Vísir - 19.09.1981, Qupperneq 5

Laugardagur 19. september 1981
VÍSIR
5
Norski listamafturinn Christian Krohg, ljósmynd.
Litmynd úr edduhandriti meft
hendi Dafta Nielssonar, myndin
mun gerft á bilinu 1833-1848.
Þarna er Snorri meft svonefndan
„áttapottahatt” sem var i tlsku
hjá isl. efnabændum fram um
miftja 19. öld.
Stytta Vigeiands af Snorra sem
stendur i Reykholti.
Snorri Sturluson eins og Krogh teiknafti hann. Þvi hefur verift haldift
fram aft þessi kunna mynd sé f raun sjálfsmynd listamannsins.
Snorra föfturbróftur sinum:
„Hann gerftist gott skáld og var
hagur á allt þaö, er hann tók
höndum til og haffti hinar bestu
forsagnir á öllu þvi er gera
skyldi”. Enn ritar Sturla: „Snorri
var hinn mesti fjárgæslumaftur,
fjöllyndur og átti börn vift fleiri
konum en Herdlsi”. Hér er ekki
beint getift likamsatgervis og
burfta, heldur var annaft ^m á-
gætti Snorra og einkenndi. Rifja
má upp aft sonur Snorra bar vift-
urnefnift „murtur” vegna þess aft
hann var „litill maftur” I æsku.
A grundvelli þess, sem hér hef-
ur veriö tint til um Snorra, má
ætla, aft hann hafi verift hvorki
hávaxinn né þrekvaxinn en léttur
á fæti og fimur I flestu, sem hann
tók sér fyrir hendur.
Mönnum hættir til aft mikla fyr-
ir sér likamsvöxt stórmenna sög-
unnar. Gott dæmi þessa er stytta
Skúla fógeta i Bæjarfógetagaröi I
Reykjavik. Sýnir hún hann mik-
inn vexti og mun flestum koma á
óvart, aft Skúli var I raun meftal-
maftur vexti, sagftur enginn burft-
armaftur og handsmár. Verftur aft
teljast trúlegt aft þeir Krohg og
Vigeland geri Snorra of burftar-
mikinn.
Spyrjum Snorra sjálfan
Þótt gagnrýna megi „hug-
mynd” Krohgs og verk Vigelands
meft nokkrum rökum, er ekki þar
meft sagt, aft menn séu miklu nær
um útlit Snorra. Athugandi er
hvort megi finna i verkum Snorra
sjálfs nokkrar visbendingar um
útlithans. Spyrja má, hvort nokk-
urs staftar komi fram, aft honum
þyki meira til um aftra eiginleika
en likamsstyrk og hernaftarkraft.
E r e.t.v. hægt aft finna I verkum
hans þaft sem kalla mætti „sjálfs-
Imynd hans”? Ekki er ætlunin aft
gera þessu efni mikil skil, látift
nægja aft dveljast vift eina frá-
sögn Heimskringlu, sem virftist
bjófta upp á athugun af þessu tagi.
Reynt hefur verift aö rökstyftja,
aft Snorri lýsti sumum persónum
meft meiri samhygft en öftrum,
svo sem Þorgný lögmanni. Erl-
ingi Skjálgssyni, Einari Þveræ-
ingi og Sighvati Þórftarsyni.
Snorri gat llklega hugsaft sér aft
gegna svipuöu pólitisku hlutverki
og þessir menn, en örftugt er um
aft dæma, hvort hann sá i þeim I-
mynd sjálfs sin aft öftru leyti.
Snorri var háftur heimildum sin-
um, sem margar eru týndar, en
vitaft er, aft hann lét oft nægja aö
endursegja án efnisbreytinga.
Sumar eftirminnilegustu mann-
lýsingar hans gætu verift sóttar til
glataftra heimilda.
