Lesbók Morgunblaðsins - 12.05.2001, Side 9

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 12. MAÍ 2001 9
bein, úr dökkum viði. „Stílbrot,“ kynni einhver að
segja, „póstmódernísk mannúð“ segja aðrir.
Öryggisglerið sem skilur að brautarpallinn og
brautarteinana hefur afgerandi áhrif á andrúms-
loftið á stöðinni. Það getur verið mjög þrúgandi
að vera fastur í lest djúpt niðri í iðrum jarðar
vegna þess að einhver óhamingjusöm sál hefur
kastað sér fyrir lestina á Montgallet-stöðinni eða
einhverri annarri stöð sem ekki er eins mettuð af
öryggisatriðum og Cour St.-Emilion. Þess vegna
þarf það ekki að vera svo mikið undrunarefni að
allar stöðvarnar á línu 14 voru hannaðar með það í
huga hvernig koma mætti í veg fyrir sjálfsvíg á
lestarstöðvum. Þegar maður stendur fyrir fram-
an þetta þykka öryggisgler er erfitt að verjast
hugsuninni um allt það fólk sem hefur framið
sjálfsvíg með því að kasta sér fyrir lestir á neð-
anjarðarlestarstöðvum Parísar, og um leið allt
það fólk sem kemur ekki til með að fremja sjálfs-
víg á stöðvunum á línu 14. Franska hugtakið point
de folie lýsir Cour St.-Emilion-stöðinni ágætlega
en það getur bæði vísað til svæðis þar sem tryll-
ingurinn hefur verið gerður útlægur og til staðar
þar sem tryllingurinn er allsráðandi. Og þessi
staður tryllingsins er aldrei sá sami, fólk kemur
og fer, hver einstaklingur er aldrei sá sami og
hann var í gær, og þess vegna viðheldur trylling-
urinn stöðugt sjálfum sér á þessum stað sem ein-
kennist öðru fremur af því hvernig hægt er að
loka tryllinginn og hið óvænta úti og tryggja
þannig stöðugleika og öryggi.
Einn liðurinn í því að gera línu 14 sem örugg-
asta er að setja alla stjórn í hendur tækninnar í
því skyni að koma í veg fyrir allar óvæntar upp-
ákomur og ófyrirsjáanlear aðstæður. Lestirnar á
línu 14 hafa engan lestarstjóra. Þeim er stjórnað
af tækninni einni saman. Þær eru alltaf á áætlun.
Þegar þær hafa stöðvast inni á stöðinni opnast
dyrnar á öryggisglerinu og farþegum er frjálst að
ganga inn í lestina. Köld og glymjandi kven-
mannsrödd ómar í kallkerfinu og ýtir undir
kuldalega stemmninguna þar sem hún tilkynnir
farþegum (á frönsku, ensku og spænsku) á mjög
formlegan hátt hvert ferðinni sé heitið. Þessi
kuldalega og stífa rödd minnir farþegana óneit-
anlega á að með því að stíga um borð í lestina hafa
þeir tekið ákvörðun um að treysta tækninni í
blindni. Lína 14 stoppar á lestarstöðinni Gare de
Lyon. Fjöldi manns kemur inn í lestina. Sumir
farþeganna búa fyrir utan París og einhverjir
þeirra koma aðeins til borgarinnar til að fara á
fundi eða í viðskiptaerindum. Flestir þeirra sem
vinna í París búa ekki í miðborginni, þeir búa utan
við Hringveginn, í úthverfi eða jafnvel í einhverj-
um þeirra bæja sem liggja umhverfis París, til
dæmis Amiens, Fontainebleau eða Rouen. Í sam-
tímanum þarf fólk ekki nauðsynlega að búa ná-
lægt vinnustað sínum. Það getur unnið sitt starf á
sínu eigin heimili og notað tölvuna sem aðgang að
vinnustaðnum, eða jafnvel sem aðgang að heim-
inum utan heimilisins almennt talað. En flest
þetta fólk þarf samt sem áður, eða finnur jafnvel
til löngunar til, að koma til borgarinnar öðru
hverju. Og flest þetta fólk tekur lestina inn til
stórborgarinnar. Þess vegna eru lestarstöðvar
borgarhlið samtímans.
Leit að hinu sanna
andliti stórborgarinnar
Hvert er upphaf og hver endir nútímaborg-
arinnar sem á sér engin hefðbundin borgarhlið?
Þessu hefur Paul Virilio svarað: „Hún á upptök
sín í þörfinni fyrir að flýja eitt augnablik hið yf-
irgengilega tæknilega umhverfi til þess að öðlast
á ný tilfinningu fyrir eigin skynjunum og því að
skynja sjálfan sig. Þrátt fyrir að flóttaleiðin sé ef
til vill möguleg í rúmfræðilegu tilliti er hún ekki
möguleg í tímalegu tilliti.“4)
Við getum flúið stórborgina og flutt út í sveit en
við getum ekki flúið hraða nútímasamfélagsins.
