Lesbók Morgunblaðsins - 20.01.2001, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 20. JANÚAR 2001 7
Allt á að seljast, verslunin flytur.
á horni Barónsstígs og Grettisgötu
Sími 511 5656
12tonar@islandia.is
kl.10
Stórútsalan
hefst á
mánudaginn
l
„HIÐ ó-hugmyndafræðilega rými listarinnar
er ekki laust við skipulag og merkingu, né
heldur er það fyrirfram gefið. Listaverkin
skapa þetta rými tímabundið þangað til þau
eru gleypt með húð og hári og tekin í þjón-
ustu einhverrar merkingar, einhverrar hug-
myndafræði. Þetta kemur sérstaklega skýrt
fram, ekki bara í Mótmælum heldur líka í
Svart, rautt, gyllt, en það verk tengist hinni
gríðarmiklu mynd sem Richter gerði fyrir
innganginn að Reichstag, ríkisþinghúsinu í
Berlín. Árið 1997 fékk hann beiðni um að
gera verk fyrir 28 metra háan vegg vinstra
megin við innganginn. Verkefnið var erfitt
þar sem Richter er ekki vanur því að búa til
veggmyndir. En ef hann hefði hafnað tilboð-
inu hefði það litið út eins og hann væri að taka
afstöðu gegn einhverju, sem ekki var nein
ástæða til að gera þar sem enginn ákveðinn
stjórnmálahópur stóð að baki því. Hann efað-
ist raunar um að höfnun hefði haft nokkra
þýðingu,“ segir í sýningarskrá.
„Mánuðum saman prófaði Richter á líkani
mismunandi lausnir á verkefninu. Sú hug-
mynd að stækka abstrakt vatnslitamynd upp í
þessa miklu veggstærð eða setja upp vegg-
mynd í anda litahringsins fannst honum jafn-
ófullnægjandi og að mála ákveðna framsetn-
ingu, t.d. með því að nota ljósmynd frá
Helförinni, eins og hann ætlaði á tímabili að
gera. Af fjölmörgum drögum urðu að lokum
aðeins ein eftir, en þar var ætlunin að setja
eina rauða, eina gyllta og eina svarta lárétta
rönd meðfram endilöngum veggnum. Síðar
urðu samhliða rendurnar að þremur flötum í
fyrrnefndum litum, sem lágu hver yfir annan.
Þetta var ekki lengur málverk, þar sem hægt
var að útfæra myndefnið með ólíkri tækni,
t.d. sem málverk undir gleri.
Til þess að forðast of náinn skyldleika við
fána þýska sambandsríkisins ákvað Richter
að gera fletina þrjá úr glertöflum sem málað
var aftan á, og varð sú útfærsla að veruleika
árið 1999. Á meðan verið var að velja liti og
prófa mismunandi skiptingu flatanna urðu til
smærri klippimyndir og verk unnin á gler, og
er verkið sem hér sést dæmi um hið síðar-
nefnda. Á ferningsforminu, sem er útgangs-
punktur uppbyggilegrar myndgerðar, kemur
tvíræðni myndefnisins enn betur fram: Það
má lýsa því sem reglulegri þrískiptingu
myndflatarins, þar sem hver þriðjungur er
þakinn einum lit. Útkoman verður hvorki
samhverf skipan né jafnvægi litanna; að vísu
eru andstæðurnar rauður-svartur algengar,
en hinn málmkenndi gulllitur gengur þvert á
bæði litaandstæðurnar og samhljóminn. Þar
sem litirnir tengjast ekki í samsetningu
verksins myndar sléttur og jafngerður mynd-
flötur glerbaksmálverksins, þar sem meira að
segja vitneskjan um hina sögulegu merkingu
litanna hrökklast burt, myndræna einingu.
Litirnir virka því jafnmikilvægir, eins og þeir
væru leiddir fram einn í einu, en um leið horft
á þá sem mynd. Svart, rautt, gyllt minnir á
veflistarmyndir Palermos, þar sem sú aðferð
að skeyta saman lituðum efnisbútum opnaði
honum leið til að komast frá táknrænni mynd-
samsetningu og fyrirbærafræðilegri samsetn-
ingu litamálverksins á sjöunda áratugnum.“
SVART, RAUTT, GYLLT
Svart, Rautt, Gyllt, 1999.
TVÆR af þeim sýningum sem opnaðar verða í
Listasafni Íslands í dag, eru á verkum í eigu
safnsins: Glerregn eftir Rúrí og úrval verka
eftir Jón Stefánsson – en safnið á alls um
hundrað verk eftir hann. Markmiðið með sýn-
ingunni á verkum Jóns er að gefa gott yfirlit
yfir listferil hans en segja má að safnið eigi öll
helstu verk Jóns.
Glerregn eftir Rúrí eignaðist safnið 1988 en
það hefur ekki verið sýnt áður. Þegar forstöðu-
maður Listasafns Íslands, Ólafur Kvaran, er
spurður hvers vegna verkið sé sýnt núna, segir
hann það lið í stefnu safnsins að sýna innsetn-
ingar sem eru í eigu safnsins. „Í fyrra kynntum
við Cosmos eftir Jón Gunnar og nú er komið að
Rúrí.“
Það er óhætt að segja að Glerregn sé áhrifa-
mikið verk, heillandi og hættulegt. Ólafur sam-
sinnir því og segir: „Það hefur til að bera
áleitna tvíræðni sem felst annars vegar í þess-
um heillandi glerheimi sem Rúrí byggir upp,
þar sem áhorfandinn getur dáðst að þessu
formræna samspili sem verður til í glerinu.