Stundum búum vift svo vel aft
þekkja heimildir Snorra og getum
rakift hverju hann breytti. Þetta á
vift um mannjafnaftarkafla Mork-
inskinnu, þar sem þeim bræftrum
Eysteini Magnússyni og Sigurfti
Jórsalafara er teflt fram hvorum
gegn öftrum. Eysteini er i Mor-
kinskinnu lýst sem tunguliprum
laga- og ráftagerftarmanni, sem
gagnrýnir hernaftaarbrölt hins
sterka og fámáluga bróftur sins,
Jórsalafarans, Sigurfti finnst Ey-
steinn óburftugur og litill hermaft-
ur og á Eysteinn engin svör vift
þvi, en segist vera hagur og legg-
ur aft öftru leyti áherslu á all
mikla stjórnvisku sina.
Sjálfsímynd Snorra?
Snorri stokkar upp frásögn
Morkinskinnu og fær henni rök-
rétta efnisskipan. En hann lætur
sér þaft ekki nægja, heldur fær
hann Eysteini fjölmargar rök-
semdir þess, aft menn geti verift
knáir þótt smáir séu, Sigurftur
hafi aft visu likamsstyrk, en hann,
Eysteinn, mjúkleik, sé fimari á
skiftum og isleggjum en Siguröur
sé eins og naut, þegar hann reyni
aft hlaupa á á isleggjum. Eysteinn
vifturkennir, aft Sigurftur geti kaf-
fært hann, en segist vera ekki
verr kafsyndur. Þegar Sigurftur
segir, aft Eysteinn sé linur aft
spenna boga, segist Eysteinn
vera ekki siftur beinskeyttur. Sig-
urftur fullyrftir, aft betra sé aft
höfftingi sé mikill I flokki, auftsær
og auftkenndur, en Eysteinn legg-
ur áherslu á friftleikann, sem
hann segir aft sómi hinn besti
búnaftur. Allt eru þetta viftbætur
vift frásögn Morkinskinnu og enn
leggur Snorri meiri áherslu á
tungulipurft og vit Eysteins held-
ur en gert er i mannjafnaftarkafla
Morskinskinnu.
Eftlilegt var, aft Snorri lagfærfti
efniskipan mannjafnaftarkafl-
ans. En hvi jók hann svo miklu
vift? Tvennt virftist koma til
greina, i fyrsta lagi listrænar
ástæftur og i öftru lagi áhugi á aft
bæta hlut Eysteins.
Gerö hefur verift grein fyrir þvi,
hvernig Snorri breytir bragft-
daufum frásögnum heimilda
sinna, m.a. meft þvi aft búa til
andstæftur þar sem þær voru ekki
fyrir. I mannjafnaftarkaflanum
eru andstæfturnar hins vegar ljós-
ar og ástæftulaust aft auka þær
efta skerpa. Snorri virftist ekki
hafa i hug andstæftur, þegar hann
býr Eystein út meft hæfni I iþrótt-
um, hann dregur þvert á móti úr
andstæftum, gerir atgervismun
þeirra bræftra sem minnstan.
Viröist ljóst, aft Snorri ver Ey-
stein, bætir hlut hans á kostnaö
bróftursins.
Eysteinn konungur
Auftséft er, aft Snorri hefur veriö
miklu likari Eysteini en Sigurfti i
hátt og skapgerft og þeir hafa átt
fjölmargt sammerkt. Samkvæmt
frásögn Morkinskinnu, var Ey-
steinn mikill lagamaftur og mál-
snjallur. Snorri var lögsögumaft-
ur og væntanlega lögfróöur og
snjallur i máli — „orftvitur”. Þeir
Eysteinn áttu sammerkt aft vera
ráöageröarmenn og reyndu aft ná
árangri meft samningum fremur
en hernafti og vopnavaldi. Báftir
voru fróftir menn og miklir vit-
menn og um þá er sagt aft þeir
hafi verift hagir.
Spyrja má hvort Snorri sjái
sjálfan sig I Eysteini, fái honum
hæfileika, sem hann þóttist hafa
efta vildi hafa. Hvar birtist helst
hugsjón Snorra um fyrirmyndar-
höfftingja? Menn hafa svaraft
meb þvi aft benda á 6, kapitula
Ynglingasögu, þar sem Snorri
lýsir Óftni:
óðinn
„Hann var svo fagur og göfug-
legur álitum þá er hann sat meb
sinum vinum, aft öllum hló hugur
vift... hann talafti svo snjallt og
slétt, aft öllum er á heyröu þótti
þaft eina satt”.
