Vísir - 02.04.1981, Blaðsíða 9

VÍSIR
Fimmtudagur 2. april, 1981.
VerKsmiðlutogarar trá
Isianfll og
tvffrysilng á fiski
Fyrir nokkru hringdi kunningi
minn frá Noregi og sagðist hafa
verið beðinn að koma því á
framfæri, að til sölu væru
nokkrir norskir verksmiðjutog-
arar með vinnsluvélum, frysti-
tækjum og frystilestum, mjög
góð skip, stór og tiltölulega ný-
leg á hreinasta útsöluverði. Það
er vonlaust orðið að gera þessi
skip út i Noregi, jafnvel með
rikisstyrknum fræga, og enginn
kaupandi er til i heiminum
nema helst á Islandi. Þessi
maður sagðist hafa frétt að nú
væru ýmsir að hefja eða undir-
búa útgerð frystitogara frá
Islandi þó undarlegt væri. Ný-
lega hefði verið keyptur einn frá
Bretlandi (Hafnarfjörður?)
annar frá Noregi (Þórshöfn) og
tveir (Skagaströnd og Hólma-
vik) væru i smiðum á Islandi.
Við nánari eftirgrennslan hefðu
þessar fréttir virst vera nokkuð
réttar.
(Ef til vill er þó ekki einhlítt
hvað felst i orðinu frystitogari,
t.d. ef átt er við Rán/Dagstjörn-
una hér að ofan, sem að visu var
einhverskonar frystitogari I
Bretlandi).
Hvað eru frystitogarar?
Almennt má segja að skip
með nógu stórar frystivélar og
einangraðar lestar geti kallast
frystitogarar, ef þau frysta eig-
in afla. Oft er talið að bresku
„Faitry”— togararnir hafi ver-
ið fyrstu „alvarlegu” verk-
smiðju — eða frystitogararnir, á
árunum upp úr 1950. Þá tóku
ýmsar aðrar þjóðir að byggja
heila flota af mjög stórum 2-4000
brl. verksmiðjuskipum og voru
Rússar og Japanir leiðandi I
þeim efnum. Með tilkomu 200-
milnanna hefur útgerð þessara
skipa átt i mjög miklum erfið-
leikum og borgar sig sjálfsagt
ekki lengur þó að sumar Austur-
Evrópu þjóðir haldi nokkrum
fjölda úti til veiða enn.
Um 10 árum siðar var farið að
byggja tæki og frystiklefa I
minni skip (1000 tonna togara)
tilað heilfrysta a.m.k. hluta afl-
ans og geta verið lengur úti.
Meðal slikra skipa var t.d. b.v.
Narfi, en þau voru töluvert al-
geng i Bretlandi, Noregi og viö-
ar i Vestur-Evrópu á árunum
milli 1960 og 1970. Allmargir
skuttogarar voru lika byggðir
með frystibúnaði eftir það.Það
eru einmitt þeir sem nú eru á út-
sölu út um heim. Það má segja
að frystitogarar hafi verið börn
sins tfma. Ofveiði á heimamið-
um ýmissa fiskveiðiþjóða
neyddi fiskimenn i sifellt lengri
ferðir á mið annarra þjóða, sem
siðan lokuðust með 200 milun-
um.
Nokkrum slikum togurum er
enn haldið úti með samningum
landa á milli og verksmiðjuskip
örfárra þjóða skrapa enn upp
verðlitlar fisktegundir á úthöf-
um, en það er áreiðanlega fátitt
að frystitogarar eða verk-
smiðjuskip séu gerð út á heima-
miðum. Aðalkostur frystingar á
fiski um borð i veiðiskipi var og
verður fyrst og fremst sá að
skipið getur verið lengur á veið-
um, en þó geta einstakar teg-
undir sjávarafla verið verð-
meiri ef þær eru heilfrystar
strax. Þar má nefna rækju, lúðu
og kolategundir.
Af hverju frystitogara
frá Islandi?
Þar til nú nýlega voru aðeins
til 2 litlir togarar (Sigurey og
Arsæll Sigurðsson) sem höfðu
frystilestar og gátu þvl með
nokkrum rétti kallast frystitog-
arar. Báðir þessir togarar eru i
eigu einstaklinga, sem ekki
reka vinnslustöðvar og hafa að
miklu leyti byggt á þvi að selja
Björn Dagbjartsson,
forstjóri Rannsóknar-
stofnunar fiskiðnaðarins,
fjallar um kaup á frysti-
togurum og kosti og galla
þeirra skipa með hliðsjón
af verkun fisksins.
Björn sýnir fram á
óhagræði þess að tvi-
frysta bolfiskinn og var-
ar mjög við kaupum á
frysti- eða verksmiðju-
togurum.
aflann erlendis að minnsta kosti
það sem fryst hefur verið um
borð.
Nýju togararnir 3 eða 4, sem
Norðmaðurinn var að tala um,
eru aftur á móti allir I eigu fisk-
vinnslustöðva að miklu eða öllu
leyti, meira að segja sérstak-
lega til þess keyptir sumir að
bæta úr hráefnisskorti og at-
vinnuleysi I viðkomandi byggð-
arlögum.
