, þar sem skýrt var frá
því, að þessi kenning væri á undan-
haldi í hinum alþjóðlega fjármála-
heimi. Hugmyndir um risabanka
þættu ekki jafn álitlegar og áður.
Nú er ekki tími til frekari út-
þenslu. Nú er tími til að treysta þann
rekstur, sem fyrir er, þjóðfélaginu
til hagsbóta.
F
áir vísindamenn efast nú um
að andrúmsloft jarðar er að
hlýna. Ennfremur eru flestir
sammála um að hitinn hækk-
ar nú hraðar en áður og af-
leiðingarnar geta orðið æ skaðlegri. Jafn-
vel skólabörn geta þulið það sem spáð er
að gerist: höfin hitna og jöklar bráðna,
þannig að sjávarmálið hækkar og sjór
flæðir yfir strandsvæði. Landbúnaður
mun færast af svæðum sem hafa hingað til
hentað til ræktunar.
Fólk veit minna um aðrar afleiðingar
loftslagsbreytinganna – þ.e.a.s. útbreiðslu
sjúkdóma – og þær eru ekki síður
áhyggjuefni. Við stöndum nú þegar
frammi fyrir mörgum þeirra.
Því er t.a.m. spáð að loftslagsbreyting-
arnar verði til þess að dauðsföll vegna
hitabylgna tvöfaldist fyrir árið 2020.
Langvarandi hitar geta aukið loftmeng-
unina og útbreiðslu efna sem valda of-
næmi, þannig að kvillar í öndunarfærum
verða algengari.
Loftslagsbreytingarnar geta einnig
orðið til þess að flóð og þurrkar verði al-
gengari og skæðari. Slíkar hörmungar
verða ekki aðeins til þess að fólk drukknar
eða deyr úr hungri, heldur geta þær einn-
ig spillt uppskeru bænda og gert hana
berskjaldaða fyrir sýkingu og ásókn mein-
dýra og illgresis, stuðlað þannig að mat-
vælaskorti og vannæringu. Þessar hörm-
ungar verða til þess að margir flosna upp
og safnast saman á litlu svæði, sem eykur
hættuna á sjúkdómum á borð við berkla.
Þróunarlöndin – sem hafa litla burði til
að koma í veg fyrir og lækna smit-
sjúkdóma – eru einnig berskjölduð fyrir
öðrum smitsjúkdómum sem rekja má til
loftslagsbreytinganna. Þróuðu iðnríkin
geta þó einnig orðið fyrir óvæntri árás –
eins og gerðist í fyrra þegar fyrsti far-
aldur Vestur-Nílarveirunnar í Norður-
Ameríku varð sjö New York-búum að ald-
urtila. Alþjóðleg viðskipti og ferðalög gera
smitsjúkdómum kleift að herja á álfur
sem eru fjarri uppsprettu sjúkdómanna.
Loftslagsbreytingarnar hafa þó auðvit-
að ekki aðeins slæm áhrif á heilsu manna.
Mjög mikill hiti á hlýjum svæðum getur
fækkað sniglum sem gegna hlutverki í því
að breiða út blóðögðuveiki, sjúkdóm af
völdum sníkjuorms í blóðrás. Hálofta-
vindar – af völdum hita og þurrks á yf-
irborði jarðar – geta dreift loftmeng-
uninni. Hlýrri vetur á svæðum sem eru
yfirleitt köld geta fækkað hjartaáföllum
vegna kulda og sjúkdómum í önd-
unarfærum.
Þegar á heildina er litið er þó líklegt að
óæskileg áhrif breytilegra veðurs og meiri
öfga í veðurfari yfirgnæfi það sem kann að
verða til góðs.
Nú þegar hafa menn sérlega þungar
áhyggjur af sjúkdómum sem mosk-
ítóflugur bera – malaríu, beinbrunasótt,
mýgulusótt og ýmum afbrigðum heila-
bólgu. Því er spáð að þessir sjúkdómar
verði æ útbreiddari vegna þess að kalt
veður hefur haldið moskítóflugunum í
skefjum og þær hafa aðeins getað lifað á
árstíðum og svæðum með ákveðinn lág-
markshita.
Mjög mikill hiti getur einnig haldið
moskítóflugunum í skefjum. En í þeim
hita sem þær þola fjölga þær sér hraðar
og bíta oftar eftir því sem hitinn eykst.
Meiri hiti verður einnig til þess að sýklar
sem þær bera fjölga sér og þroskast hrað-
ar. Óþroskaður malaríusníkill nær fullum
þroska á 26 dögum við 20 stiga hita á Cel-
síus en aðeins á þrettán dögum við 25
stiga hita. Moskítóflugur sem breiða út
malaríu lifa aðeins í nokkrar vikur, þannig
að hlýrra veður gerir fleiri sníklum kleift
að ná fullum þroska áður en moskítóflug-
urnar bera þá í menn.
Þegar heilu landsvæðin hlýna fara
moskítóflugurnar inn á svæði sem þær
gátu ekki lifað á áður, auk þess sem þær
verða skæðari og bera sjúkdóma í fólk í
lengri tíma á svæðum sem þær lifa nú
þegar á. Malaría hefur nú þegar komið
upp á Kóreuskaga, í nokkrum ríkjum
Bandaríkjanna,
fyrrverandi sov
nokkrum reikni
aldarinnar búi 6
um þar sem mal
nú er þetta hlut
Með svipuðum
brunasótt – alva
sem getur valdi
blæðingum – br
sjúkdómurinn b
res undir lok síð
ur einnig komið
alíu.) Áætlað er
milljónir manna
heittempraða be
Þessar farsót
eins hægt að rek
Aðrir þættir get
ítóvarnir og heil
fyrir lyfjum og p
því að loftslagsb
kenna aukast þó
upp á sama tíma
unarinnar.