Snorri vildi helst, aft sin yrfti
minnst sem skálds og málsnilld
er sá kostur höfftingja sem honurn
virftist mest um vert. Ekki var
öllum gefift ab tala slétt, en Snorri
ljær Eysteini þennan eiginleika,
sem ekki getur I mannjafnaftar-
kafla Morkinskinnu. Snorri lætur
Eystein segja vift Sigurft: „Kann
ég og miklu betur til laga en þú og
svo hvab vift skulum tala, er ég
miklu sléttorftari”. Sigurftur er
látinn segja:.. „Engi frýr þig
sléttmælis”.
1 Heimskringlu verftur Snorra
mjög tibrætt um málsnilld manna
og er sægur dæma um þaft. Há-
mark málsnilldar virftist aft mati
Snorra vera sléttmæli, sem
Snorri eignar afteins Óftni og Ey-
steini konungi. Af ástæbum sem
nú skal greina verftur ab teljast
liklegt ab Snorri hafi haft Óftinn i
huga, þegar hann lýsti Eysteini.
,/Betri tímar
við kvenna ást
' og stjórnlist"
Mannjafnaftur Morkinskinnu á
sér hliftstæftu i Hábarösljóftum,
sem talin eru vera frá vikingaöld,
liklega úr heiftni. Þar er mjög
skýr andstæfta meft Þór og Óftni
sem deila hvor á annan og tiunda
ágæti sittog afrek. Þór hrósar sér
af bardögum vift jötna I Austur-
vegi, likt og Sigurftur af afrekum
sinum I Jórsalaferö. Óftinn hæftist
aft bardögum vift jötna, þykist
hafa átt betri tima vift kvennaást
og stjórnlist og hrósar sér af
bragftvisi sinni. Eysteinn talar
háftulega i mannjafnaöi Morkin-
skinnu um Jórsalaferft Sigurftar,
segir aö hann hafi brytjaft blá-
menn fyrir hinn raga karl og
hrapaft þeim þannig i helviti á
meftan hann, Eysteinn, hafi
sjálfur náft undir sig Jömtum meb
„bliftyrftum og viti” og unnift
fleira þarflegt. Þór nefnir sér-
staklega „orftkringi” Óftins I Hár-
barftsijóbum og gagnrýnir hann
fyrir vélabrögft.
Hliftstæftur meft hinum sterku
og vopndjörfu Þór og Sigurfti ann-
ars vegar og hinum mælsku og
slægvitru Eysteini og Óftni hins
vegar eru varla tilviljun. And-
stæftur milli óbins og Þórs koma
viftar fram en i Hárbarftsljóftum
og hafa vafalitift mótaft mann-
jafnaftarkafla Morkinskinnu.
Snorri mun e.t.v. þess vegna hafa
talift sig hafa frjálsar hendur um
breytingar og mótaft Eystein þvi
enn frekar eftir fyrirmynd Óbins.
Óftinn var guft skálda og höfft-
ingja.þeirra sem þurftu á aft
halaa stjórnlist. Þór var meira aft
skapibændaog hreystimenna. Aft
mati Snorra var óftinn Imynd
hins fullkomna höfbingja og má
þvi fara nærri um aft hanndáir
þann Eystein, sem hann lýsir svo
nákvæmlega i mannjafnaftinum.
Borgfirski
stórhöfðinginn
t mannjafnaftarkafla Heims-
kringlu kemur fram visbending
um, aft Snorri hafi ekki einungis
verift aft lýsa höfftingja sem hann
vildi helst likjast, heldur hafi
jafnvel sjálfsimynd sina i huga. t
Morkinskinnu leggur Eysteinn á
þaft áherslu aft hann vilji dæma
„réttan dóm” eftir „sönnum vitn-
um” og geti þvi ekki alltaf gert
öllum til hæfis. Snorri lætur Ey-
stein ekki nefna „réttan dóm” og
„sönn vitni” heldur aft hann miftli
málum til aft gera öllum til hæfis.
Hér virftist mæla borgfirski stór-
höfftinginn, sem gat ráftift hérafts-
málum aft vild sinni og þurfi lik-
lega hvorki aft virfta þing né dóma
og lög I slikum málum.
