Vísir - 16.09.1981, Blaðsíða 14

Miðvikudagur 16. september 1981
Miðvikudagur 16. september 1981
■■■■■II

Texti
Sigurjón
Valdimarsson
Myndir:
Emii Þór
Sigurðsson
Snorrason, fæddur á Laxfossi,
hérna fyrir neðan hrauniö, fyrir
85 árum, hefur átt heima þar
siðan og er að hætta að biia og
flytur i Borgarnes i haust.
Það er verulegur efasemda-
svipur á okkur þegar Jón segist
vera 85 ára gamall við heföum
getað giskað á 65 og sætt okkur
við 70, en 85 var erfitt að með-
taka. En þetta er vist alveg satt,
og fræðir okkur á að hann hafi
komið i Brekkurétt árlega I 75-80
ár og siðan hann kom hér fyrst i
réttirhafialdreifalliöár úr.Flest
árín hefur hann smalað lfka,
kannski ekki þau allra fyrstu, en
hann smalaði í gær. Og Leopold,
sem lengi var vert i Hreðavatns-
skála segir okkur að af öllum
þeim mönnum sem hann hefur
smalaö með, sé Jón á Laxfossi
bestur smali. Og þeir eiga mirg
spor um fjalllendið i kring,
félagarnir, samtals eru þeir um
150 ára gamlir.
-
Jón á Laxfossi og Leopold á Hreðavatni eru samtals um 150 ára gamlir og eiga mörg spor i kringum fé
um fjöllin.
Steinn hefur oltið úr stað
Þegar Jón hefur sannfært
(áíkur um aö hann segi alltaf satt,
þar á meöal þegar hann segir til
um aldur sinn, biðjum við hann að
segja okkur svolitiö um réttina.
,,Hiln var byggð i þessari
mynd, sem hún er núna i, áriö
1923. Litlar breytingar og endur-
bætur hafa veriö geröar siðan,
nema aö vegna þess að sumsstaö-
ar hafa veggirnir sigið dálitiö og
skekkst, hefur verið bætt boröum
ofan á þá.”
Viö höfum veitt þvi athygli að
viða eru veggirnir skakkir og
steinar hafa oltið úr staö. Finnist
einhver bóndi i dalnum,
náttúraöur likt og Steinar bóndi i
Hliðum undir Steinahliðum, gæti
hann unað sér um tima viö að
rétta veggina við og finna réttan
stein i hleðsluna.
Sauöaþjófur?
réttar.
Nei, góður smali ber uppgefið lamb sföasta spölinn til
Feð rekiö úr safngiröingunni inn I almenninginn og sér yfir réttina fram á milli Grábrókanna
Nú er þetta allt öðru visi en þaö
var. Nú koma hingað flestir á
bilum og féö er jafnvel flutt á
bflum”.
menn drekki hér við réttir núna
Þaö var miklu meira”.
Og uppstrilaðar skart
dömur
Menn voru blindfullir og
slógust
— En hvaö um smala-
mennskuna?
,,Þá töru menn ríðandi upp, en
nú fara menn bara á bi'him og
ganga svo ofan. Það þekkist ekki
aö fara á hestum. Svo nota menn
labb-rabb tæki núna, en alltof
litiö, þvi þetta eru ákaflega nauð-
synleg tæki”.
Já, þaö má vist meö sanni
segja, timarnir eru breyttir.
Meöal réttargesta voru upp-
strflaðir sportistar i tiskulegum
reiðfatnaöi og jafnvel brá fyrir
augu tískulega klæddum skart-
dömum, i ljósum fötum og há-
hæluðum skóm. Og þó er ekki vist
að þaö sé svo mikilbreyting, ungu
konurnar hafa vafal^ust alltaf
skartað sinu fegursta.þegar hægt
var aö koma þvi við á manna-
mótum.
Og við máttum yfirgefa réttar-
svæöið aö áliönum degi, án þess
aö sjá nokkurn mann lyfta fleyg,
og þvi siöur að nokkur.hafi lyft
hendi til aö jafna sakir víb erann-
ann. —SV
