Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.2001, Síða 11

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 24. MARS 2001 11
Motion segir fyrirkomulag námsins vera
þannig að einu sinni í viku hittist allir nem-
endur í hverri grein, skáldsagna- eða smá-
sagnagerð, ljóðagerð og handritagerð, og þá er
rætt um verk þriggja nemanda sem allir eru
búnir að lesa vandlega fyrirfram. „Það sem
venjulega gerist,“ segir hann, „er að fólk bend-
ir á þá hluta sem þeim líka ekki, velta fyrir sér
öðrum lausnum og spyrja höfundana hvaða
forsendur séu fyrir hinu og þessu í handritinu.
Einhverjum finnst samtölin ómöguleg, annar
segir lýsingarnar frábærar og þar fram eftir
götunum. Oft leiða slíkar athugasemdir til víð-
ari og huglægari umræðu um frásagnarmáta,
samtöl í texta eða mannlýsingar. Þannig hefst
hin eiginlega umræða um sköpunina sjálfa.
Mitt hlutverk er að halda utan um þá umræðu
þegar hún kemst á rekspöl og fylgja henni eft-
ir þannig að allir hafi gagn af. Nemendur
koma einnig mikið til mín, ýmist til að ræða
verk sem búið er að fjalla um í tíma eða til að
sýna mér eitthvað annað sem þeir eru að vinna
að. Ljóðahópurinn vinnur á líkum nótum, þótt
hann sé að öllu jöfnu minni. Þegar farið er yfir
ljóð má segja að fjallað sé ítarlega um nánast
hvert einasta orð. Einhverjum finnst ákveðið
orð frekar kraftlaust, annað er álitið fara langt
yfir markið, kannski er spurt hvað skáldið eigi
við með þriðja orðinu og þar fram eftir göt-
unum. Þegar á heildina er litið hitti ég hvern
nemenda að minnsta kosti fjórum til fimm
sinnum á hverri tíu vikna önn auk þess að
hitta alla saman einu sinni í viku. Samstarfið
er því mjög náið enda finnst mér afar mik-
ilvægt að hver og einn upplifi sig sem hluta af
samhentum hópi.“
Áherslubreytingar felast í
persónuleika stjórnandans
Varðandi þær breytingar sem hafa átt sér
stað síðan Malcolm Bradbury lét af störfum
segir Motion að þær felist fyrst og fremst í
tvennu: „Annars vegar er sem sagt um þetta
nýja sjónarhorn sem fylgir ljóðagerðinni að
ræða. Hins vegar er atriði sem er mun þoku-
kenndara og erfiðara að skilgreina, en það er
einfaldlega sú staðreynd að ég er að gera
þetta en ekki Malcolm,“ segir hann og hlær.
„Ég ber mikla virðingu fyrir honum bæði sem
rithöfundi og kennara. Hann áorkaði stórkost-
legum hlutum þegar hann kom þessu öllu af
stað. En þegar allt kemur til alls þá er ég
rúmum tuttugu árum yngri en hann, ég er
ljóðskáld en ekki skáldsagnahöfundur, minn
pólitíski bakgrunnur er ólíkur hans. Ég eyði
t.d. töluverðum tíma í að ræða við nemendur
um þá félagslegu þætti sem koma fram í verk-
um þeirra og hvaða viðbrögð það sem þau
segja kunni að vekja í samfélaginu – þetta er
eitt af því sem ég hef mikinn áhuga á og teng-
ist hlutverki skáldskaparins. Tengingar mínar
við það þjóðfélagslega samhengi sem við búum
við er óhjákvæmilega gjörólíkt því sem Mal-
colm og Angus lögðu áherslu á, þó ekki sé
nema vegna aldursmunarins. Auðvitað verða
aðrir en ég að dæma um áherslubreyting-
arnar, en í rauninni má segja að munurinn á
því sem hann var að gera á árum áður og því
sem ég er að gera nú sé sá sami og munurinn
á persónuleika hans og mínum – svo einfalt er
það. Það sem ég á við með því er tvíþætt; í
fyrst lagi liggur það í hlutarins eðli, en í öðru
lagi vil ég hafa þetta þannig. Ég held að námið
standi og falli með vilja stjórnandans til að
láta til sín taka af fullri alvöru. Það er aldrei
hægt að gera öllum til hæfis og það munu allt-
af verða einhverjir nemendur sem segja sem
svo; mér líkar ekki við hann, mér líkar ekki
það sem hann stendur fyrir og trúir á. Þegar
maður verður var við slíkt verður auðvitað að
hafa á því gætur svo það fari ekki út í neinar
öfgar. En að öllu jöfnu vona ég að hlutirnir
þróist í hina áttina, að nemendum falli við mig
og það sem ég er að reyna að koma á framfæri
og finnist við öll standa saman í því sem við
erum að gera, í það minnsta svo lengi sem það