Snorri lýsir Eysteini á þennan
veg: ,,.... maftur hinn frlbasti sýn-
um, bláeygur og nokkuft opineyg-
ur.Bleikhár og hrokkinhár, ekki
hár meftalmaftur, spekingur aft
viti, aft öllu fróftur, lögum og
dæmum og mannfræfti, ráftsnjall-
ar og orftspakur og hinn snjall-
asti, manna glaftastur og lltillát-
astur, hugþekkur og ástsæll allri
alþýftu”.
Aft stofni til er þessi lýsing I
Morkinskinnu, en Snorri bætir
ýmsu vift og breytir. Sérstaka at-
hygli vekur viftbótin „bláeygur og
nokkuft opineygur”. I Björgvin
hefur fundist höggmynd af
mannshöffti, merkt „Eystein
Rex” Þessi mynd hefur verift
varftveitt i Mikjálsklaustri þvi i
Björgvin, sem Eysteinn stofnafti
og fannst i grunni þess. Augun eru
furftustór og mikil og hefur verift
giskaft á aft Snorri hafi komift i
klaustrift og séft myndina. Etv. sá
hann hana i litum, sbr. lýsingu
augnlitar. Enginn veit hversu ná-
kvæm myndin er, en eftir henni
aft dæma hefur Eysteinn haft fin-
lega drætti i andliti. 1 Morkin-
skinnu segir, „allra manna var
hann friftastur sjónum”. Or þessu
hefur Snorri dregift nokkuft e.t.v.
fundist hin útstæbu augu iýta
manninn. Snorri bætir vift aft Ey-
steinn væri hrokkinhár og vift orft
Morkinskinnu „meftalmaftur á
vöxt” bætir hann og ritar „ekki
hár meftalmaftur”. Snorra féll
miftur orft Morkinskinnu um aft
Eysteinn hafi verift hinn „mild-
asti af fé”. Þetta er undarlegt og
bendir til aft Snorri hafi haft sjálf-
an sig I huga, en hann var ab öll-
um likindum mjög fastheldinn á
fé. Sigurfti konungi er lýst sem
andstæftu bróftur sins i útliti,
bæfti dökkhærftur og mikill vexti.
Samkvæmt Morkinskinnu var
hann „friftur sjónum” en Snorri
ritar „ekki fagur” og bætir vift aft
hann hafi verift mildur af fé”. Hér
virftist Snorri vera aft skapa sem
mesta andstæftu vift Imynd sina.
Mjög Ilkiegt verftur aft telja, aft
Snorri hafi sjálfan sig i huga, þeg-
ar hann bætir vift mannjafnaftar-
kafla Morkinskinnu meb mörgum
orftum og dæmum.kostum þess ab
ráfta yfir mjúkleik i starfi og leik
og ekki sé minna um þaft vert en
ilkamsstyrk. Morkinskinna lýsir
Eysteini sem meftalmanni en
Snorri lækkar hann i loftinu og
má ætla aft hann hafi sjálfan sig i
huga þar. Snorri Iætur Eystein
segja ab mikilvægt sé, aft höfftingi
sé friftur og friftleika sómi hinn
besti búnaftur. Ekki er aft efa, ab
Snorri var glæsilega búinn þegar
vift átti. Lýsing Sturlu Þórftarson-
ar á þvi er Snorri sá til ferfta Hall-
veigar Ormsdóttur bendir til
þess.
A grundvelli þess, sem finna
má I samtimaheimildum var
ályktaft hér aft framan aft liklegt
væri aö Snorri hafi hvorki verift
hávaxinn né þrekvaxinn en iéttur
á fæti og fimur i flestu. Vift þetta
má bæta, ab llkur benda til ab
hann hafi verift „ekki hár meftal-
maftur”. en vel farinn i andliti,
meft finlegt skegg efta skegglaus
og vafalitift skartmaftur.
Vert er aft vekja athygli á þvi,
aft Helgi Þorláksson sagnfræfting-
ur heldur erindi I útvarpinu á
morgun, sunnudag kl. 13.20. Er-
indift heitir „Veldi Snorra Sturlu-
sonar og hrun þess”.