Lesbók Morgunblaðsins - 21.04.2001, Síða 20

20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 21. APRÍL 2001
V
ERMEER höfðar til okkar
tíma. Á því leikur enginn
vafi. Það er hvíld í yfirvegun
og rósemi andlita kvenna í
Delftborg á 17. öld. Í ein-
faldlega búnum herbergum
þar sem mjólkurhvít og
mjúk dagsbirta streymir inn
um steinda glugga. Birta sem leikur um fell-
ingar á bláum kjól fyrirsætunnar, fellur á
sterkjaða hvíta hettuna, á veggi og gólf, borð
og stól, – og kannski silfraða vatnskönnu á
fati. Og í þögn þessara litlu augnablika spinn-
um við ósjálfrátt sögur af hulinni atburðarás.
Í Metropolitan-safninu í New York stendur
yfir sýning á verkum Johannesar Vermeers og
annarra málara sem störfuðu í borginni Delft í
Hollandi um miðja 17. öld.
Sýningunni er ætlað að tengja verk Ver-
meers við umhverfi hans og þann blómatíma
sem þá ríkti í Delft. Sýna fram á að Vermeer
hafi ekki verið einangraður snillingur, eins og
gjarnan hefur verið haldið fram, heldur lista-
maður sem kunni vel skil á helstu straumum
og stefnum í málaralist, bæði þessa og fyrri
tíma. Að í félagi við nokkra samborgara sína
og kollega, málara eins og Pieter de Hooch,
hafi hann fetað nýjar leiðir.
Þessi samanburður og sögulega sýn á verk
Vermeers draga þó ekki úr heldur undirstrika
enn frekar þá dularfullu töfra sem málverk
hans búa yfir.
Aðeins hefur verið efnt til einnar yfirlitssýn-
ingar á verkum Vermeers hingað til. Sú var
sett upp í Washington og í Haag á árunum
1995–6. Á þessari sýningu Metropolitan-safns-
ins nú er að finna 15 málverk eftir Vermeer,
sem er nærri helmingur þeirra verka sem hon-
um eru eignuð, auk 70 málverka eftir 29 aðra
listamenn í Delft á 17. öld. Reyndar má finna
þrjú önnur verka Vermeers í borginni og það
aðeins steinsnar frá Metropolitan-safninu.
Þau eru í safni kenndu við auðjöfurinn Henry
Frick á fyrrum heimili hans á 70. stræti og 5 th
avenue en reglur einkasafnsins kveða á um að
verk úr því megi ekki lána.
Á sýningunni er einnig að finna skissur og
teikningar, auk vefnaðar, silfurmuna og
keramikur frá Delft en á þessum tíma voru
handverksmenn borgarinnar frægir fyrir
framleiðslu slíks munaðarvarnings.
Sérstök áhersla er lögð á árabilið 1650 til
1660. Þar ber helst á málverkum samtíma-
manna Vermeers, Emanuel de Witte og Ger-
ard Houckgeest, og tilraunum með hverfi-
punkta, fjarvíddarskynjun og framsetningu á
innviðum og hvelfingum kirkjunnar í Delft.
Hafa þessar tilraunir augljóslega haft mikil
áhrif á verk Vermeers þar sem þreifingar í
þessa átt náðu fullkomnun, m.a.með hjálp nýs
tækis, Cameru Obscuru, sem listamaðurinn
notaði við vinnu sína.
Sagt er að með flutningi konungshirðarinn-
ar frá Delft til Haag seint á 16. öld hafi listmál-
arar í borginni verið leystir undan skylduiðju
á borð við konungleg portrettmálverk og frels-
inu fegnir tekið til við að lýsa hversdagslegum
götumyndum í borginni; byggingum og borg-
arbúum við leik og störf. Að sama skapi hafi
bein trúarleg myndefni vikið fyrir raunsærri
verkum sem sýni venjulegt fólk í kirkju. En þó
að myndefnið sé allt orðið jarðbundnara er
ekki laust við að birtan í kyrrlátum stofu-
myndum Vermeers hafi kalvinískan undirtón;
að húsmæður, dætur og heimilisþernur hafi
þar tekið yfir hlutverk heilagrar Maríu.