varir.“
Fræðilegi þátturinn vegur
ekki síður þungt en í öðru námi
Hluti af þeirri ímyndarmótun sem felst í því
að hafa skapandi skrif í öndvegi í bókmennta-
deild skólans leiddi til þess að farið var að
bjóða upp á doktorsnám á þessu sviði. Það
nám hefur sætt nokkurri gagnrýni fyrir að
vera ekki nægilega vel grundvallað í rannsókn-
arvinnu á borð við þá sem liggur að baki hefð-
bundnu doktorsnámi. Andrew Motion vísar
þessari gagnrýni á bug: „Fræðilegi þátturinn
vegur ekkert síður þungt í því námi en öðru
doktorsnámi. Það er ekki eins og nemendur
geti orðið sér út um æðri prófgráðu, vinnufrið
og námsstyrk fyrir það eitt að skrifa skáld-
sögu, smásagnasafn eða ljóðabók í vernduðu
umhverfi háskólans,“ segir hann alvarlegur í
bragði. „Að mínu mati er mikilvægt að gera
sér grein fyrir að þetta nám hentar ekki öllum
rithöfundum. Ég tók við nokkrum nemendum
sem voru mislangt á veg komnir í þessu námi
þegar ég hóf störf, en hef hins vegar ekki tek-
ið við neinum nýjum nemendum ennþá. Ásókn-
in er samt mikil og ég hef vísað ótal mörgum
frá. Ekki vegna þess að þeir væru vonlausir
rithöfundar, því það voru einn eða tveir sem
komu til greina. Ég vísaði þeim frá vegna þess
að mér fannst námið ekki hæfa persónuleika
þeirra. Það hentar hreint ekki öllum að vinna
við þær óvenjulegu og einstöku aðstæður sem
stjórna hverjum þeim sem kýs að stunda dokt-
orsnám í skapandi skrifum við menntastofnun
á borð við þessa. Flestir rithöfundar eru mun
betur settir með því að fara sína leið út í sam-
félagið, fá sér hlutastarf, beina sinni skapandi
tilveru inn í ófyrirsjáanlegan hversdagsleikann
og skrifa sínar bækur þegar færi gefst. Það
breytir ekki því að auðvitað eru alltaf ein-
hverjir sem eiga fullt erindi í doktorsnám af
þessum toga, t.d. vegna þess hve verk þeirra
eru víðfeðm eða metnaðarfull. Námið á því
fullan rétt á sér. En jafnvel einhver á borð við
mig sem á þá einlægu ósk að skapandi skrif
verði sett í öndvegi í bókmenntakennslu há-
skólasamfélagsins, neyðist til að nálgast þenn-
an hluta námsins með vel ígrunduðum efa-
semdum. Það er ekki vegna þess að ég hafi
ekki trú á náminu sem slíku, heldur vegna
þess að ég held að það sé einungis við hæfi
ákveðinnar tegundar rithöfunda.“
Sú arfleifð sem skapast
sýnir árangur nemendanna
Motion segir umræðuna um doktorsnámið
tengjast sjónarmiðum þeirra sem eru andvígir
skapandi skrifum til að byrja með. „Sú and-
staða á m.a. rætur sínar að rekja til þess að
fólk getur ekki séð fyrir sér hvernig hægt er
að mæla árangurinn af náminu. Vissulega get-
ur verið erfitt að nota hefðbundnar aðferðir til
þess, þ.e.a.s. venjulegar háskólaeiningar. Mín
skoðun á þessu er sú að háskólinn geti metið
árangurinn af náminu eftir því hversu margir
fá verkin sín gefin út. Það er mjög skýr leið
því þannig skila verkin sér út í samfélagið, þar
eru þau vegin og metin. Verkin skilja því eftir
sig ákveðna arfleifð sem hefur ætíð verið skól-
anum til sóma. UEA hefur frá upphafi skilað
afburðafólki úr þessu námi en þeir þekktustu
eru auðvitað Ian McEwan og Kazuo Ishiguru.
Ishiguru vann Bookerverðlaunin og í rauninni
er ekki hægt að sanna sig á áhrifameiri hátt
en það [McEwan fékk einnig Bookerverðlaun-
in eftir að þetta viðtal var tekið]. McEwan hef-
ur á síðustu tuttugu og fimm árum verið einn
áhugaverðasti og áhrifamesti skáldsagnahöf-
undur í Bretlandi, honum fylgir ótvíræður
kraftur. En svo má ekki gleyma mörgum öðr-
um höfundum sem eiga stóran stað í hjarta
okkar hér, þó þeir séu ef til vill minna þekktir
á Íslandi. Af þeim fimmtán nemendum sem
hér voru á síðasta ári, hefur einum tekist að fá
bók gefna út, fimm til viðbótar eru komnir
með umboðsmann og af þeim fimm eru tveir
með loforð frá útgefanda. Hér er því greinileg
hreyfing á hlutunum og ég þarf ekki að heita
Malcolm Bradbury til þess að þetta gangi upp.
Það er auðvitað stórkostlegur léttir,“ segir
Andrew Motion og hlær.