Hraðinn er mælikvarði alls og það er vegna hrað-
ans sem hugtök á borð við „nálægð“ og „fjarlægð“
eru smám saman að glata merkingu sinni. Þetta
hefur einnig í för með sér að hin gamla aðgreining
á einkalífi og opinberu lífi er ekki lengur til stað-
ar. Í samtímanum nálgast fólk svæði hins al-
menna, það er hið opinbera líf, einkum í gegnum
tölvur og sjónvarp. Þetta hefur haft töluverðar af-
leiðingar fyrir arkitektúr samtímans. Arktitektar
þurfa að hugsa um rýmið á nýjan hátt. Byggingar
samtímans eru ekki aðeins byggðar með athafnir
og líkamlega nærveru mannsins í huga. Í dag
þurfa arkitektar ekki aðeins að velta því fyrir sér
hvernig opinberar byggingar komi til með að falla
að umhverfi sínu heldur einnig hvernig þær líti út
á sjónvarpsskjánum. Það er ef til vill í gegnum
sjónvarpið sem fólk upplifir byggingarlist öðru
fremur. Margir upplifa stórborgina í fyrsta skipti
í gegnum sjónvarpsskjáinn. Ef þeir seinna meir
ákveða að ferðast og upplifa stórborgina í eigin
persónu koma þeir væntanlega til með að leita
þeirra bygginga sem þeir telja sig þegar þekkja
úr sjónvarpinu. En kannski mun sú reynsla valda
þeim vonbrigðum og gera þá óörugga, jafnvel ör-
væntingarfulla. Eiffelturninn lítur sannarlega
öðruvísi út í raunveruleikanum heldur en á sjón-
varpsskjánum, það sama má segja um Sigurbog-
ann og allar aðrar sögufrægar byggingar. Þess
vegna á fólk í raun og sanni í mestu erfiðleikum
með að finna hið rétta andlit stórborgarinnar. Það
þarf meira að koma til en skoðunarferð um helstu
„merkisstaði“ hennar.
Þegar ég hef gengið sem leið liggur frá heimili
mínu í Charenton-le-Pont, rétt utan við Hring-
veginn sem liggur í kringum þau 20 hverfi sem
mynda kjarna Parísar, og þjónar enn hlutverki
einskonar borgarmarka, niður Rue de Charenton
og inn í göngin sem leiða mig yfir í Bercy þar sem
ég finn eina af þeim sex neðanjarðarlestarstöðv-
um í París sem eru búnar lyftum sem gera mér
kleift að fara með skandinavískan barnavagn nið-
ur í gamla miðbæinn, inn í hina klassísku París
rithöfundanna, myndlistarmannanna og ljós-
myndaranna finnst mér sem ég hafi loksins upp-
lifað hina sönnu París. París í allri nekt sinni, í
ljótleika sínum, firringu og fáránleika, og þess
vegna finnst mér ég eiga hér heima. Þetta er ekki
sú París sem helgarferðalangarnir þekkja. En
þetta er sú París sem mætir milljónum borgarbúa
á degi hverjum. Þess vegna finnst mér sem ég
hafi loksins upplifað það augnablik að sjá glitta í
hið sanna andlit borgarinnar.
Þegar ég hugsa um þessa París sem einu sinni
var hluti af veruleika mínum sakna ég hennar, en
um leið fagna ég því að vera laus við hana. Ég
vona, eða öllu heldur, ég þrái að hið sanna andlit
Parísar birtist mér einhvern tímann í nýrri mynd.
Eina leiðin til þess að halda þránni lifandi er að
upplifa það sem maður getur ekki ímyndað sér og
ímynda sér það sem maður veit að maður kemur
aldrei til með að upplifa.
Heimildir:
1) Árið 1968 var Virilio skipaður prófessor við Arkitektaskól-
ann í París (École Spéciale d́Architecture). Í stað þess að
beina sjónum sínum að tæknilegum hliðum arkitektúrsins
hefur Virilio lagt áherslu á að kanna hugmyndirnar á bakvið
hann. Út frá þessum hugleiðingum sínum hefur hann þróað
kenningar um tímann og hraðann í nútímasamfélögum – og
þannig lagt grunn að nýrri fræðigrein sem á frönsku hefur
verið kölluð dromologie og á ensku dromology.
2) Jacques Derrida: „Architecture where the desire may live.“
Rethinking Architecture: A reader in cultural theory. Neil
Leach ritstýrði. Routledge, 1997, bls. 319.
3) Hélène Cixous: „Attacks of the castle.“ Rethinking Archi-
tecture: A reader in cultural theory. Neil Leach ritstýrði.
Routledge, 1997, bls. 303.
4) Paul Virilio: „The Overexposed city.“ Rethinking Architect-
ure: A reader in cultural theory. Neil Leach ritstýrði. Rout-
ledge, 1997, bls. 386.
Höfundur er sagnfræðingur.
NA ANDLITI PARÍSAR
Morgunblaðið/Einar Falur
hverfið.“
„Fjölbýlishús sem falla betur að hugmyndum um fátækar iðnaðarborgir í fyrrum Austur-Evrópu en
að þeirri ímynd sem París hefur skapað sér.“
„Ég er að leita að stað í París þar sem hægt er að rækta þrána sjálfa.“
„Tækniframfarir á sviði rafrænna fjarskipta og samgangna hafa orðið þess valdandi að hið áþreif-
anlega rými er á undanhaldi.
ann hulinn gulleitu skýi vissi ég að það kostaði
2. hverfi.“