— 1 hverju hafa orðiö mestar
breytingarsiöanþú fórstaö koma
hér i réttir fyrst?
„Maður getur sagt, á slæmri ís-
lensku aö þaö sé alltannar sjarmi
yfir heldur en var áöur”. Jón
hlær. Við spyrjum i hverju
sjarminn lá áöurfyrr. „Þetta eru
áreiðanlega elstu samkomur og
þekkjast frá landnámstið, það eru
réttirinar. Þetta var nokkurs-
konar hátiðisdagur hjá fólkinu.
Þarna haföifólk tækifæri til þess
að sýna sig og sjá aðra og þetta
voru ákaflega skemmtilegar dg
vel séðar samkomur. Þaö kom
lika fyrir aö menn gerðu þarna
upp sinar sakir. Ef þeir áttu i ill-
deilum hver viö annan þá voru
þeirkannski blindfullir og slógust
jafnvel. En það endaöi oft meö al-
gerri sætt.
Slikt er alveg aflagt núna og
þqö er ekki mikiö áberandi aö
Öðruvísi en áður
En hvaö kemur margt fé til
réttar hér?
„Þaö er nú ákaflega mismun-
andi,” segir Jón á Laxfossi og
leggur alla áhersluna á -andi,
„þaö er ekki margt þetta er af
mjog takmörkuöu svæöi, hluta af
Stafholtstungum, vestan Noröur-
ár og Noröurárdalurim, vestan
Noröurár. Býliná þessu svæöi eru
ekki mörg, svona rúm tuttugu.
Þaö hefur veriö svona átta til tiu
þúsund, þegar flest hefur veriö.
Ef viörar illa i september, fer féð
heim sjálft og kemur ekki til
réttar. Þessvegna er svona fátt
núna.
rétta. Nokkrir mannanna stigu á
bak hestum sinum og riðu burt.
Þeir voru aö fara tU móts viö
aöalsafniö, sem var á leiðinni
niður Norðurárdalinn. Okkur var
sagt að það gæti orðiö klukkutima
bið eftir aö réttir hæfust.
þeir ætluðu að rétta í
Brekkurétt bændurnir i
Norðurárdalnum, og við
drifum okkur af stað.
réttin viö. Þaö vita vist ekki allir
aö Grábrækurnar eru tvær og
sumir hafa uppnefnt aöra þeirra
og kallaö Rauðbrók, til aö-
greiningar, en eldri heimamenn
eru takmarkaö hrifnir af þeirri
nafngift.
E n allt um þaö hvaö brækurnar
heita, þá blasti réttin viö sjónum
okkar, lftil og fornleg, hlaöin Ur
hraungrjóti og kúrandi i hraun-
jaörinum. Orfáir bilar voru
komnir og fáeinir menn höföu
hægtum sig f gsennd viö réttina.
Fáein hundruö kinda voru i safn-
girðingunni en ekkert var fariö að
Veðrið var svo gott á
mánudagsmorguninn að
það var eiginlega ekki
hægt að standast það að
reyna að finna sér góða
ástæðu til að skreppa út
úr borginni, i stað þess
að sitja innilokaður
blómann úr deginum við
ritvél. Við Emil ljós-
myndari fundum út að
Brækurnar gráu
Þaö hefur láöst aö rýja hann þennan
Heimsins besti smali
Við beygöum Utaf veginum rétt
ofan viö Hreöavatnsskálann,
ókum upp meö Grábrók og
sveigöum siöan til hægri, inn á
milli Gráteókanna, og þar blasti
Vasklegur eldri maöur,
klæddur ljósri lopapeysu, var á
rölti um réttarsvæöiö og viö
tókum hann tali. Hann heitir Jón

Þarna eru ábyrgöarmiklir menn. Hægra megin er Gisli á Hvassafelli, f jallkóngur vestan Bjarnadalsár
og réttarstjóri. Hinn er Siguröur á Haugum.fjailkóngur f Ystu-Tungu.
Nú er féö ekki lengur rekiö heim aö réttardegi loknum, þvi er ekiö heim í heyvagni
Ungu mennirnir virtu réttariffiö fyrir sér úr öruggum staöog geröu sinar athugasemdir