Ekki leið til að koma sér á
framfæri heldur leit að innsta kjarna
„Samt sem áður er ákaflega mikilvægt fyrir
mig persónulega að námið standi og falli með
því sem gerist hér í sjálfum skólanum. Ég hef
enga löngun til að stýra námskeiðinu þannig
að hér skapist tækifæri til að fylgja stefnu-
mörkun útgefenda eða fínpússa eitthvað á
þann hátt að það falli að kröfum þeirra. Ég vil
heldur ekki reyna að móta hugmyndir um
hvað útgefendum þóknast eða að verkum sé
ritstýrt í þeim tilgangi. Þetta ár sem nem-
endur eiga hér saman undir minni leiðsögn á
að vera einstakt að því leyti að hér ríki af-
slappað andrúmsloft og andlegt svigrúm.
Frelsi til þess að skapa í félagsskap fólks sem
hugsar á svipuðum nótum. Nemendur mínir
leggja allt undir, þeir vinna af mikilli alvöru,
reyna að komast að sínum innsta kjarna um
leið og þeir kanna hvar takmörk þeirra liggja.
Fólk gerir tilraunir og mistök. Þó auðvitað sé
ekki hægt að tala um mistök í skáldskap á
sama hátt og mistök í kjarneðlisfræði, þá kem-
ur það auðvitað fyrir að nemendur feta stíga
sem leiða ekki til neins. En þegar allt kemur
til alls læra flestir að víkka sjóndeildarhring
sinn, gera meiri kröfur til sjálfs sín og nýta
vitsmuni sína betur í sköpunarferlinu. Ef svo
vill til að nemendur hafi skrifað eitthvað sem
útgefendur hafa áhuga á að loknu þessu frjálsa
ferli, þá óska ég þeim að sjálfsögðu alls hins
best. En það verkefni sem nemendur eru að
kljást við þetta ár felst í því að skrifa, ekki í
því að koma sér á framfæri við útgefendur,“
segir Motion ákveðinn.
„Það sem skiptir mestu máli er hvers konar
rithöfunda UEA hefur sent frá sér og hvaða
áhrif þeir hafa haft á skynjun okkar á heim-
inum. McEwan og Ishiguru eru að sjálfsögðu
góður vitnisburður um slík áhrif, en það sama
má segja um fleiri góða höfunda frá okkur sem
hafa verið málsvarar ólíkrar reynslu og mis-
munandi hugsunarháttar. Ef UEA tekst með
sínum hætti að verða til þess að heimurinn
kynnist nýjum straumum í skáldskap, þá er ég
meira en sáttur.“
Norwich er gamall bær og víða má finna minjar um veru Rómverja á svæðinu. Gamlar byggingar
setja einnig svip sinn á markaðstorgið sem sést á þessari mynd. Heimamönnum þykir sambýlið við
háskólasvæðið hafa tekist einstaklega vel og hafa verið samfélaginu töluverð lyftistöng.
meira spennandi og við Angus vorum sann-
færðir um að það væri þess virði að halda
þessu áfram.
„Allan áttunda áratuginn komust samt mjög
fáir að og stundum féll námskeiðið niður af því
að okkur fannst enginn þeirra sem sóttu um
nógu efnilegur. En eftir því sem leið á áttunda
áratuginn – að hluta til vegna þess hve Ian
McEwan naut mikilla vinsælda – urðu umsækj-
endurnir stöðugt áhugaverðari og meira ögr-
andi. Meðal þeirra var Kazuo Ishiguru. Á þess-
um tíma var Angus í þann veginn að láta af
störfum svo það féll í minn hlut og Angelu
Carter að leiðbeina Ish, eins og við kölluðum
hann,“ segir Malcolm og brosir. „Hann var
sömuleiðis framúrskarandi, en þótt við höfum
haft marga góða höfunda aðra en þá Ian og Ish
í gegnum árin, þá eru þeir augljóslega þær
stjörnur sem skína skærast. Hæfileikar þeirra
voru augljósir allt frá því við lásum fyrstu sög-
urnar frá þeim.“
„Í byrjun níunda áratugarins var námið orð-
ið formlegra og gerði hvað það varðaði mun
meiri kröfur til nemendanna, sem voru þó ekki
nema um 6 á ári,“ heldur hann áfram. „Undir
það síðasta, þegar ég hætti, voru þeir orðnir
12, og allt í allt hef ég útskrifað rúmlega 200
manns á þessum 25 árum. Um 60 þeirra hafa
fengið verk eftir sig gefin út og sumir hafa
unnið til verðlauna á borð við Booker- og Whit-
bread-verðlaunin.
„Undir minni stjórn var bætt við námsbraut í
handritaskrifum en margir nemendanna höfðu
fengist við að skrifa sjónvarps- og kvikmynda-
handrit og hefur þeim gengið mjög vel að
koma sér á framfæri. Ljóðakennslan hófst ekki
fyrr en Andrew Motion tók við, því okkur
fannst við aldrei nægilega vel í stakk búnir til
þess að takast á við það. Hann er auðvitað
meistari á því sviði,“ segir Bradbury og er
greinilega stoltur af arftaka sínum, sem þykir
hafa tekist að kynna nýtt sjónarhorn í kennsl-
unni án þess að kasta þeirri reynslu sem búið
var að afla fyrir róða.
Malcolm Bradbury, á þeim árum sem hann var
sem virkastur í breskum bókmenntaheimi.