Til hvers ætla menn þá að
frysta afla um borð I þessum
skipum? Það er einkum tvennt
sem manni dettur i hug að legið
geti að baki. Annaðhvort er við-
komandi vinnslustöð ekki fær
um að taka við öllum aflanum
hvenær sem er, eða þá að mein-
ingin er að heilfrysta fisk þegar
framboð er mikið til að þýða
upp og vinna slðar. Sú ástæða er
að lengja veiðiferðir og ná
þannig hagkvæmari rekstri get-
ur varla verið frambærileg fyrir
veiðar á heimamiðum. Til að
frysta eina og eina lúðu eða
nokkra dýrmæta fiska eða
krabbadýr þarf ekki frystitæki
eða frystilestar. Þar duga
frystigámar.
Hvað „borgar" sig?
Frysting um borð i veiðiskip-
um hefur I för með sér ýmsan
kostnað og vandamál, sem rétt
væri að vekja aðeins athygli á,
þö að aðstandendur frystitogar-
anna hljóti að hafa gert sér
grein fyrir þeim liðum.
Það er fyrst til að taka að um
eiginlega verksmiðjutogara
getur varla nokkur verið að
hugsa. Þessi skip sem hér um
ræðir eru alltof lltil til að rúma
þann mannskap og vélakost
sem þarf til flökunar, snyrting-
ar og pökkunar á hraðfrystum
flökum. Ætli menn að framleiða
einhvers konar „blokk” úr
ósnyrtum flökum án þess að
hreinsa bein og orma, þá trúi ég
ekki að neinn vilji kaupa slika
afurð nema á mjög lágu verði.
Eigi að endurvinna þetta I landi
þá gilda sömu vandkvæðin og
rætt verður um I sambandi við
heilfrystan fisk hér á eftir. Og
hvað á að gera við beinin? A að
vera mjölverksmiðja um borð?
Margt og mikið hefur verið
rætt og ritað um tvlfrystingu á
fiski og þau vandamál sem þvi
fylgja, og skal hér drepið á það
helsta:
1) Fiskur sem frystur er strax
eftir veiði fyrir dauðastirðu
stirðnar eftir uppþýðingu. Það
verður að gæta þess að flaka
slikan fisk alveg á réttu augna-
bliki eftir uppþíðingu þvi að
annars flagna flökin og losna
sundur, þau „gapa” sem kallað
er.
2) Tvifrystur fiskur er seigari
undir tönn og trefjakenndari en
ella. Þetta getur orðið mjög
áberandi ef geymslan fyrir
endurvinnslu er löng eða
geymsluskilyrði (hitastig) ekki
upp á það allra besta. Að
minnsta kosti sumir kaupendur
i Bandarikjunum vilja alls ekki
tvifrystan fisk.
3) Nýting er lægri vegna tvi-
frystingar, sumir segja 5%, aðr-
ir 10%. Það þýðir að flakanýting
yrði 38% eða 36% I stað 40%
miðað við sama hráefnismagn.
4) Stofnkostnaður vegna frysti-
búnaðar um borð er ekki svo
litill. Ekki er hægt að nefna þar
ákveðnartölur enda ógerningur
að segja til um magn og tima
sem miða á afskriftir við.
5) Reksturkostnaður vegna
frystingar um borð er einnig
umtalsverður, þ.e. orka (olia)
og viðhald. Hér verða heldur
ekki nefndar neinar tölur, en
það er auðvitað hægt að reikna
út hve mikil olia fer i það að
frysta kiló af fiski og geyma það
frosið. Það kostar lika eitthvað
að geyma fiskinn fyrir endur-
vinnslu, þiða hann upp o.fl.
Hver borgar brúsann?
Það má vel vera að mér hafi
yfirsést einhver rök sem mæla
með þvi að frysta fisk á Islands-
miðum og landa i heimahöfn.
Það getur hugsanlega verið
hagkvæmt fyrir einstaka út-
gerðarmenn, sem ekki hafa
neinum sérstökum skyldum að
gegna við fiskvinnslufyrirtæki
eða atvinnu landverkafólks, að
heilfrysta fisk til sölu erlendis.
En það er áreiðanlega mjög dýr
lausn á tímabundnum atvinnu-
vandamálum byggðarlags að
tvífrysta bolfisk. Hver ber þann
kostnað þegar upp er staðið er
ekki augljóst fyrirfram, en
hlutaðeigendum ber skylda til
að velta þvi fyrir sér.
Ef hér er á ferðinni ný aðferð
til að afsaka stækkun skipa-
stólsins, þá er vissulega ástæða
til að.spyrna harkalega við fót-
um áður en lengra er haldið.
Ég sagði kunningjanum i
Noregi að okkur hér vantaði allt
annað frekar en fleiri fiskiskip
og að minum dómi sist af öllu
verksmiðju- eða frystitogara.