Þegar áhorfandinn, hins vegar, gengur inn í
verkið, tekur þessi fagurfræðilega upplifun á
sig nýja vídd og áhorfandinn finnur fyrir þeirri
ógn sem felst í oddhvössu glerinu sem þrengir
alls staðar að honum.“
Glerregn samanstendur af 500 hnífskörpum
glerjum, sem hvert um sig endar í oddi og
hanga mislöng glerin í þyrpingu sem nær frá
lofti og niður í gólf.
Hvert gler hangir í glærum þræði svo þegar
gengið er hjá verkinu fer loftið á hreyfingu og
glerin taka að snúast á þráðunum. Þannig
myndast ótal speglanir og ljósglampar á gler-
flötunum. Inn í verkið gengur mjó leið, en yfir
henni eru engin gler. Hægt er að ganga eftir
leiðinni inn í verkið.
Glerregn er eitt fyrsta verk Rúríar í röð
margra sem fjalla um tíma og ógnir. Fram að
því setti Rúrí hugmyndir sínar oft fram með
gjörningum sem hafa verið áberandi þáttur í
list hennar. Nægir þar að nefna fyrsta opin-
bera gjörning Rúríar hér á landi, Gullinn bíll, á
Listahátíð í Reykjavík vorið 1974. Rúrí hafði
komið fyrir gylltum Benz í Austurstræti og
fólst gjörningurinn í eyðileggingu hans. Þetta
uppátæki vakti mikla athygli, ekki síður en
Eyjabakkagjörningurinn sem hún skipulagði
ásamt Hörpu Arnardóttur og fleiri listamönn-
um árið 1999. Þau voru ekki ein um að fremja
þennan gjörning norðan Vatnajökuls. Fjöldi
fólks lagði þeim og málefninu sem hann stóð
fyrir lið. Fljótlega upp úr 1980 komu þó annars
konar verk og efnislega varanlegri.
Ógnir og tími
Tími og ógnir hafa alla tíð verið Rúrí hug-
leikin, eins og segir í sýningarskrá, en hug-
myndir hennar um þetta efni hafa fengið á sig
mikilfenglegri og beinskeyttara form með ár-
unum. Nægir þar að benda á nýlegt verk sem
sýnt var í Vestursal Kjarvalsstaða árið 1998.
Verkið heitir PARADÍS?-Hvenær? og fjallar
um styrjöldina í ríkjum gömlu Júgóslavíu. Á
sýningunni gat meðal annars að líta ljósmyndir
sem Rúrí hafði tekið á ferð um stríðshrjáð
svæði ásamt fundnum hlutum og spjaldskrá yf-
ir þá sem fallið hafa í stríðsátökum. Stríðinu í
Júgóslavíu er enn ólokið þó formlegum bar-
dögum hafi verið hætt, en heiti verksins er
spurning, lituð vonleysi sem þó felur í sér von.
Styrjaldirnar í Júgóslavíu eru jafnframt
óþægileg sönnun þess að ógnin sem verið hef-
ur Rúrí hugleikið viðfangsefni, er langt frá því
að vera horfin – þó hún vilji gleymast í þeirri
velsæld sem við Íslendingar, líkt og flestir
Vesturlandabúar, nú lifum í.
Rúrí er ein fárra íslenskra myndlistarmanna
sem gert hefur stjórnmál að inntaki verka
sinna og sett það í jafn stórt samhengi þó slíkt
megi finna hjá fjölmörgum erlendum mynd-
listarmönnum. Pólitísk vitund Rúríar á rætur
sínar að rekja til frétta úr útvarpi í upphafi
kalda stríðsins. Það andrúmsloft sem ríkti í
heiminum á sjötta og sjöunda áratugnum birt-
ist hér á landi í fréttaflutningi útvarpsins. Frá-
sagnir af styrjöldum í Austurlöndum og vopn-
uðum innrásum í Austur-Evrópu og víðar
ásamt uppgjöri tengdu útrýmingarbúðum
voru daglegt brauð. Þá var vitneskjan um til-
vist gereyðingarvopna beggja vegna Atlants-
ála ekki til að draga úr þeim ótta að friðurinn
væri gálgafrestur. Rúrí tilheyrir fyrstu kyn-
slóðinni sem óx úr grasi þess meðvitandi að
maðurinn gæti sjálfur eytt öllu lífi í kringum
sig á svipstundu ef hann kærði sig um það.
Þessi vitneskja hefur mótað viðhorf Rúríar
sem myndlistarmanns og kemur einnig fram,
þó á ólíkan hátt sé, í verkum sem taka fyrir af-
stæðið og umheiminn. Glerregn er eitt fyrsta
verk Rúríar þar sem þessar hugsanir koma
fram með skýrum og eindregnum hætti.
ÞAR RIGNIR GLERI
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Listakonan Rúrí sýnir verkið Glerregn.Jón Stefánsson: Skjaldbreiður, 1929.