Þetta hefur g
heimsins. Á nítj
nýlendubúar að
lagið var svalara
Ræsi í höfuðborg Mósambík, Maputo, er vinsæll „leikvöllur
að þurrkar muni fjölga vandamálum vegna sjúkdóma, sem
© Project Syndicate.
’ Það er undir okk
ið hversu
skaðinn v
sjúkdóma
ast hlýnan
Eftir Paul R. Epstein
Sjúkdómar loftslagsb
Á
nægja, fjölbreytni, frelsi,
árangur og gæði eru þau
lykilhugtök sem mikilvæg-
ust hljóta að vera í mótun
alls skólastarfs. Þessi hug-
tök hafa fyrir löngu farsællega verið
gerð að meginþáttum í stefnumótun
ríkisstjórnarinnar í menntamálum og
þannig er það einnig í þeim sveit-
arfélögum sem tekið hafa forystu í mál-
efnum grunnskólanna. Á vettvangi
stærsta sveitarfélagsins, Reykjavíkur,
hefur minna verið gert með slíka sýn á
skólastarf og þess vegna njóta hvorki
skólarnir, foreldrarnir né nemendurnir
til fulls þess svigrúms sem æskilegt
væri í þessum mikilvæga málaflokki.
Tækifærin til að gera betur eru
mörg. Börnin okkar eiga aðeins það
besta skilið og þess vegna þarf að blása
til sóknar í skólamálum í Reykjavík
með það að markmiði að tryggja meiri
ánægju, aukna fjölbreytni, meira frelsi,
betri árangur og enn meiri gæði. Til að
svo geti orðið er mikilvægt að huga að
úrbótum á fimm sviðum fræðslumála.
Raunverulegt sjálfstæði skóla
Í fyrsta lagi vil ég nefna að forsenda
þess að við náum betri árangri í al-
mennu skólastarfi er að minnka mið-
stýringu. Í borginni er fræðslumálum
meira og minna stýrt og stjórnað frá
einni fræðslumiðstöð sem orðin er mjög
umfangsmikil í þróun og starfi þeirra
rúmlega 40 grunnskóla sem í borginni
starfa. Við eigum að veita skólunum
aukið svigrúm til að skapa sér sérstöðu
og til að móta sitt innra starf, sem í
engu þarf að koma niður á þeim sam-
ræmdu kröfum sem gerðar eru til allra
skóla. Á undanförnum árum hefur auk-
ið sjálfstæði skóla aðallega falist í
auknu fjárhagslegu sjálfstæði, sem er
gott, en þarf að fylgja enn betur eftir
með auknu faglegu sjálfstæði. Í sam-
ræmi við þær hugmyndir höfum við
sjálfstæðismenn í borgarstjórn lagt
fram tillögur um að skipta borginni upp
í skólahverfi, sem aftur myndi minnka
miðstýringu og tryggja að mótun skóla-
starfs væri sem næst þeim sem þjón-
ustunnar njóta.
Meiri fjölbreytni og val
Í öðru lagi á að leita leiða til að auka
fjölbreytni og tryggja meira val fyrir
nemendur og foreldra. Þetta verður
best gert með því að borgin tryggi að
öll börn, óháð því hvert þau sækja
grunnskólanám sitt, njóti sama stuðn-
ings frá borginni. Ánægjulegt skref í
þessa átt var tekið á síðasta ári þegar
fulltrúar meirihlutans féllust loks að
hluta á það baráttumál okkar sjálfstæð-
ismanna að borgin eigi ekki með fjár-
framlögum sínum að hafa áhrif á það
hvaða skóla foreldrar kjósa börnum
sínum, standist sá skóli þær kröfur sem
gerðar eru til hans. Þannig voru fram-
lög til barna í e
skólum aukin,
jafnhá meðalfr
grunnskólabarn
tryggt aukið va
auðvelda aðgen
arreknum grun
endilega starfr
barnið býr í. Sl
keppni milli sk
eldra og umfra
starfsins.
Mælanlegur
Í þriðja lagi
meiri kröfur um
kennist umræð
starfi af landlæ
áherslur, þar s
samanburður á
fræðslumálum.
Við höfum ótal
ur í skólastarfi
kunna nemend
athugunum á lí
foreldra og öðr
starfsins. Við e
að ræða um ár
og mæla hann
urstöðurnar ge
irvöldum fræðs
og samanburð,
eldrum og nem
skólum.
Jafnrétti fyr
Í fjórða lagi
rétti kynjanna
rannsóknir og
drengjum bæði
verr í skólum e
niðurstöður sam
stúlkur eru í næ
Börnin eiga það besta
Eftir Hönnu Birnu
Kristjánsdóttur ’ Blása þarf til sóknar ískólamálum í Reykjavík
með það að markmiði að
tryggja meiri ánægju,
aukna fjölbreytni, meira
frelsi, betri árangur og
enn meiri gæði. ‘