Konur Vermeers
Konurnar í verkum Vermeers hafa verið
uppspretta mikilla vangaveltna. Sagt hefur
verið að Vermeer hafi fest á striga fyrstu nú-
tímakonuna, slík sé virðing höfundar fyrir fyr-
irsætum sínum. Innhverft og íhugult augna-
ráð þeirra segir okkur að þær séu sjálfum sér
nægar og niðursokknar í eigin hugsanir. Það
er rétt eins og listamaðurinn hafi óvænt komið
að þeim við iðju sína og beðið þær að staldra
við um stund.
Lítið er vitað um ævi Johannesar Vermeers.
Hann fæddist árið 1632 í Delft, eignaðist 10
börn með konu sinni Catharine, áður en hann
lést 43 ára gamall og stórskuldugur árið 1675.
Þessi litla vitneskja um persónu Vermeers, og
það hversu fá verk hann lét eftir sig, hefur haft
sterkt aðdráttarafl fyrir sagnfræðinga og rit-
höfunda. Var það andleysi listamannsins eða
fullkomnunarárátta sem dró svo úr afköstum
hans síðari hluta ferilsins? Vermeer var aftur
dreginn fram á sjónarsviðið fyrir um 200 árum
þegar franski listfræðingurinn og sósíalistinn
Theodore Thore þóttist sjá í hversdagslegum
myndefnum hans merki verkalýðssinna.
Og vísun Prousts til Vermeers í Í leit að
glötuðum tíma bendir til þess að listamaður-
inn hafi verið vel kunnur um síðustu aldamót.
Verk Vermeers höfðu enda mikil áhrif á im-
pressjónistana og reyndar listamenn allar göt-
ur síðan. Virðist sem hver ný stefna hafi fund-
ið þar eitthvað við sitt hæfi. Módernistar kusu
t.d. að líta framhjá frásögn verkanna og ein-
blína á formbyggingu og litanotkun, sögðu
þannig abstraksjónir Mondrians í beinu fram-
haldi af málverkum Vermeers.
Skáldað í eyður
Á síðustu árum virðist svo sem áhugi á verk-
um Vermeers hafi endurvaknað. Að þessu
sinni er það óræð frásögn verkanna sem
heillar. Hefur fyrirsætum Vermeers verið ljáð
rödd í a.m.k. þremur nýlegum skáldsögum,
meðal þeirra er metsölubókin „Stúlka með
perlu í eyra“ eftir Tracy Chevalier. Á listahá-
tíð Lincoln Center í New York síðasta sumar
var flutt óperan „Vermeer skrifað“, Writing to
Vermeer, eftir hollenska tónskáldið Louis
Andriessen í leikgerð breska kvikmyndagerð-
armannsins Peters Greenaways. Einföld en
áhrifamikil sviðsmynd, ásamt búningum og
lýsingu minntu á áhrif málverka Vermeers á
kvikmyndagerð.
Leikgerðin byggðist á því sem talið er vera
eina ferðalag Vermeers frá heimaborg sinni
árið 1653. Heima sitja konurnar þrjár í lífi
Vermeers, móðir, eiginkona og fyrirsæta, auk
barna. Annað er skáldskapur en í söknuði sín-
um keppast konurnar þrjár við að skrifa og
greina frá væntingum og viðburðum daglegs
lífs í fjarveru listamannsins.
Sýningunni í Metropolitan-safninu lýkur 27.
maí nk. Þá fer hún til Lundúna þar sem hún
verður uppi í National Gallery frá 20. júní til
16. september.
Ljósmynd/Metropolitan Museum of Art
Einn hápunktur sýningarinnar er verkið Málaralistin eftir Vermeer frá 1667. Verkið er í eigu Listasögusafnsins í Vín og sést sjaldan utan þess.
TÖFRAR
VERMEERS
Um helming þeirra fáu verka sem flæmski 17. ald-
ar málarinn Johannes Vermeer lét eftir sig er nú að
finna á sýningu í Metropolitan-safninu í New York.
HULDA STEFÁNSDÓTTIR skoðaði sýninguna og
segir frá verkum listamannsins sem virðist farinn að
njóta vinsælda á við landa sinn van Gogh. Kona með vogarskálar eftir Vermeer frá 1664. Verkið kemurfrá Listasafninu í Washington.